جمعه, ۲۸ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 17 May, 2024
مجله ویستا

شش‌ قرن‌ رابطه‌ ایران‌ فرانسه‌"از تیمور تا سید محمد


آرام‌ آرام‌ بعضی‌ از شاهان‌ قاجاری‌ آن‌ را یاد گرفتند و در نیمه‌ دوم‌ قرن‌ نوزدهم‌ در مكاتبه‌ها و محاوره‌های‌ خود با سراسر مغرب‌ زمین‌ از زبان‌ فرانسه‌ استفاده‌ كردند.پاریس‌ در دفتر خاطرات‌ بعضی‌ شاهان‌ قاجار مقصد مهمی‌ است‌ و چه‌ ستایش‌ ها كه‌ ناصرالدین‌ از فرانسه‌ نكرده‌ است‌.همین‌ ناصرالدین‌ شاه‌ بود كه‌ پزشك‌ فرانسوی‌ گرفت‌ و بزرگترین‌ امتیاز فرهنگی‌ ما را تحت‌ عنوان‌ حق‌ انحصاری‌ كاوش‌های‌ باستان‌شناسی‌ به‌ فرانسویان‌ سپرد.فرانسویان‌ از او خاطرات‌ بسیار دارند.از جمله‌ اینكه‌ پس‌ از شكست‌۱۸۷۱ فرانسه‌ ناصرالدین‌ تنها رییس‌ كشوری‌ بود كه‌ دست‌های‌ شكست‌ خورده‌شان‌ را در دست‌ گرفت‌.او میهمان‌ و میزبان‌ فرانسویان‌ شد.اما حكایت‌ دوستی‌ ایران‌ با فرانسه‌ به‌ قرن‌ها پیش‌ برمی‌گشت‌.به‌ آن‌ هنگام‌ كه‌ قرن‌ها بعد از شكل‌گیری‌ نظام‌ مستقل‌ سیاسی‌ فرانسه‌ در قرن‌ پنجم‌ میلادی‌ نمایندگان‌ ارغون‌ شاه‌ حاكم‌ ایران‌ با حضور در دربار فیلیپ‌ نوبل‌ پادشاه‌ فرانسه‌ ۱۲۹۱ میلادی‌ نخستین‌ فصل‌ روابط‌ دو كشور را گشودند. سال‌ها بعد «اماامیل‌ لوسوئو» استاد فرانسوی‌ دانشكده‌ حقوق‌ تهران‌ ۱۹۱۷ تا ۱۹۲۱ در یادداشت‌هایی‌ كه‌ بعدها در پاریس‌ منتشر شد نخستین‌ ارتباط‌ ایران‌ و فرانسه‌ را به‌ قرن‌ پانزدهم‌ میلادی‌ می‌رساند كه‌ تیمور از شارل‌ ششم‌ پادشاه‌ انگلیس‌ خواست‌ كه‌ شماری‌ از بازرگانانش‌ را به‌ خدمتش‌ بفرستند.بعدها محققان‌ از سفر فرستاده‌های‌ ویژه‌ هانری‌ چهارم‌ به‌ اصفهان‌ ۱۶۱۰ و نمایندگان‌ لویی‌ سیزدهم‌ به‌ دربار شاه‌ صفوی‌ ۱۶۳۶ و ۱۳۴۲ سخن‌ گفتند.آنها از نخستین‌ قرارداد مشترك‌ بازرگانی‌ و گمركی‌ بین‌ ایران‌ و فرانسه‌ نوشتند كه‌ در زمان‌ شاه‌ سلیمان‌ صفوی‌ به‌ امضا رسید.۱۶۷۱ یا از «میدل‌» بازرگان‌ فرانسوی‌ مقیم‌ تهران‌ ایران‌۱۷۰۱ حرف‌ می‌زنند كه‌ از طرف‌ شاه‌ سلطان‌ حسین‌ نامه‌یی‌ نزد لویی‌ چهاردهم‌ برد و چندی‌ بعد پادشاه‌ فرانسه‌ سفیری‌ به‌ دربار ایران‌ فرستاد.كمی‌ بعد موافقت‌ دولت‌ ایران‌ با گشایش‌ كنسولگری‌ فرانسه‌ در شیراز برای‌ هر دو طرف‌ خوشحال‌ كننده‌ بود.پیش‌ از وقوع‌ انقلاب‌ فرانسه‌ ۱۷۸۹ كه‌ روابط‌ سیاسی‌ دو جانبه‌ را قطع‌ كرد فرستاده‌ ویژه‌ لویی‌ شانزدهم‌ ایرانی‌ها را به‌ عدم‌ اتحاد با روسیه‌ دعوت‌ كرده‌ بود.۲۳ سال‌ بعد از این‌ درخواست‌ بود كه‌ باز آجودان‌ مخصوص‌ نظامی‌ ناپلئون‌ بناپارت‌ژنرال‌ رومیو به‌ دربار ایران‌ آمد و گفت‌ ناپلئون‌ خواستار اتحاد ایران‌ و فرانسه‌ علیه‌ روس‌ و انگلیس‌ است‌.دو سال‌ بعد از این‌ ماجرا بود كه‌ معاهده‌ فین‌كن‌ اشتاین‌۱۸۰۷ به‌ امضای‌ بیگلربیگی‌ ؤابت‌ كرد كه‌ فرانسه‌ رسما به‌ تقویت‌ نظامی‌ ایران‌ و اتحاد با دولت‌ ایران‌ برای‌ مقابله‌ با قدرت‌های‌ دیگر متعهد شده‌ است‌. وقتی‌ سرتیپ‌ عسكرخان‌ افشار به‌ عنوان‌ سفیر ایران‌ در امپراتوری‌ فرانسه‌ مشغول‌ به‌ كار شد۱۸۰۸ نمی‌دانست‌ كه‌ یك‌سال‌ بعد امضای‌ معاهده‌ «تیلسیت‌» بین‌ روسیه‌ و فرانسه‌ قطع‌ روابط‌ و خروج‌ سفیران‌ دو كشور را به‌ همراه‌ خواهد داشت‌.۵۰ سال‌ بعد در زمان‌ حكومت‌ ناپلئون‌ سوم‌ در فرانسه‌ بود كه‌ یخ‌ها دوباره‌ آب‌ شدأ وقتی‌ كه‌ ناصرالدین‌ شاه‌ قاجار امین‌الملك‌ را به‌ عنوان‌ نماینده‌ خویش‌ برای‌ تاسیس‌ سفارت‌ ایران‌ به‌ فرانسه‌ فرستاد و خود سه‌ بار به‌ این‌ كشور سفر كرد. در سال‌ ۱۹۳۷ حضور انوشیروان‌ سپهبدی‌ به‌ عنوان‌ وزیر مختار ایران‌ در پاریس‌، دوباره‌ رابطه‌ دیپلماتیك‌ برقرار كرد. ۵ سال‌ نگذشت‌ كه‌ به‌ دنبال‌ اشغال‌ ایران‌ توسط‌ نیروهای‌ متفقین‌ روابط‌ دو كشور باز قطع‌ شد.روزگار چنین‌ نگذشت‌ چرا كه‌ وقتی‌ حكومت‌ ژنرال‌ دوگل‌ توسط‌ دولت‌ ایران‌ به‌ رسمیت‌ شناخته‌ شد سفرهای‌ متعدد سران‌ دو كشور به‌ تهران‌ و پاریس‌ اتوبان‌ راحتی‌ درست‌ كرد.دوگل‌ و پمپیدو و ژسكار دستن‌ به‌ ایران‌ آمدند و شاه‌ جوان‌ وقتی‌ در سال‌ ۱۹۷۴ به‌ فرانسه‌ رفت‌ و قراردادهای‌ چند میلیارد فرانكی‌ اقتصادی‌، فرهنگی‌ و هسته‌یی‌ امضا كرد دهان‌ ژاك‌ شیراك‌ نخست‌ وزیر فرانسه‌ به‌ قدری‌ آب‌ افتاده‌ بود كه‌ آنها را قراردادهای‌ قرن‌ نامید.یك‌ سال‌ بعد وقتی‌ ژاك‌ شیراك‌ در سفری‌ به‌ تهران‌ یك‌ قرارداد سه‌ میلیارد دلاری‌ درباره‌ ایجاد دو نیروگاه‌ هسته‌یی‌، طراحی‌ و راه‌اندازی‌ مترو تهران‌، فروش‌ هواپیماهای‌ مسافربری‌ ایرباس‌ و طرح‌ تولید و مونتاژهای‌ خودروهای‌ فرانسوی‌ امضا كرد گل‌ از گلش‌ شكفته‌ بود. در همین‌ زمان‌ بود كه‌ به‌ یمن‌ توسعه‌ شدید روابط‌ اقتصادی‌ ایران‌ فرانسه‌، مقررات‌ لغو صدور ویزای‌ سفر به‌ پاریس‌ برای‌ شهروندان‌ ایرانی‌ به‌ امضا رسید و ایران‌ایر هر هفته‌ هواپیماهای‌ خط‌ فرانسه‌ خود را از جهانگردان‌ «عشق‌ پاریسی‌» ایران‌ پر كرد.آرام‌آرام‌ بانك‌های‌ سپه‌، ملی‌، بازرگانی‌ و صادرات‌ در بهترین‌ نقاط‌ پاریس‌ و مركز فرهنگی‌ بزرگ‌ خانه‌ ایران‌ در شانزه‌لیزه‌ پاریس‌ به‌ خدمت‌ ایرانیان‌ درآمد. ایرانی‌های‌ پولدار«چشم‌ فرانسوی‌ها» را از تعجب‌ به‌ بهت‌ دعوت‌ می‌كردند، گالری‌ معروف‌ لافایت‌ مجبور شد به‌ زبان‌ فارسی‌ به‌ مشتریان‌ ایرانی‌اش‌ تبریك‌ بگوید. كمی‌ بعد اتفاق‌ عظیمی‌ افتاد. نوفل‌لوشاتو مركزی‌ برای‌ انرژی‌ مهربان‌ جهان‌ شده‌ بود. دوران‌ سه‌ ماهه‌ اقامت‌ امام‌خمینی‌ ره‌، مهمان‌نوازی‌ فرانسویان‌ را برای‌ همیشه‌ وارد دل‌ ایرانیان‌ كرد كه‌ نبض‌شان‌ در آن‌ دهكده‌ نوستالژیك‌ می‌زد.اما این‌ احساس‌ زیاد دوام‌ نداشت‌. وقتی‌ اولین‌ گلوله‌های‌ صدام‌ شلیك‌ شد حمایت‌ پاریس‌ از صدام‌ و صدور اجازه‌ اقامت‌ به‌ مخالفان‌ جمهوری‌ اسلامی‌ نه‌ تنها دل‌ ایرانی‌ها كه‌ روابط‌ دولت‌های‌ دو كشور را هم‌ قطع‌ كرد. در این‌ سال‌ها ایرانی‌های‌ مهاجر بطور عمده‌ برای‌ تحصیل‌ یا فعالیت‌ در امور اقتصادی‌ به‌ فرانسه‌ رفته‌ و با استفاده‌ از تسهیلاتی‌ چون‌ لغو ویزای‌ بین‌ دو كشور كه‌ تا ۷ سال‌ بعد از پیروزی‌ انقلاب‌ ادامه‌ یافت‌، سرمایه‌های‌ خود را به‌ ارز ارزان‌قیمت‌ هر فرانك‌ ۱۵ ریال‌ تبدیل‌ و به‌ فرانسه‌ تشریف‌فرما شدند. ایرانی‌ها به‌ دلیل‌ همین‌ پول‌ها بود كه‌ در چشم‌ فرانسوی‌ها نه‌ به‌ عنوان‌ نیروی‌ كار ارزان‌قیمت‌ و بدبخت‌ بلكه‌ با نگاهی‌ تحسین‌ برانگیز مواجه‌ می‌شدند.وقتی‌ ژاك‌ شیراك‌ نخست‌وزیر فرانسه‌ با حل‌ و فصل‌ ماجراهایی‌ چون‌ بازپرداخت‌ وام‌ یك‌ میلیارد دلاری‌ ایران‌ به‌ شركت‌ فرانسوی‌ «اورودیف‌» و اعزام‌ وزیر امورخارجه‌ فرانسه‌ به‌ ایران‌ قدم‌هایی‌ برداشت‌ نوبت‌ به‌ سیدمحمدخاتمی‌ رسید كه‌ به‌ حرف‌ ژاك‌ شیراك‌ كه‌ در پیام‌ تبریكش‌ برای‌ انتخاب‌ او گفته‌ بود «دولت‌ و ملت‌ فرانسه‌ مقدم‌ ایشان‌ را هر هنگامی‌ كه‌ اراده‌ كند گرامی‌ خواهند داشت‌» گوش‌ داد و به‌ پاریس‌ رفت‌.
ایرانیان‌ امروزی‌ پاریس‌
اگر به‌ مناطق‌ ۱۵ و ۱۶ شهر زیبای‌ پاریس‌ سر بزنی‌ كه‌ مرفه‌ترین‌ و گران‌قیمت‌ترین‌ مناطق‌ این‌ شهر است‌ اقامتگاه‌ ایرانیان‌ بسیاری‌ را می‌بینی‌ كه‌ یكی‌ از جوامع‌ موفق‌ خارجی‌ در این‌ كشور به‌ حساب‌ می‌آیند.این‌ در حالی‌ است‌ كه‌ بنابر آمار موجود در كنسولگری‌ ایران‌ در پاریس‌ در حال‌ حاضر بیش‌ از ۲۰ هزار پرونده‌ مراجعه‌ ایرانیان‌ به‌ نمایندگی‌ رسمی‌ كشورمان‌ در فرانسه‌ برای‌ پیگیری‌ امور كنسولی‌ وجود دارد.آنها ایرانیانی‌اند كه‌ ارتباط‌ و تعلق‌ خود را با سرزمین‌ ایران‌ حفظ‌ كرده‌اند. بسیاری‌ از آنها مربوط‌ به‌ خانواده‌هایی‌اند كه‌ بخاطر توانایی‌ خود در تطبیق‌ بامحیط‌، نداشتن‌ لهجه‌ ناموزون‌ و وضع‌ مالی‌ مناسب‌ با نگاه‌های‌ شماتت‌آمیز فرانسوی‌ها از نوع‌ همان‌ نگاه‌هایی‌ كه‌ معمولا به‌ عرب‌ها، ترك‌ها، هندی‌ها، چینی‌ها و پاكستانی‌ها دارند مواجه‌ نمی‌شوند. در میان‌ آنها حدود سه‌ هزار زوج‌ «ایرانی‌ فرانسوی‌» دیده‌ می‌شوند. گفته‌ می‌شود البته‌ فرزندان‌ چنین‌ پیوندهایی‌ به‌ دلیل‌ پرورش‌ در محیط‌ فرانسه‌ و ایجاد پیوندهای‌ فرهنگی‌ عاطفی‌ با این‌ سرزمین‌ خود را شهروندان‌ فرانسوی‌ می‌دانند و ارتباط‌ كمی‌ با ایران‌ دارند. )ایرنا(این‌ مساله‌ تنها مختا نسل‌ سوم‌ نیست‌، در میان‌ نسل‌ دومی‌ها نیز كسان‌ دیگری‌ دیده‌ می‌شوند كه‌ پیوندی‌ كمرنگ‌ با سرزمین‌ اجدادی‌ خود دارند. در بین‌ فرانسوی‌ها كه‌ قانون‌ تابعیت‌ براساس‌ خاك‌ حاكم‌ است‌ تمام‌ كودكان‌ ایرانی‌ كه‌ در این‌ كشور به‌ دنیا می‌آیند و تا ۱۸ سالگی‌ مقیم‌ این‌ سرزمین‌اند بطور خودكار به‌ تابعیت‌ فرانسه‌ در می‌آیند. این‌ درحالی‌ است‌ كه‌ تمام‌ ایرانیانی‌ كه‌ با یكی‌ از شهروندان‌ فرانسوی‌ ازدواج‌ كرده‌اند در صورتی‌ كه‌ دو سال‌ از تاریخ‌ ازدواج‌ آنها گذشته‌ باشد فرانسوی‌ محسوب‌ می‌شوند. از بین‌ ۴۰ هزار شهروند ایرانی‌ كه‌ موفق‌ به‌ كسب‌ تابعیت‌ این‌ كشور شده‌اند البته‌ بسیاری‌شان‌ تابعیت‌ ایرانی‌ خود را حفظ‌ كرده‌ و شهروندانی‌ با تابعیت‌ مضاعف‌ شده‌اند. ایرانی‌های‌ مقیم‌ فرانسه‌ دست‌ كم‌ ۵۰ انجمن‌ گوناگون‌ در حوزه‌های‌ سیاسی‌، فرهنگی‌ و اجتماعی‌ به‌ ؤبت‌ رسانده‌اند كه‌ ابن‌سینا، رازی‌، رودكی‌ و فردوسی‌ از آن‌ جمله‌اند. ایران‌ برای‌ پذیرایی‌ از غریبان‌ پاریس‌ همیشه‌ آماده‌ است‌.
منبع : سایر منابع