ارتباط لثه و قلب و عروق

بیماری لثه یا آنچه در اصطلاح علمی بیماری پریودونتال (Periodontal disease) نامیده می‌شود یک بیماری عفونی باکتریال است که یافت‌های نگهدارنده‌‌ی دندان یعنی لثه و استخوان را درگیر می‌کند لذا نمی‌توان آن را تنها بیماری لثه خواند. بیماری‌های پریودونتال شایعترین علت از دست رفتن دندان‌ها محسوب می‌شوند و تعداد زیادی از بالغان به خصوص در سنین بالای ۳۵ سالگی (از هر ۴ نفر ۳ نفر) در صورت عدم رعایت بهداشت دهان و دندان به آن مبتلا می‌گردند.
بیماری در اثر تجمع پلاک(plaque) روی سطوح دندان‌ها و در شکاف بین دندان و لثه که پاکت(pocket) نام دارد به وجود می‌آید پلاک، لایه‌ی نازک و چسبناکی است متشکل از اجزایی چون بقایای مواد غذایی، سلول‌های مرده‌ی حفره‌ی دهان و به ویژه باکتری‌ و در صورتی که روزانه و به طور مرتب توسط مسواک و با استفاده از نخ دندان برداشته و حذف نشود به تدریج موجب ازدیاد و تکثیر باکتری‌ها در یک محیط و پیدایش زمینه‌ی مناسب می‌گردد و این روند نهایتاً منجر به بروز التهاب، عفونت و در مراحل بعدی باعث از بین رفتن استخوان اطراف دندان‌ها می‌شود که وظیفه‌ی پشتیبانی دندان در استخوان فک را به عهده دارند.
البته از آنجا که بیماری پریودونتال یک بیماری دارای عوامل متعدد (multi factorial) است تنها با رعایت بهداشت نمی‌توان جلوی ابتلا را گرفت اما شانس بروز بیماری در فرد مستعد را به شدت کاهش می‌دهد. در بروز بیماری پریودونتال فاکتورهای متعددی از جمله دخانیات، تغییرات هورمونی، وراثت، حاملگی، استرس، دیابت، سوء تغذیه، بیماری‌های تضعیف کننده‌ی سیستم ایمنی و به ویژه عدم رعایت بهداشت دهان و دندان نقش مهمی ایفا می‌کنند.
در حالت نرمال بین لثه ‌و دندان شکاف و فضایی وجود دارد که عمق آن معمولاً در وضعیت سلامت بین ۵/۱ تا ۲ میلی‌متر می‌باشد. همانگونه که قبلاً اشاره شد این شکاف پاکت نام دارد. مرحله‌ی اول بیماری لثه معمولاً با ژنژیویت (gingivitis) آغاز می‌گردد که با قرمزی، تورم لثه و تمایل به خونروی آن هنگام مسواک کردن نمایان می‌شود. در ژنژیویت که بیماری تنها محدود به بافت لثه است هنوز در معاینات دندان‌پزشکی عمق پاکت نرمال و با رعایت بهداشت و مراقبت‌های خانگی تحت نظر دندان پزشک به سادگی قابل درمان می‌باشد.
در مراحل بعدی یعنی در مرحله‌ی بیماری پریودونتال خفیف تا متوسط که عمق پاکت به حدود ۴ تا ۶ میلی‌متر می‌رسد تخریب بافت‌های نگهدارنده‌ی دندان و استخوان شروع شده و بهبودی تنها در گرو مداخلات حرفه‌یی دندان پزشکی در مطب و رعایت مراقبت‌های خانگی تحت نظارت دندان پزشک است. در مراحل پیشرفته‌ی تخریب بافت‌های نگهدارنده شدید و کاملاً مشهود می‌گردد و به تدریج در صورت عدم برخورداری از درمان مناسب که شامل جرم‌گیری و در مواردی جراحی است دندان‌ها بدون هیچ‌گونه احساس درد و ناراحتی ساپورت خود را از دست داده لق شده و سرانجام یک به یک از دست می‌روند.
پس بر مبنای آنچه تاکنون ذکر شد بیماری پریودونتال یک بیماری عفونی باکتریال و التهابی مزمن با سیر پیشرفت آهسته اما مداوم است که درد ندارد و بیمار معمولاً در مرحله‌یی به دندان‌پزشک مراجعه می نماید که بیماری پیشرفت نسبتاً چشمگیری داشته است و لذا ضروری است به محض مشاهده‌ی تغییر رنگ لثه از صورتی کم رنگ به قرمز، تورم و به ویژه خونروی هنگام تحریکات مکانیکی مانند مسواک کردن بیمار بلا درنگ به دندان پزشک مراجعه و از پیشرفت بیماری و رسیدن آن به مراحل پیچیده‌ترپیشگیری نماید.
اما آنچه موضوع اصلی و بحث این مقاله است بررسی نتایج و تحقیقات متعددی است که نشان می‌دهند هم بستگی و ارتباط مشهودی بین بیماری پریودونتال و بروز و همچنین پیشرفت بیماری عروق کرونر یعنی سرخرگ‌هایی وجود دارد که وظیفه‌ی‌ تغذیه و اکسیژن رسانی به خود عضله‌ی قلب را به عهده دارند. این شواهد حاکی از آن است که مبتلایان به بیماری پریودونتال نسبت به سایرافراد برای ابتلا به بیماری عروق کرونر(coronary artery disease) در معرض خطر بیشتری می‌باشند.
بیماری و درگیری عروق کرونر به طور مستقیم زمینه ساز اصلی حملات قلبی و سکته‌های مغزی محسوب می‌گردند.
نخستین آزمایش بالینی دانشمندان و پزشکان آمریکایی نشان داده است که یک درمان فشرده روی بیماری لثه مستقیماً ممکن است موجب بروز تأثیرات مثبت در حفظ سلامتی عروق خونی قلب و حتی درجاتی از بهبودی شود. تئوری‌های مختلفی برای تشریح ارتباط بین بیماری‌های پریودونتال و سلامت قلب ارائه شده‌اند.
یک احتمال این است که باکتری‌های دهانی می‌توانند حین اعمال عادی روزانه مانند جویدن غذا از راه پاکت‌های عمیق لثه‌یی به طور آزادانه وارد جریان خون شده به پلاکت‌های چربی و سایر رسوبات موجود در دیواره‌ی عروق کرونر متصل گشته و طبیعتاً در تسریع روند ایجاد لخته که زمینه ساز و عامل اصلی گرفتگی این عروق هستند نقش ایفاء کنند. با ایجاد لخته به مرور گرفتگی بیشتر شده و جلوی گردش طبیعی خون در بدن و به ویژه اکسیژن رسانی به خود قلب گرفته می‌شود.
چنانچه قلب نتواند به آسانی اکسیژن مورد نیاز برای فعالیت خود را به میزان حداقل دریافت کند.سکته‌ی قلبی بروز می‌نماید. اگر این رسوبات و لخته‌ها به هر دلیل مانند پرفشاری خون از محل استقرار اولیه‌ی خود کنده شده و در جریان خون به حرکت درآیند و به عنوان مثال در یکی از عروق حساس مثل عروق اصلی مغز متوقف شوند موجب انسداد سرخرگ‌های تغذیه‌ کننده‌ و اکسیژن ‌رسان به قسمتی از این عضو مهم می‌گردند و سکته‌ی‌ مغزی عارض می‌گردد.
حالت دیگر این است که التهاب ناشی از بیماری‌های پریودونتال قادراست تشکیل پلاک‌های خطرناک در جدار عروق خونی را با پتانسیل باکتریالی که داراست از طریق افزایش التهاب و در نتیجه ایجاد تورم در سرخرگ‌ها سرعت بخشد. محققان دریافته‌اند که مبتلایان به بیماری‌های پریودونتال تقریباً دو برابر بیشتر از افراد سالم از بیماری عروق کرونر رنج می‌برند.
طی این تحقیقات نقش عفونت‌های پریودونتال و باکتری‌های مولد التهاب لثه‌ که منجر به بروز سندرم حاد کرونری(acute coronary syndeome) می‌شوند به اثبات رسیده‌است لذا وجود باکتری‌های مختلف در پاکت‌های لثه‌یی ممکن است بیانگر رابطه‌ی مستقیم بین بیماری پریودونتال و این سندرم باشد.
به این معنا که در این بررسی میزان باکتری‌های موجود در دهان افرادی که دارای ACS بودند دو برابر بیشتر از افراد عادی ارزیابی گردید. در میان انواع باکتری‌ها گونه‌های استرپتوکوکوس T. Forsythia, P.Gingivalis و T. Denticula باکتری‌هایی هستند که در علت شناسی بیماری‌های پریودونتال و ACS مشترک می‌باشند. باکتری‌های مولد بیماری لثه موجب بروز یک واکنش‌ التهابی می‌شوند که طی آن تعداد گلبول‌های سفید خون و همچنین میزان تولید پروتئینی به نام C-Reactive Protein که اختصاراً CRP نامیده می‌شود افزایش می‌یابد و براساس تحقیقات قبلی افزایش CRP درخون با بروز بیماری‌های قلبی در ارتباط مستقیم شناخته شده و ریسک ابتلا به بیماری‌های عروق قلبی را افزایش می‌دهد.
بر پایه‌ی بررسی‌های صورت گرفته در دانشگاه بلژیک، فراوانی بیماری پریودونتال در بیماران قلبی به طور چشمگیری بیشتر ازبیماران غیر قلبی است به نحوی که ۹۱ درصد بیماران قلبی از بیماری پریودونتال متوسط تا پیشرفته رنج می‌برند در حالی که تنها ۶۶ درصد از بیماران غیرقلبی مبتلا به بیماری پریودونتال هستند. به نظر می‌رسد بیماری پریودونتال احتمال وقوع و شدت و سرعت پیشرفت بیماری عروق کرونر را تحت تأثیر قرار داده و ریسک بروز سکته‌های قلبی و بر همین اساس احتمال وقوع سکته‌های مغزی را ازدیاد می‌بخشد.
دانشمندان دو فرضیه را برای توصیف این رخداد بیان می‌دارند: ابتدا این عامل بیماری ‌زای پریودونتال همان‌گونه که پیشتر اشاره شد می‌تواند وارد خون شده طی فعل و انفعالاتی به جدار عروق خونی به وسیله‌ی فرآورده‌های جانبی و سمی خود صدمه‌زده و بالاخره منجر به بروز آترواسکلروز (Atherosclerosis) شود که در این حالت طی پدیده‌ی آترواسکلروز سلول‌های جدار داخلی سرخرگ‌ها آسیب جدی می‌بینند و یا این که آن چنان که در فرضیه‌ی دوم آمده است عفونت‌های پریودونتال از راه افزایش میزان پروتئینی به نام فیبرینوژن که به طور طبیعی در شرایط خاصی ممکن است موجب لخته شدن خون شود به همراه افزایش CRP و چند ماده‌ی دیگر در پلاسما سبب بروز آترواسکلروز یا در واقع همان سخت ‌شدن جدار و دیواره‌ی سرخرگها و تصلب شرائین شوند.
از سوی دیگر حتی توجه دانشمندان دانشگاه کیوشو در ژاپن معطوف ارتباط بین پلاکت های عمیق لثه‌یی و خطر بروز تغییرات غیر عادی در الکتروکاردیوگرام یا همان نوار قلب شده است. بر پایه‌ی بررسی‌های این دانشگاه بیمارانی که عمق متوسط پاکت لثه‌ در آنها بیش از دو میلی‌متر باشد ریسک بیشتری از نظر امکان وجود تغییرات غیر عادی و مشاهده‌ی ناهنجاری‌ در نوار قلب در مقایسه با افرادی که عمق پاکت‌ آنها کمتر از دو میلی‌متراست از خود نشان می‌دهند و برهمین پایه افرادی که عمق متوسط پاکت‌لثه‌ی در آنها بیش از ۵/۲ میلی‌متر می‌باشد دارای ریسک قابل توجهی جهت بروز تغییرات غیر عادی نوار قلب می‌گردند.
آن گونه که در نشریه‌ی پزشکی New England اخیراً درج گردیده نقش میزان بالای CRP در خون در پیشگویی احتمال وجود بیماری قلبی و بروز پیامدهای آن حتی از نقش میزان بالای کلسترول در خون با اهمیت‌تر تشخیص داده شده است. در این مقاله برانجام تست‌های مربوط به هر دوی این فاکتورها با تکیه بیشتر بر CRP و تفسیر نتایج حاصله در کنار هم تأکید شده است.
آکادمی پریودونتولوژی آمریکا به عنوان یک مرجع معتبر جهانی معتقد است که بیماری پریودونتال باید از سوی جامعه‌ی پزشکی به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش CRP در خون مورد توجه قرارگیرد.بر پایه‌‌ی آن چه ذکر شد و توافق جوامع بین‌المللی پزشکی در این خصوص پیش‌بینی می‌شود که به زودی در آمریکا بیماران به طور مرتب و طبق یک روال عادی در مطب دندانپزشک خود تحت آزمایش CRP قرار گیرند و در صورت لزوم جهت بررسی‌های بیشتر به متخصصان قلب ارجاع شوند.
در یک تحقیق با شرکت ۶۷ نفر که ۴۲ نفر آنها مبتلا به بیماری پریودونتال در حد متوسط یا پیشرفته بوده و ۲۵ نفر دیگر از این نظر سالم ارزیابی شده بودند از بیماران خواسته شد تا ۵۰ مرتبه با دندان‌های سمت راست و ۵۰ بار با دندان‌های طرف چپ فک خود آدامس بجوند.
از هر فرد قبل و پس از جویدن آدامس نمونه‌ی خونی گرفته شد. محققان دریافتند که میزان سموم مواد مضر و محصولات فرعی تولید شده توسط باکتری‌های وارد شده در خون قبل از جویدن ۶ درصد وپس از جویدن تا حد ۲۴ درصد افزایش یافته بود. علاوه بر این که میزان ترکیبات و سموم مضر باکتریال در خون افرادی که بیماری پریودونتال پیشرفته داشتند مطابق ارقام ۴ برابر بیشتر از کسانی بود که بیماری پریودونتال متوسط داشته و یا اصولاً ازاین حیث سالم بودند.
در انتها همچون همیشه مراجعه‌ی مرتب به دندانپزشک جهت چک آپ و اطمینان از سلامت ‌دهان و دندان‌ها و بر مبنای آنچه گذشت پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی عروقی با منشاء بیماری‌های پریودونتال به خوانندگان گرامی توصیه می‌گردد و در خاتمه بی‌اختیار به یاد بیت دوم شاعر بلند آوازه‌ی شیرازی مان می‌افتم که می‌گویند بر سر در ورودی سازمان ملل متحد نیز نقش بسته است... آنجا که حکیمانه می‌سراید:
بنی‌آدم اعضای یکدیگرند که درآفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار

دکتر خسرو پرویز مشعوفی
دندانپزشک
دکتر زیور یوسفی پور
قلب و عروق

منبع : هفته نامه پزشکی امروز