این جنگ تمام‌شدنی نیست

هنوز مین‌های بسیاری در گوشه و کنار شهرهای مرزی درگیر با جنگ ۸ ساله باقی مانده که به‌رغم تلا‌ش‌های دولت برای پاکسازی همچنان انفجار هر روزه هر کدام از آنها منجر به کشته یا قطع عضو شدن یکی از هموطنان می‌شود. این مساله به قدری مهم است که هم‌اکنون ایران با برخورداری از ۱۶ میلیون مین منفجر نشده یکی از آلوده‌ترین کشورهای جهان از این نظر به شمار می‌آید. بالطبع وجود این مین‌ها علا‌وه بر اینکه سالا‌نه جان هزاران نفر را می‌گیرد، مانع پیشرفت و توسعه کشور نیز می شود. این مساله به‌خصوص از بعد روانی حائز اهمیت است؛ آنجا که نبود ایمنی تردد برای بخشی از هموطنان در گسترده محل زندگی مانع ایجاد آرامش اقتصادی و اجتماعی می‌شود.
<علی> یکی از هزاران کودکی است که در مردادماه ۱۳۸۳ هنگام بازی در نزدیکی خانه‌اش در روستای فیروزآباد استان ایلا‌م در غرب ایران و هم‌مرز با عراق بر اثر انفجار مین یک پا و چشم چپ خود را به‌طور کامل از دست داد.
این پسر بچه ۱۱ ساله اگر چه آنقدر خوش شانس بود که نامش شماره‌ای به شمار ۱۰ هزار مقتول ناشی از انفجار مین در ۱۴ سال گذشته ‌ایران نیفزود اما به مرور زمان دریافت که زندگی کردن با یک چشم و یک پا کمتر از هم‌سن‌وسالا‌ن خود تا چه حد دشوار است؛ علا‌وه بر اینکه پسرک باید تمسخرها، تحقیر‌ها و نگاه‌های دلسوزانه همبازی‌های قدیم، معلمان، مادر، پدر و آشنایان دیگر را هم تحمل کند. ‌
آن‌طور که در پیمان‌نامه اتاوا تعریف شده است، <مین> عبارت است از هر وسیله‌ای است که روی سطح زمین یا زیر خاک قرار می‌گیرد و طوری طراحی شده که در اثر حضور یا نزدیکی یا با تماس یک فرد منفجر می‌شود.> براساس این تعریف حدود ۱۱۰ میلیون مین در ۶۴ کشور دنیا وجود دارد که سهم ایران از این تعداد ۱۶ میلیون عدد معادل ۱۶ درصد میزان جهانی است. ‌
با این برآورد تقریبی ایران پس از کشور مصر و قبل از افغانستان دومین کشور آلوده جهان از نظر وسعت آلودگی محسوب می‌شود. همچنین ایران به همراه ۶ کشور عراق، کامبوج، ویتنام، افغانستان، کلمبیا و آنگولا‌ پرحادثه‌ترین کشورهای جهان از بابت تلفات ناشی از انفجار مین به حساب می‌آیند. هر چند استفان نلن، رئیس مرکز بین‌المللی خدمات بشردوستانه سازمان ملل در بازدیدی از مناطق آلوده به مین ایران در نوامبر ۲۰۰۴ حجم این آلودگی را در دنیا بی‌نظیر اعلا‌م کرد. ‌
نارولا‌، رئیس مرکز اطلا‌عات ملل متحد در ایران نیز با اعلا‌م این مطلب که بیش از ۸۴ کشور جهان با مساله مین و مواد منفجره مواجه هستند، می‌گوید: وجود مین‌ها علا‌وه بر اینکه سالا‌نه جان هزاران نفر را می‌گیرد، مانع پیشرفت و توسعه بسیاری از کشورها نیز می‌شود. ‌
به گفته او تخمین‌زده شده که سالا‌نه بیش از ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر مجروحین جدید به‌واسطه بقایای اینگونه مواد منفجره داریم. ‌
رئیس نمایندگی ملل متحد در تهران با طرح این سوال که اقدام علیه مین چیست؟ اضافه می‌کند: اقدام علیه مین به فعالیت‌های مختلف در این زمینه و در جهان بازمی‌گردد که دربرگیرنده تمامی ادوات پاکسازی مین است.
طبق برآوردهای رسمی ۴ نوع مین ضدنفر، ضدتانک، ضدنفربر و ضدنفر ترکشی در ایران شناسایی شده است که به گفته سردار وزیری، دبیر سابق ستاد پاکسازی دولت ایران برای خنثی‌سازی اراضی آلوده به مین به ۳۰۰ میلیارد تومان بودجه نیاز دارد. بنابر اعلا‌م دبیر این ستاد، همچنین مین‌ها بیش از دو میلیون هکتار از اراضی کشور را غیرقابل استفاده و خطرناک کرده‌اند. مناطق آلوده به مین به صورت عمده در شهر‌ها و روستاهای ۵ استان خوزستان، ایلا‌م، آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه واقع شده‌اند که در خلا‌ل سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ خطوط مقدم جنگ ایران با عراق را تشکیل می‌دادند. ‌
بنا بر اعلا‌م <کانون مشارکت پاکسازی مین> که یک سازمان غیردولتی و فعال در این زمینه به شمار می‌آید تنها در ایران و بر اثر انفجار گاه‌به‌گاه مین‌ها در طول هر شبانه روز ۲/۲ نفر دچار معلولیت‌های دائمی می‌شوند که به دلیل قرار گرفتن عمده ‌این روستاها در مناطق محروم تعدادی از مصدومان در راه انتقال به بیمارستان جان خود را از دست می‌دهند. البته این آمار از سوی دبیر ستاد پاکسازی مین مربوط در سال‌های قبل است و اکنون سردار حبیبی، دبیر فعلی ستاد پاکسازی معتقد است که میزان تلفات پس از اقدامات دولت به حدود ۵/۱ نفر در روز کاهش یافته است. همانند سایر کشورهای جهانی بخش عمده‌ای از قربانیان مین در ایران را کودکان و زنانی تشکیل می‌دهند که هنگام بازی یا کشاورزی با مین برخورد و جان خود یا عضوی از اعضای بدن‌شان را از دست می‌دهند. بنابر پژوهش دانشگاه مهندسی و علوم پزشکی جانبازان، در طول ۱۶ سال گذشته به صورت میانگین هر ساله ۷ هزار حادثه انفجار مین در نقاط مختلف مرزی ایران رخ داده که ۹۵ درصد قربانیان آن غیرنظامی بوده‌اند. ‌
روند پاکسازی مین در ایران امری هزینه‌بر و زمان‌بر است. به‌طور میانگین برای خنثی‌سازی هر مین بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ دلا‌ر هزینه برآورد می‌شود که با توجه به موانع بین‌المللی بر سر دستیابی ایران به فناوری روز، نبود نقشه میادین مین و حرکت مین‌ها به دلا‌یل جوی این هزینه در ایران بین ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ دلا‌ر برآورد می‌شود. ‌
هم‌اکنون وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح ایران با پذیرش مسوولیت پاکسازی و واگذاری امور خنثی‌سازی به ۷ شرکت خصوصی مشغول پاکسازی اراضی آلوده به مین است.
در خیابان با خیال آسوده گام برمی‌دارید، سختی یک شی در زیر پایتان توجه شما را جلب می‌کند، خم می‌شوید، شیئی را برمی‌دارید و زیر آن را خوب می‌خوانید <شما یک مین پیدا کرده‌اید.> به‌این جمله نخندید کسی شما را سرکار نگذاشته. هموطنان خوزستانی، مریوانی، کردستانی و... به همین سادگی مین را در داخل پارک، کنار خانه‌ها و حتی داخل مدارس پیدا می‌کنند؛ گاهی قبل و گاهی بعد از انفجار. ‌
بی‌شک رفع این آسیب با توجه به موانع موجود از جمله کمبود اعتبارات در کوتاه مدت غیرممکن است و از همین رو ‌باید به ایمن‌سازی اندیشید. بنا بر تعریف سازمان ملل متحدد ایمن‌سازی در این زمینه عبارت است از هر اقدامی که مانع از انفجار مین‌ها به صورت غیرکنترل شده شود. در این تعریف اقدامات گسترده‌ای از خنثی‌سازی تا محصورسازی و آموزش تردد در مناطق آلوده به مین و مواجهه با اشیای ناشناخته گنجانده می‌شود. در این باره رضا فیض یکی از مدیران سابق سازمان آتش‌نشانی معتقد است: در بحث ایمنی مهم‌ترین اصل آموزش است که می‌تواند پیش از اتفاق باشد یا مواجه با اتفاق بنابراین در این مساله نیز به شخصه قائل به جدیت بیشتر در امر آموزش هستیم.
مهندس وزیری، دبیر اسبق ستاد پاکسازی مین نیز معتقد است باید به افراد در معرض آسیب بگوییم چگونه تا زمان رفع معضل با مساله کنار بیایند و به‌زعم من این بهترین راه ایجاد ایمنی است. وی معتقد است که همزمان باید نسبت به حصارکشی‌ها و علا‌مت‌گذاری‌های جهت بالا‌ بردن ضریب ایمنی نیز اقدام کرد.

مهدی افروزمنش

منبع : روزنامه اعتماد ملی