رسانه های آزاد یکی از ارکان دموکراسی

هر کس آزاد است هر عقیده ای را به پذیرد و آ نرا به زبان بیاورد و این حق شامل پذیرفتن هرگونه رأی بدون مداخله اشخاص می باشد و می تواند به هر وسیله که بخواهد بدون هیچ قید و محدودیت به حدود جغرافیایی، اخبار و افکار را تحقیق نماید و دریافت کند و آنرا انتشار دهد". ( اعلامیه جهانی حقوق بشر ـ ماده ۱۹ )
احترام به آزادی بیان، نخستین قدمی است که غالبا در جهت دموکراسی برداشته می شود. آزادی بیان از مطالبات مشترک لیبرالیسم سیاسی و جمهوری خواهی است.
آزادی بیان یکی ازمسلم ترین حقوقی است که به ویژه در مقابله با آمال سلطه جویانه دولت ها که از ترس و تهدید خشونت تغذیه می کنند، باید مورد حفاظت قرار گیرد. دلیل وجودی آزادی بیان، حفاظت از صدای توانگران ، سلطه گران و یا اتفاق نظرنیست. آزادی بیان برای حفاظت از گوناگونی - تفسیر، آرا و پژوهش - بوده و دفاع از آن ضروری است.
اکثر دولت ها به آزادی مطبوعات به عنوان یکی از عناصر اساسی یک جامعه آزاد ارج می گذارند. عمل روز نامه نگاری با توجه به بعد اجتماعی آن و دست و پنجه نرم کردن با حوزه قدرت به یک معنا عمل سیاسی است و فعالیت سیاسی روز نامه نگاران کاملا طبیعی است روزنامه ها و رادیو و تلویزیون هنگامی که قادر به فعالیت آزادانه باشند می توانند در بنای مردم سالاری نقش مهمی را ایفا نمایند. آنها علاوه بر خدمت در نظارت بر نهادهای محلی و آگاه سازی عموم از موضوعات امنیتی می توانند به شهروندان در درک دولت دور از دسترس و دسترسی به آن کمک نمایند.
آزادی بیان که آزادی دسترسی به اطلاعات بخشی از آن است، حق اساسی شناخته شده بین المللی بوده و یکی از ارکان دموکراسی است.
رجبعلی مزروعی، مطبوعات را رکن چهارم دموکراسی می داند و می گوید: « اگر مطبوعات آزاد و مستقل نباشند، ما دموکراسی ناقصی داریم. در کشور ما نیز یک شبه دموکراسی وجود دارد، شاید مطبوعات ما نیز بتوانند در این شبه دموکراسی نقش بازی کنند.»
در دوران اخیر به ویژه از اوایل سال های ۲۰۰۰، تعریف آزادی بیان و کاربرد آن در صدر اخبار قرار گرفته و مباحث مربوط به چگونگی استفاده از آزادی بیان ، دوباره زنده شده است.
از سال ۱۲۱۶ ه‍. ش که نخستین روزنامه فارسی زبان در ایران به نام کاغذ اخبار از سوی میرزاصالح شیرازی منتشر شد تا انقلاب مشروطه (۱۲۸۵ ه‍. ش) دوره تأسیس و تکوین مطبوعات ایران است.در این دوره شماره نشریات و روزنامه‌ها کم‌کم افزایش یافت و به موازات گسترش فعالیت مطبوعاتی، دولت درصدد کنترل مطبوعات برآمد و بدین ترتیب نهاد سانسور شکل گرفت، تاریخ مطبوعات ایران نشانگر تاریخ غم انگیز محدودیت ها است و تولد مطبوعات در عین حال تولد دستگاه سرکوب آن بوده. نیم قرن پیش آزادی مطبوعات به عنوان بخشی از حقوق بنیادین بشر در" منشور جهانی حقوق بشر" تدوین و توسط جامعه جهانی به رسمیت شناخته شد. دکتر مصدق دراردیبهشت ماه سال ۱۳۳۰ به شهربانی کل کشور نوشت:« درجراید کشور آن چه راجع به شخص این جانب نگاشته شود، هرچه نوشته باشد و هرکه نوشته باشد، به هیچ وجه نباید مورد اعتراض و تعرض قرارگیرد.»
گشودگی جامعه به روی اندیشه ها و آزادی بیان همواره باعث پیشرفت خواهد شد ولی به طور حتم مطبوعات آزاد همیشه حرفه ای عمل نمی نماید و باز کردن رسانه ها می تواند پیامدهای ناخواسته ای را به همراه داشته باشد. اما هر چه رسانه های خبری، اخبار و بحث های اجتماعی متعادل تری را ارایه دهند مردم برای آنان ارزش بیشتری قایل خواهند بود. این اطلاع رسانی مدنی سوخت مردم سالاری به شمار می رود. بدین ترتیب مردم بیشتر آموزش می بینند و مسوولیت بیشتری را در قبال سعادت خود بر عهده می گیرند و باید توجه داشت که نه تنها، آزادی بیان دانش های قابل دسترسی و شرکت افراد در زندگی اجتماعی را توسعه می دهد، بلکه امکان می دهد تا بتوان با خودکامگی دولتی که از سری بودن امور بهره می برد، مبارزه کرد اما لجام گسیختگی ، یک بعدی نگری و ظاهرگرایی باعث می شود آزادی خواهی با مخالفانی روبرو شود. گروهی معتقدند که آزادی بیان نا محدود است. اما خط فاصل میان مجاز و ممنوع، همیشه مورد مجادله بوده و هست. آزادی بیان بیش از هر حق دیگر وابسته به موقعیت و اوضاع بوده و غالبا تعریف آن به سلیقه آزاد دولت ها واگذار شده است، تجربه نشان می دهد که محدود ساختن آزادی بیان به ندرت می تواند با خطر زیاده روی ها، افراط و نژادپرستی به مقابله بپردازد. در واقع، عموما این محدودیت ها بطور موثری برای جلوگیری از اپوزیسیون، صداهای مخالف و اقلیت ها و همچنین برای تحکیم ایدئولوژی و گفتار سیاسی، اجتماعی و اخلاق مسلط استفاده میشود. باید این مساله را هم در نظر گرفت که رسانه ها می توانند با فراهم ساختن مکانی برای شنیدن صداهای متفاوت نقش سوپاپ اطمینان را ایفا نمایند. توانایی پخش و ارایه دیدگاه های گوناگون در یک جامعه بیش از حد تصور مهم است. در جوامع غیر دموکراتیک که دولت دسترسی به اطلاعات را کنترل و در آن اعمال نفوذ می کند، روزنامه نگاران در صفوف مقدم پیکار مردم در راه آزادی قرار دارند. روزنامه نگاران در چنین جوامع سرکوبگری با مخاطرات بزرگ، و حتی مرگباری روبرو هستند. اما محدود کردن آزادی انسانها در هر کجای جهان جریانی منحط و محکوم است.
بو مارشه [نویسنده بنام قرن هیجدهم فرانسه] به طنز از زبان فیگارو می گوید « تا زمانی که من در نوشته هایم نه از اقتدار، نه از کیش، نه از سیاست، نه از اخلاق، نه از صاحب منصبان، نه از صاحبان مال، نه از اپرا، نه از هرنمایش دیگر، نه از فردی که به چیزی احساس تعلق کند، صحبت نکنم. ،می توانم هر چه می خواهم آزادانه منتشر کنم، البته با اعمال دو یا سه سانسور».
نکته قابل توجه گزارش " گزارشگران بدون مرز " در چهارمین رده بندی آزادی مطبوعات در جهان می باشد که ایران رتبه ای بهتر از ۱۶۴ را کسب نکرده است".
ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر، آزادی بیان را تضمین می کند. آزادی بیان همچنین توسط ماده ۱۹ میثاق بین المللی حقوق بشر سازمان ملل متحد تضمین شده است.« هر فردی حق آزادی عقیده و بیان را دارد و این حق مستلزم آن است که کسی از داشتن عقاید خود بیم و نگرانی نداشته باشد و در کسب و دریافت و انتشار اطلاعات و افکار، به تمام وسایل ممکن بیان و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشد . » آزادی بیان همچنین بوسیله ماده۱۰ کنوانسیون حفظ حقوق بشر و آزادی های اساسی شورای اروپا؛ ماده ۱۳ کنوانسیون آمریکائی مربوط به حقوق بشر؛ و ماده ۹ منشور آفریقائی حقوق بشر و خلق ها مورد حمایت می باشد. دیوان اروپائی حقوق بشر CEDH که مسئولیت اجرای کنوانسیون سال ۱۹۵۱ را به عهده دارد، نقش اساسی آزادی بیان را پذیرفته و آن را به مثابه ستون دموکراسی معرفی می کند : «آزادی بیان یکی از اساس اصلی جامعه (دموکراتیک) به شمار رفته و یکی از شرایط اصلی پیشرفت آن جامعه و رشد و توسعه هر فردی است.»

بهزاد رضائی