علوم و فناوری‌های پزشکی در ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده

● مقدمه
جهان امروز عرصه رقابت های عظیم در عرصه علم و فناوری است زیرا علم و فناوری سبب اقندار قدرت، ثروت و امنیت است و ما شاهد تغییر چهره رقابت و قدرت از جنگ و استیلای امپراتوری‌های مجهز به لشگرهای عظیم نظامی به سوی برتری علم و دانش و فناوری و جنگ‌های سیاسی و اقتصادی هستیم. کشورهایی در این عرصه رقابت پیروز و برتر خواهند بود که در مسابقه ایجاد علوم و فناوری‌های نوین، ایده‌های نو، خلاقیت و نوآوری، و ارائه محصولات برتر و بهتر موفق‌تر باشند.
بسیاری از کشورهای پیشرفته که در ۲۰۰ سال گذشته به علوم و فناوری‌های راهبردی دست یافته‌اند با درک اهمیت این موضوع درصدد هستند که با روش‌های زیر ضمن حفظ برتری فناوری و انحصار آن در اختیار برخی کشورها مانع دستیابی کشورهای دیگر به فناوری‌های راهبردی شوند:
۱) تلاش همه جانبه و سرمایه‌گذاری عظیم در تحقیقات پایه و توسعه‌ای برای افزایش سرعت پیشرفت‌های علوم و فناوری‌های نوین.
۲) افزایش فاصله علمی با کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته برای حفظ بازار فروش محصولات این فناوری‌ها و در نتیجه وابستگی دائمی آنها به کشورهای پیشرفته و در نتیجه استعمار و یا استثمار منابع و سرمایه‌های آنها از یک سو و در عین حال حفظ سلطه اقتصادی و سیاسی به دلیل وابستگی کامل این کشورها به محصولات کشورهای پیشرفته بخصوص در عرصه‌های دفاعی، امنیتی و سایر محصولات راهبردی.
۳) اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی و تحریم به بهانه‌های مختلف با هدف پیشگیری از انتقال علوم و فناوری‌های مهم و یا ایجاد و نهادینه سازی آن به این کشورها.
۴) و در نهایت ایجاد بحران، جنگ و درگیری و تهاجم نظامی با چند هدف : مشغول ساختن کشورهای در حال توسعه به جنگ و درگیری و در نتیجه عقب ماندن از عرصه علم و فناوری، نابودی منابع و زیر ساخت‌ها، ترور و یا مهاجرت دانشمندان و متخصصین (مانند کشتن و ترور صدها دانشمند عراقی در چند سال گذشته) و فقدان بودجه و امکانات برای تحقیقات و توسعه علمی، وابستگی و در عین حال ایجاد بازار مناسب برای فروش تجهیزات نظامی تولیدی صنایع کشورهای پیشرفته .
همه این موارد نشانه بارزی از یک نقشه حساب شده جهت جلوگیری از دستیابی کشورهای در حال توسعه مستقل، به علوم و فناوری‌های کلیدی و راهبردی است که سبب امنیت، رفاه و توسعه آن کشور می‌گردد.در صورت بررسی دقیق پشت پرده این مناقشات دست کشورهای ابر قدرت و سازمان های جاسوسی بوضوح در آن دیده می‌شود.بنابراین در جهان کنونی کسب استقلال و آزادی نیازمند، اقتدار، قدرت و توانمندی جهت حفظ امنیت پایدار بعنوان بستر اصلی توسعه پایدار است و همچنان که ذکر شد علم و فناوری مایه اقتدار، قدرت و امنیت است و با توجه به توسعه دائم علوم و فناوری ها باید بتوان هدف و مسیر و ابزارهای رسیدن به آن را مشخص ساخت تا بتوانیم با دیدی روشن در مسیر آینده علوم و فناوری‌ها باشیم.
این همان مسیری است که رهبر معظم انقلاب با درایت و هوشمندی از یک دهه گذشته بعنوان جنبش نرم‌افزاری، نهضت نرم‌افزاری، آزاد اندیشی، تولید علم، نظریه پردازی، خلاقیت و نوآوری و شکوفایی علمی و در نهایت بعثت امت اسلامی در مسیر شکستن مرزهای دانش و رسیدن به مدینه فاضله اسلامی مطرح نموده‌اند که ابزارهای برنامه‌ای آن تدوین نقشه جامع علمی کشور، در حوزه‌های مختلف، برنامه حمایت از ایده‌ها و نظریه‌ها و نحبگان علمی جهت رسیدن به برنامه چشم انداز ایران ۱۴۰۰ و جبران عقب‌ماندگی علمی و فنی ایجاد شده در ۱۰۰ سال گذشته است.
● رشد تحولات علمی و فناوری:
جهان در حال تحول دائمی است و زندگی ما نیز تحت تاثیر این تحولات قرار دارد. کافی است زندگی امروز در شهرهای بزرگ صنعتی امروز را با ۱۰۰ سال یا حتی ۵۰ سال گذشته مقایسه کنیم . این تغییرات عمدتا حاصل توسعه شهرها، افزایش جمعیت و رشد و توسعه علوم و فناوری های مختلف است.
زندگی انسان امروزی به شدت به ابزار و آلات صنعتی و فناوری‌ها وابسته شده است حضور انواع دستگاه ها و تجهیزات مختلف در خانه و زندگی امری عادی و طبیعی است و حتی بدون آنها زندگی شهری دشوار و گاه غیر ممکن خواهد بود.
در عین حال شاهد روند پرشتاب توسعه علوم و فناوری ها و سرعت گرفتن کشفیات علمی در زمینه های مختلف و افزایش و تنوع محصولات جدید موثر در زندگی روزمره و محیط زندگی و در نهایت تغییرات اساسی در کره زمین هستیم.
یکی از مهمترین نیازهای بشر امروز موضوع سلامت و بیماری انسان و محیط اطراف، بهداشت و درمان و روشهای پزشکی جهت پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری های انسان است.
و در مفهومی دیگر یکی از موثرترین و ملموس‌ترین چهره های تاثیر علم و فناوری پس از حمل و نقل زمینی، هوایی و دریایی و توسعه و تنوع خودرو های مختلف در کوچه و خیابان، و همچنین ارتباطات شامل انواع شبکه های رادیویی، تلویزیونی، ماهواره، مخابرات، اینترنت و موبایل، موضوع بسیار مهم خدمات بهداشت و درمان است.
با مقایسه یک بیمارستان پیشرفته و مجهز به انواع تجهیزات و امکانات امروزی با مریضخانه های ۱۰۰ سال و حتی ۵۰ سال گذشته به راحتی می توان عمق تاثیر و شتاب علوم و فناوری ها را مشاهده نمود.
ولی سئوال بسیار مهمی که بسیاری از برنامه ریزان راهبردی توسعه و آینده جهان، کشورها، شرکت های عظیم بین‌المللی برای پاسخ آن سرمایه‌گذاری های کلان تحقیقاتی و مطالعاتی می‌نمایند اینست که آینده علوم و فناوری‌ها در زمینه‌های مختلف و ازجمله پزشکی چگونه خواهد بود؟
این سئوالی است که دانشمندان و متخصصین رشته آینده پژوهی و آینده نگاری با روش های مختلف درصدد پیش بینی و برنامه‌ریزی حصول به آن و رقابت شدید بین کشورها جهت پیشی گرفتن از رقبا هستند. زیرا در نظام آینده جهان کشورهایی گوی رقابت را خواهند ربود که در علم و فناوری پیشرو تر باشند.
● چگونه می توان آینده علوم و فناوری ها را پیش بینی نمود :
این امر نیازمند بررسی دقیق تری از تاریخ جهان، گذشته ، حال تا رسیدن به آینده و عوامل موثر بر زندگی زیست کره و مخلوق برتر آن انسان است.زندگی و حیات در کره زمین و سلامت موجودات زنده از جمله انسان ها تحت تاثیر شرایط محیط اطراف و عوامل موثر بر کره زمین است.
بررسی تاریخی حوادث و وقایع و تغییرات مهم و اساسی و دوره های زمین شناسی که طی ۴ میلیارد سال عمر کره زمین رخ داده است نشان دهنده آن است که حوادث کیهانی، جوی و محیطی سبب بروز تغییرات اساسی در چرخه حیات در کره زمین، نابودی نسل بسیاری از جانوران مختلف و در عین حال ایجاد موجودات جدید منطبق با شرایط هر منطقه گردیده است. اما عوامل موثر بر محیط بزرگ زندگی ما یعنی کره زمین به دو گروه اسلسی تقسیم می شوند:
● حوادث و بحران های طبیعی
مانند برخورد شهاب سنگ ها، برخورد اجرام سرگردان، امواج کیهانی، گرم شدن، یخبندان، خشکسالی، جدا شدن قاره ها، حرکت آرام زمین و اعماق اقیانوس ها، جنبش درونی زمین، زلزله، آتشفشان، سیل، گردبادها، طوفان ها، خشکسالی و طغیان های عظیم بیماری های عفونی که سبب مرگ ده ها میلیون نفر و یا آفات عظیم کشاورزی و دامی که سبب نابودی منابع عظیم طبیعی می شوند و سایر حوادث عظیمی که به صورت دوره های ۱۰ ساله ۳۰ ساله، ۵۰ ساله، ۱۰۰ ساله و بیشتر رخ می دهند و سبب تغییرات عظیم در کره زمین و در نتیجه محیط زیست جانداران از جمله سلامت بشر می شوند. در گذشته بشر تسلیم مطلق این حوادث بود ولی امروزه با توسعه علوم و فناوری های ثبت، رصد و تحلیل تغییرات جوی و زمینی، زیر زمینی و محیطی تا حدوی توان پیش بینی، پیشگویی و برنامه ریزی و امادگی مقابله یا کاهش اسیب پذیری در مورد برخی بلایای طبیعی را ایجاد نموده است ولی هنوز شاهد ویرانی ها و کشتار این حوادث هستیم ولی امید است در ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده در این موارد نیز بشر گام های بزرگتری بردارد.
● حوداث و بحران های غیر طبیعی:
فعالیت های غیر مسئولانه و یا نا آگاهانه انسان در ۲۰۰ سال گذشته تاثیرات مخربی را در بر کره زمین گذاشته و انسان عامل اصلی بزرگنرین کشتار ها، معلولیت ها و اسیب های جبران ناپذیر به محیط زیست ، منابع طبیعی و وقوع جنگ ها، توسعه صنایع آلوده کننده، دخالت بشر در چرخه های طبیعی در خاک و اب و هوا و حتی اتمسفر ، رشد گسترده جمعیت و حرس و ولع افراد قدرت طلب در نابودی منابع طبیعی و تغییر اکوسیستم ، تغییر شرایط زندگی، تغذیه، و عوامل بسیار دیگری شده که این اسیب ها سبب تغییر چهره بیماریها و ایجاد بیماری های جدید، میکرب ها و ویروس های جدید، رشد و توسعه انواع بیماری های نوظهور ژنتیکی، سرطان ها، بیماری های قلبی عروقی، روحی و روانی و عصبی گردیده است.
عامل اصلی این فجایع جهل انسان، حاکمیت قدرت شیطانی و بی عدالتی سیاسی و اقتصادی در نظام جهانی است که اسیب های شدیدی را به سلامت و ایجاد نا امنی برای محیط جهانی و انسان ها داشته است.
بهره برداری و توزیع نا عادلانه منابع جهانی و تقسیم عمدی و ظالمانه جهان توسط کشورهای سلطه گر به کشورهای فقیر، در حال توسعه و توسعه یافته سبب فقر، بی عدالتی و مرگ و نا توانی میلیون ها انسان در کشورهای فقیر در نتیجه، گرسنگی، فقدان بهداشت، بیماریهای عفونی و مسری و شیوع بیماریهای مهلکی چون ایدز و در جهت مقابل اصراف و نابودی منابع عظیم غذایی و اقتصادی و مرگ و میر میلیون ها نفر در کشورهای توسعه یافته از بیماری های حاصل از پرخوری، سرطان ها، بیماری های قلبی عروقی و توسعه بیماری های روحی روانی و فاجعه شیوع مادی گرایی، فساد و سقوط ارزش های اخلاقی و بی ایمانی که در نتیجه سبب توسعه ناامنی روحی و روانی شده است.

بنابر این پاسخ به سئوال مهم وضعیت آینده جهان نیازمند بررسی سه وضعیت :
۱) گذشته،
۲) حال
۳) پیش بینی واقع گرایانه آینده است.
نتیجه گرفتبم که گذشته انسان بیشتر وابسته به محیط، طبیعت، زمین، آب، هوا و محصولات ناشی از ان بود و طبیعت بطور کامل بر انسان غالب بود، بررسی وضعیت سلامت و بیماریهای انسانی در ۵۰ تا ۱۰۰ سال گذشته نشان دهنده غلبه بیماریهای عفونی بر جوامع بشری می باشد.
در حال حاضر با توسعه علوم و فناوری ها در بسیاری از زمینه ها و توجه به مسایل ذکر شده در مورد نظام ناعادلانه توزیع منابع و امکانات، بشر به توانمندی های گسترده ای در زمینه توسعه سلامت در عرصه های پیشگیری، تشخیص و درمان دست یافته است ولیکن تا مقصد راه بسیاری در پیش است.
اما در سه عرصه پیشگیری و تشخیص و درمان وضعیت فعلی چگونه است :
● در زمینه پیشگیری
در مقایسه با ۵۰ تا ۱۰۰ سال گذشته تهیه، تولید و استفاده گسترده انواع واکسن برای پیشگیری از بیماری های عفونی کشنده و ناتوان کننده اساسی از کشفیات مهم این عصر است ، یهبود سبک زندگی از نظر بهداشت محیط، و بهداشت فردی، آب سالم ، دفع ضایعات و زیر ساخت های دیگر سبب کاهش مرگ و میر گسترده از بیماری ها ی عفونی پیشگیری شونده در سطح بین المللی گردیده است ولیکن همچنان که ذکر شد بیماری های عفونی نوظهور بسیاری مانند ایدز، هپاتیت ها و غلیه بیماری های ویروسی به باکتریال و همچنین شیوع میکرب های مقاوم به آنتی بیوتیک تهدیدات جدیدی را بر علیه بشر ایجاد نموده است.
● تشخیص :
تشخیص صحیح کمک به درمان درست است . یکی از بزرگترین دست آوردهای بشر در زمینه پزشکی در ۵۰ سال گذشته توسعه روشهای تشخیصی و آزمایشگاهی برای بررسی مواد بیولوژیک انسان، تشخیص میکرب ها و انواع روش های تصویر برداری پیشرفته از اندام ها جهت تشخیص اسیب ها و کمک به پزشک جهت درمان است.
● Lab-on-a-Chip
امروزه آزمایشگاه های تشخیصی پزشکی قادر به بررسی و اندازه گیری صد ها ماده بیولوژیک از شمارش گلبول های خون تا بررسی دقیق فاکتورهای خونی و سایر مایعات و بافت های بدن، آزمایشگاه های آسیب شناسی بالینی، آنواع سیستم های تصویر برداری مانند رادیولوژی، سونوگرافی، اندوسکوپی، سی تی اسکن، آم آر آی و سایر روش های تشخیصی تخصصی برای بررسی بیماری های مختلف مانند آنژیوگرای، اکو کاردیو گرافی ، نوار قلب و معز و سایر اندام ها بسیار توسعه یافته است.
در ۲۰ سال گذشته با توسعه دانش بشر در زمینه های علوم سلولی و مولکولی، ژنتیک و شناسایی ژن های عامل بیماری های مختلف، تعیین ردیف ژنوم عوامل بیماریزا، بررسی و مقایسه آنها و ایجاد بانک های اطلاعاتی ژنومی، توسعه روشهای تشخیص مولکولی، آزمایشگاه های تخصصی از این روش ها جهت تشحیص های دقیق عوامل بیماریزای عفونی ، برخی اختلالات ژنتیکی و حتی در مواردی برای تشخیص های قبل از تولد واحتمال ابتلای جنین به بیماریهای سخت وراثتی و تعیین جنسیت جنین استفاده می کنند.
● فناوری میکروآری Microarray technology ( آرایه های ژنی و پروتئینی)
با اینکه چند سال از شناسایی ساختار و تعیین ردیف کامل ژنوم انسان گذشته است و مشخص شده است ژنوم انسان از ۳ میلیارد نوکلئوتید و حدود ۳۰ هزار ژن تشکیل شده است ولی تحول عمده ای در حل بیماریهای وراثتی و کشف علل بیماریهای مختلف انسان به دلیل پیچیدگی های موجود در ساختار ژنتیکی انسان و عوامل مختلف موثر بر آن صورت نگرفته است. زیرا قبلا نصور بر این بود که یک ژن مسئول یک قعالیت است و متخصصین به بررسی ساختار و عملکرد تک تک ژنها و پروتئین ها بطور جداگانه می پرداختند ولی اینک مشخص شده است در برخی از اختلالات ژن های متعددی نقش دارند و ابشاری از فرایند ها در یک بیماری و یا آسیب های سلولی و بافتی نقش دارند.نتیجه این شد که باید روشی برای بررسی هم زمان ردیف، تنوع، تفاوت ژنی، ساختار و فعالیت ده ها، صدها و هزاران ژن و پروتئین بطور همزمان ابداع شود.
با تحقیقات و بررسی های بسیار و با تلفیق فناوری های مولکولی، میکروالکترونیک، روبوتیک، نانوتکنولوژی، شیمی پلی مر و اتصالات مولکولی این امکان فراهم شد که صدها و هزاران نشانگر (پروب) اختصاصی ژن ها و پروتئین های مختلف در مقادیر بسیار کم (نانولیتری) با استفاده از سوزن های بسیار ریز در سطح یک لام شیشه ای میکروسکوپی در ردیف های منظم ( آرایه) متصل گردد .
به این طریق با اضافه کردن نمونه حاوی DNA-RNA-Protein سالم و بیمار امکان بررسی تغییرات ژنتیکی در ژنها و پروتئین های مختلف مشخص می گردد .
در حال حاضر فناوری میکرو اری یا ریز ارایه ها در امور تحقیقاتی پایه و ازمایشگاهی پزشکی کاربرد بسیار گسترده ای یافته است ولی تا رسیدن به مرحله کاربردی در آزمایشگاه ها و کلینیک ها مراحل تحقیقاتی و توسعه ای خود را طی می کند .
صنایع عظیم داروسازی جهان با آگاهی آز توانمندی های گسترده این فناوری در آینده آزمایشگاه های پزشکی و سایر علوم سرمایه گزاری های کلانی تخصیص داده اند و در حال حاضر انواع سیستم های تهیه آرایه ها و سخت افزارها و نرم افزارهای مورد نیاز آن با قیمت های بسیار بالا در اختیار موسسات نحقیقاتی پیشرفته پزشکی قرار می گیرد.
برخی شرکت های تخصصی چیپ ها و یا ریز ارایه های ژنی و پروتئینی حاوی نشانگر بر علیه کل ژنوم انسان را برای بررسی تغییرات ژنتیکی به بازار ارائه نموده اند .
این فناوری آینده آزمایشگاه های تشخیصی و تبدیل آزمایشگاه های بزرگ امروزی به دستگاه های کوچک انفرادی برای انجام آزمایشات توسط پزشک و حتی فرد در منزل را بنیان گذاشته است. در بخش های بعدی به کاربرد این فناوری در پزشکی ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده اشاره خواهد شد.
ریز آرایه های ژنی و پروتئینی در اندازه های بسیار کوچک با قابلیت تشخیص های مولکولی بر اساس سکانس DNA و پروتئین های انسان و عوامل بیماریزا ی دیگر که برای امور تحقیقاتی استفاده می شود
● درمان:
روش‌های نوین درمانی با توسعه روشهای نوین تولید انواع داروهای جدید نوترکیب که در واقع به تقلید از فراورده های تولیدی در بدن انسان می باشند و به روش های بیونکنولوژی و مهندسی ژنتیک تهیه شده اند احولی را در درمان بیماریهای مختلف ایجاد نموده اند. توسعه روش های ژن درمانی، ایمنی درمانی، خاموش کردت ژن ها، اصلاح ژنتیکی ژن های معیوب، استفاده از سلول های بنیادی ، مهندسی بافت و ارگان و شبیه سازی درمانی در مراحل تحقیقاتی می باشند و در دهه های آینده به مراحل توسعه یافته کاربردی خواهند رسید.
در حال حاضر داروها عمدتا به روش خوراکی، تزریقی، پوستی و محاطی و برخی به روش استنشاقی و اندکی نیز بطور رکتال و واژینال مصرف می شوند ولی روش های نوین انتقال و تجویز کنترل شده دارو در حال تحقیق و توسعه است . همکاری بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی برای ابداع روش های نوین تهیه، تولید و انتقال داروهای نوین روش انتقال کنترل شده دارو با استفاده از کپسول های مجهز به ریز ارایه که با بررسی میزان مواد طبیعی بدن دارو را به مقدار لازم وارد جریان خون کرده و بابطور هوشمند میزان داروی مورد نیاز بیمار را تنظیم و تجویز می کند.
از موفقیت های دیگری که در علوم و فناوری های مهم در دو دهه گذشته آغاز شده است تلفیق علوم و فتاوری های مختلف جهت توسعه کاربرد های گسترده تر در عرصه های مختلف پزشکی اینده است. در حال حاضر زمینه ها و بستر های تحقیقاتی این علوم بشدت در حال توسعه است و برخی از کاربردهای انها به کاربرد گسترده یافته است ولی سایر زمینه ها در حال توسعه برای کاربردهای آینده است:
● فهرست علوم و فناری های کلیدی ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده :
▪ بیوتکنولوژی،
▪ علوم موسوم به omics ( ژنومیک، پروتئومیک، متابولومیک، ترانسکریپتومیک)
▪ سلول های بنیادی
▪ سلول درمانی
▪ ایمنی درمانی
▪ ژن درمانی ( با روش های مختلف Gene silencing از جمله RNAi- SiRNA- Micro RNA
▪ مهندسی بافت و ارگان
▪ سیستم بیولوژی System Biology
▪ سینتتیک بیولوژی Synthetic Biology
▪ علوم رایانه ونرم افزار
▪ بیوانفورماتیک ( گرد آوری، طبقه بندی، بررسی ، تحلیل، ارزیابی، مقایسه داده های زیستی)
▪ پزشکی راه دور Telemedicine و سایبر مدیسین
▪ میکرو ابمپلنت برای مونیتورینگ در ونی از راه دور
▪ آلکترو فارما Electropharma
▪ سیستم های سورتینگ تصویر برداری اطلاعات درون سلولی
▪ نانوتکنولوژی
▪ ریز حسگرها
▪ بیوالکترونیک
▪ میکرو الکترونیک
▪ میکروفلوئیدیک
▪ روبوتیک
▪ نانوروبوت ها
▪ جراحی روبوتیک
▪ سیستم های میکرو الکترو مکانیک زیستی (Micro-Electro-Mechanical Systems) Bio-MEMS
▪ فوتونیکس
▪ مواد جدید،
▪ علوم شناختی
▪ شبکه های عصبی
▪ تحلیل و ارزیابی ذهن
▪ شناسایی و تحلیل امواج و تصاویر مغزی
▪ علوم Omics
● از نظر بالینی
▪ پولمونومیکس ( ژنومیک و پروتئومیک بیماری های ریوی)
▪ کاردیونومیکس ( ژنومیک و پروتئومیک بیماری های قلبی)
▪ ابنفکشونومیکس ( ژنومیک و پروتئومیک بیماری های عفونی)
▪ میکرونومیکس ( بررسی سکانس، ساختار، فعالیت ژنومی و پروتئومی انواع مبکرب های بیماریزا که خود شامل زیر شاخه های باکتریونومیکس، ویرونومیکس، مایکونومیکس، توکسونومیکس، و پاراتونومیکس
و کاربرد های علوم اومیکس در سایر فوق تخصص های پزشکی
▪ با استفاده از فناوری microarray● مهندسی بافت و ارگان
در آینده به حدی توسعه خواهد یافت که از سلول های هر فرد می تواند بافت ها و ارگان های مورد نیاز آن را تهیه نمود.
▪ فرایند تولید سلول های بنیادی و بافت ها و آرگان های مورد نیاز سلول بنیادی اولیه
▪ دارورسانی غیر تزریفی
▪ ریز حسگر های زیستی
در آینده ریز حسگرهای زیستی جای دستگاه های بزرگ آزمایشگاهی فعلی ثبت علایم و شرایط بیمار را خواهد گرفت و با قرار دادن ریز حسگر ها در درون بدن ( با بلع یک کپسول کوچک حاوری ریز تراشه) اطلاعات وضعیت اندام ها و مواد و بدن بطور مداوم به مرکز درمانی و یا پزشک ارسال می گردد.
در این شکل دو ریز حسگر مینیاتوری فشار خون که در سوراخ یک سوزن خیاطی جای گرفته است مشاهده می گردد که در اینده در بدن بیماران قلبی کاشته می شود تا بطور مداوم تغییرات فشار خون فرد را ثبت و ارسال نماید.
علاوه بر موارد ذکر شده برخی دیگر از عرصه هایی که پیش بینی می شود برای پزشکی آینده در حال توسعه است شامل موارد زیر می باشد
● تصویری از آینده پزشکی:
ایده پردازی بر اساس اخرین اطلاعات پیشرفت های پزشکی ، عرصه ها و تحقیقات لبه های مرز دانش، بررسی روند تاریخی گذشته و حال علوم مختلف و روند های پیشرفت و توسعه علوم و فناوری ها در سناریوهای مطرح شده توسط دانشمندان دیگر، پیش بینی ها، داستان های علمی تخیلی آینده نگرانه، تخیل و اندیشه ذهنی و ایجاد ارتباط بین این داده ها می تواند زمینه تخیل واقع گرایانه با روش طراحی سناریو طرحی از آینده پزشکی را در ذهن متصور نماید.
در این مقاله سعی شده است بر اساس روندهای آینده پژوهی فوق، ضمن مطالعه مداوم و جمع آوری اطلاعات در عرصه های مختلف علوم در مورد پزشکی ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده سناریویی به شکل زیر و تا حدود بسیاری بر اساس واقعیاتی که رخ خواهد داد پیش بینی شود و مولف اعتقاد دارد که چنین خواهد شد و تنها آیندگان میزان انطباق این پیش بینی ها را را با واقعیات ان زمان را قضاوت خواهند نمود و البته این سناریو بطور مداوم تکمیل و توسعه خواهد یافت و قابل حک و اصلاح است.
به نظر می رسد با روند تحولات فعلی معیارهای پزشکی ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده در موارد زیر متمرکز خواهد گردید:
● تشخیص پیشگیرانه بر اساس اطلاعات ژنومی
در ۱۰۰ سال آینده، سلامت انسان چنان جدی خواهد بود که پیشگیری و بررسی احتمال ابتلای هر فرد به ببماریهای مختلف و حساسیت های او از دوران قبل از تولد و حتی قبل از تشکیل جنین در هنگام مشاوره قبل از ازدواج یا تصمیم به داشتن فرزند با بررسی سوابق و اطلاعات ژنتیکی و وراثتی والدین و اقوام شروع خواهد شد، در زمان مشاوره ژنتیک و تصمیم به ازدواج با بررسی سوابق والدین و وضعیت وراثتی نوزاد و فرزند آینده و احتمال ابتلای آن یه بیماریهای مختلف بررسی و به والدین داده می شود در صورت موافقت و تصمیم به بارداری پرونده نوزاد قبل از تولید تشکیل و با اخذ یک سلول از دوران اولیه جنینی ساختار ژنتیکی نوزاد بررسی و در آن ثبت می گردد.
● کارت هوشمند سلامت:
در ۱۰۰ سال اینده هر فرد یک کارت ویژه مانند کارت ملی و یا اعتباری امروزی ولی بسیار پیشرفته تر و شامل همه مشخصات شخصی مبتنی بر اطلاعات بیومتریک ( اثر انگشت، نشانه های مختلف کف دست، جمجمه، صورت، چشم ها، اندام، ژنتیکی، صوتی، و حتی بو و ....... به نحوی که غیر قابل اشتباه و تقلب و نابودی باشد همچنان که برخی کشورها از جمله ایران در حال بررسی طراحی گذرنامه ها بر اساس ااطلاعات بیومتریک می یاشند) در یک ریز ارایه به همراه تمام اطلاعات ژنتیکی، پروتئومیک و سایر داده های پزشکی و سلامت فرد قرار گرفته است که امکان روز آمدن شدن و ثبت داده های جدید، تغییرات علایم بالینی و آزمایشات جدید را خواهد داشت. هر فرد در مراجعه به همه مراکز، بانک ها ادارات و ... از این ابزار بعنوان کارت ملی، شناسنامه، گواهینامه، گذرنامه و ... استفاده خواهد کرد در ضمن با توجه به اینکه پرونده پزشکی و اطلاعات کامل ژنوم و پروتوم فرد نیز در ان قرار دارد در زمان نیاز استفاده خواهد شد.
البته دسترسی به اطلاعات این ابزار با کد های مختلف بیومتریک صورت می گیرد و بسیار حفاظت شده و امن است.
فرد با مراجعه به پزشک ( یا از راه دور و با استفاده از سیستم های ارتباطی سه بعدی و تماس با کلینیک های و متخصصین مجازی که رایانه های فوق پیشرفته ای هستند، با ارائه اطلاعات از راه دور اقدام به بررسی و معاینه فرد با ریز حسگرهایی که در اختیار هر فرد و در منازل وجود دارد و انجام ازمایشات مورد نیاز از راه دور و انجام اقدامات درماتی لازم) و یا مراحعه فرد به هر مرکز پزشکی از این ابزارکه می تواند بصورت یک چیپ نصب شده در دستبند ، ساعت و یا اشکال دیگری باشد استفاده نماید.
پزشک با تجهیزاتی که در اختیار دارد پرونده بیمار بخصوص تمام اطلاعات و سوابق پزشکی فرد را از قبل از تولد تا حال را بررسی و ضمن در نظر گرفتن شرایط و درخواست بیمار آزمایشات جدید تر را در مطب خود با استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی بسیار کوچگ انجام و یا اقدام به نصب و یا وارد نمودن ریز حسگر های مورد نیاز و یا درمان مورد نظر خواهد نمود.
با نوجه به اینکه در این زمان اطلاعات ژنتیکی قبل از تولد و دوران رشد او حساسیت فرد به بیماری های مختلف در حافظه ریز آرایه سلامت ثبت شده است بنابر این اقدامات لازم جهت پیشگیری از ابنلا به ان بیماری سالها قبل از بروز علایم صورت می گیرد و یا در صورت بروز بیماری های دیگر تشخبص بر اساس فناوری های میکرو اری و چیپ های فردی بسیار سریع انجام و درمان نیز صورت می گیرد.
● تغییر سبک زندگی :
با توجه به افزایش اطلاعات انسان از تاثیرات سبک زندگی در سلامت در ۱۰۰ سال آینده بشر تلاش خواهد نمود طبیعی تر زندگی کند و ضمن اینکه از زندگی لذت بیشتری ببرد سلامت جسم و روح را نیز مد نظر داشته باشد. تغییر در تغدیه و پرهیز از غذاهای سمی و بیماریزای موسوم به فست فود امروزی و بازگشت به غذاهای طبیعی تر، ورزش، تحرک و تنوع در سیسنم کار و زندگی به جای سکون و یکتواختی و زندانی شدن در اپارتمان ها و تبدیل محل زندگی و کار به محیطی طبیعی تر از روند های این دوران خواهد بود.
با شناخت بیشتر از تاثیرات معنویت و اعتقادات در سلامت جسم و جان بشر در ۱۰۰ سال اینده عوامل مهمی چون شرایط ملی، آب و هوا، آموزش، فرهنگ، اعتقادات و معنویت نقش مهمتری در زندگی بشر خواهد داشت و معنویت و سلمت رون و روح بطور جدی در زندگی انسان مطرح و جزو ضروریات زندگی انسان سالم قرار خواهد گرفت در همین زمینه با توجه به پیشاهنگی اسلام در انطباق با علوم و فناوری ها پیش بینی می شود گرایش به دین اسلام افزایش یافته و پیروی از اصول و درس های آن غالب گردد .
● توسعه اخلاق پزشکی و سلامت
در ۱۰۰ سال آینده جنبه های اخلاقی، حقوقی، مذهبی و ایمنی در تحقیقات پایه و بالینی پزشکی اهمیت بسیاری خواهد یافت و مقررات بسیار جدی و سختی در مورد حفظ اطلاعات شخصی بیماران و انجام کارازمایی های بالینی تهیه و اجرا خواهد شد.
● توسعه پزشکی طبیعی و دارها و درمان های طبیعی:
انسان در حال گذر از مسیر تسلط ۲۰۰ ساله علم شیمی صناعی به طرف شیمی طبیعی است این دوران گذر در ۱۰۰ سال اینده به اشراف بیشتر به رموز طبیعت، بازگشت بیشتر به اصل خویشتن و احترام به طبیعت و نیازهای واقعی جسمی و روحی انسان، تلاش در ترمیم زخم های عمیق وارد شده بر پیگر زیست گاه انسان، موجودات و اخلاق و بیماری های اجتماعی که انسان امروز مبتلا به ان است و در عین کشف راه های موجود در طبیعت برای کاهش بیماریها، پیشگیری و تشخیص و درمان خواهد شد.
بشر رازهای بسیاری از درون طبیعت موجودات را برای توسعه زندگی سالم و سلامت خود و محیط کشف خواهد کرد و با تلفیق طب سنتی ملل و اقوام با دانش مدرن، داروهای طبیعی و زیستی موثر تر و کم عارضه تر را جایگزین داروهای شیمیایی و سنتتیک خواهد نمود.
در ۱۰۰ سال آینده بشر روش های درما نی طبیعی مانند تاثیر روحیه، معنویت ، تمرکز فکر، دعا، امواج جدید، اصوات، نور و سایر پدیده های ناشناخته در درمان آسیب های جسمی و روحی، التیام زخم ها، رشد سلول های سالم، تحریک اختصاصی سلول های ایمنی جهت مقابله با عوامل بیماریزا و سلول های آسیب دیده، رشد بافت ها و اندام ها را کشف خواهد نمود.
چگونه است که در طبیعت جا نوران و حتی گباهان قادر به ترمیم بافت ها، رشد اندام های آسیب دیده و از دست رفته هستند ولی انسان قادر به ترمیم و احیا بافت ها و اندام های آسیب دیده و قطع شده نیست.
در ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده بشر با کشف فرایند های رشد، ترمیم و بازسازی اندام های از دست رفته در موجودات دیگر، راه های مشابهی را برای درمان و ترمیم اندام‌های اسیب دیده انسان کشف خواهد نمود.
● بهره برداری حداکثری از قدرت ذهنی انسان: ( عصر نبوغ و خلاقیت)
می دانیم که جسم تحت تاثیر ذهن است و سلامت فکری و روحی در سلامت جسم و جان تاثیر جدی دارد . در ۵۰ سال آینده ۱۰۰ سال آینده بشر با کشفیاتی که در زمینه علوم شناختی، مغز و. اعصاب، ارتباطات ذهنی، و فرایند تفکر، اندیشه، خلاقیت، نوآوری و روش های افزایش بهره وری از معز انسان و ایجاد شبکه ارتباطی بین ذهن ها و معز ها و اشکیل اطاق فکر های مجازی با ارتباط ذهن دانشمندان و افراد مختلف سعی خواهد نمود به ایده های ببسیار جدیدی جهت توسعه و اعتلای انسان دست یاید.بنابراین این عصر را می توان عصر اندیشه و خلاقیت نام نهاد.
● ذخیره سازی اطلاعات مغز انسان
در ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده امکان ارتباط مغز انسان با رایانه ها جهت حفظ داده های ذهنی در حافظه های مصنوعی و بالعکس با سرعتی بسیار بالا وجود خواهد داشت . مغز و ذهن ارزش بسیاری خواهد یافت و لازم نیست از ان برای حفظ داده های بی ارزش استفاده کرد بنابر این اطلاعات حافظه انسان قابل انتقال و ثبت در حافظه های جانبی و بر عکس امکان انتقال داده ما مانند یک دائره المعارف و علوم تخصصی از حافظه رایانه به ذهن ایجاد خواهد شد.
● پزشکی مجازی :
در عصر آینده نیازی به مراجعه بیماران به کلینیک ها و مراکز پزشکی جز در موارد خاص نخواهد بود و افراد با پزشکان از راه دور ملاقات و مشاوره خواهند نمود . کلینیک های مجازی تمام پزشکان، ازمایشگاه ها و مراکز تصویر برداری و خدمات پارا کلینیکی را بخود وصل خواهد نمود و امکان ارائه خدمات مشاوره، پیشگیری، تشخیص و درمان از راه دور فراهم خواهد شد.
● آزمایشگاه های فردی :
آزمایشگاه های بسیار کوچگ نصب شده در ریز ارایه های موجود در وسایل ارتباطی ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده که رایانه های فوق پیشرفته ای در حد یک موبایل های امروزی و حتی کوچکتر می توانند علایم حیاتی و آزمایشات و تصویر برداری های مورد نیاز از بدن شما و اعضا خانواده را تهیه و اطلاعات و تصاویر حاصل را با سرعت نور به پزشکتان ارسال نماید.
● جراحی روبوتیک:
روبوت ها تخصصی خواهد شد و روبوت های فوق تخصص در جراحی قادر به انجام انواع جراحی ها ی بسیار دقیق و حساس خواهند بود.
● جراحی های غیر تهاجمی :
جراحی های تهاجمی درناک، ترسناک و پر دردسر امروزی به جراحی های ترمیمی و غیر تهاجی تبدیل خواهد شد و بیمار جراحی شده می تواند در منزل و یا در صورت نیاز در کلینیک بلافاصله انجا را ترک کند.
● ژن درمانی و پزشکی شخصی و فردی pharmacogenetics
برای درمان بیماری های ناشی از اختلالات ژنتیکی، بد عمل کردن ژن ها، موتاسیون ها، ضعف یا اشکار در ساختار یا عملکرد پروتئین ها و یا سایر فراورده های سنتز شده در سلول ها، و اختلال در فرایند سلولی از روش های اصلاح ژنتیکی و ژن درمانی استفاده خواهد شد .هر فرد بر اساس داده های ژنتیکی و آنچه در طب سنتی به طبع معروف است درمان خاص خود را دریافت خواهد کرد. حتی دو بیمار با یک نوع بیماری داروهای مختلف با دوز های مختلف را دریافت خواهد نمود تا بیشترین تاثیر و کمترین عوارض را داشته باشد.
● روش های غیر تهاجمی انتقال دارو :
در ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده روش های تجویز دارو متحول خواهد شد و روش های تهاجمی و تزریقی به روش های غیر تهاجمی و بسیار ساده تبدیل خواهد شد. دیگر بیماران نیازی به تزریفات مکرر و و یا طولانی نخواهند داشت و کپسول های دارویی در زیر یا روی پوست پوست نصب خواهد شد و این سیستم قادر خواهد بود تا چند سال دارو را به مقدار مورد نیاز با روش بیوفیدبک با تشخیص میزان و زمان مورد نیاز وارد بدن بیمار خواهد نمود
بسیاری از دارو ها امکان تولید در داخل بدن را دارند بنا بر این در ۱۰۰ سال اینده با ارسال امواج و سیگنال هایی از بیرون سیستم فرماندهی سنتز پروتئین سلولی را جهت تولید پروتئین و یا فراورده بیولوژیک مشخص در محل مورد نظر هدایت خواهند نمود.
ژن ها و سلول های ما برنامه ریزی خواهند شد تا با ترکیب چند فعالیت یوشیمیایی ترکیب زیستی که بطور طبیعی بدن قادر به تولید ان نیست در محل مشخص تولید گردد.
● ارسال ریزروبوت ها به داخل بدن:
در موارد خاصی که از بیرون نتوان اقدام به پیشگیری، تشخیص و درمان نمود ریز روبوت های بسیار هوشمند و قابل کنترل از بیرون وارد بدن بیمار می شوند تا با جستجو و یا انتقال به محل ضایعه اقدام به بررسی و ارسال اطلاعات، تشخیص، پیشگیری و درمان لازم نمایند. این روبوت ها قادر خواهند بود سلول های بیمار، الوده ، سرطانی و اجرام بیماریزا را شناسایی و از بین ببرند و اقدام به جراحی های بسیار کوچک مانند باز کردن عروق بسته شده، درمان التهابات و سایر موارد مورد نظر پزشک را انجام دهند.
● درمان معلولیت ها، ساخت بافت ها و اندام های طبیعی
در ۵۰ سال اینده بشر قادر خواهد بود انواع معلولیت ها مانند نابینایی، نا شنوایی، و سایر معلولیت ها را را با کمک کاشتن دستگاه هایی در داخل مغز یا ارگان مربوطه درمان نماید و در نهایت با تولید عضو کامل و جایگزینی ان در ۱۰۰ سال آینده آن معلولیت را بطور کامل درمان نماید.
آسیب های معز و نخاع با استفاده از فناوری مهندسی بافت و سلول ها ی بنیادی در ۵۰ سال آینده ترمیم خواهد شد و در ۱۰۰ سال آینده دیگر موضوع معلولیت دائمی وجود نخواهد داشت .
● زبان بین المللی قابل درک برای همه ملل :
یکی از مشکلات ارتباط بین انسانها تنوع زبان ها و عدم امکان اموزش ان به همه است. در ۵۰ سال آینده فناوری صحبت و ترجمه همزمان اکثر زبان ها با سرعت بسیار بالا برای ایجاد ارتباط کلامی، نوشتاری و تصویری انسان ها ایجاد خواهد شد بدین صورت که دونفر بطور رو در رو، تلفنی، اینترنتی و یا روش های دیگر با زبان خود صحبت خواهند کرد و طرف مقابل می تواند با تنظیم مترجم خود ترجمه ان زبان را بطور همزمان به زیان خود و طرف مقابل نیز به زیان خود دریافت نماید. این امر در امور پزشکی جهت ارتباط ببین المللی و مراحعه به کلینیک های مجازی جهانی و ارتباط بین پزشک و بیمار لازم است. در ۱۰۰ سال اینده این فرایند به مرحله تکاملی خود یعنی ارتباط ذهن با ذهن و ذهن با رایانه و بالعکس صورت می گیرد و امکان ارسال امواج و تصاویر فکر و حتی کمک به تحلیل و بررسی داده های موجود در رایانه های عظیم مرکزی برای امور پزشکی و علمی عملی خواهد شد.
● آزمایشگاه های تحقیقاتی مجازی:
در ۵۰ سال آینده دانشمندان قادر خواهند بود ایده ها و نظریات علمی خود را قبل از بررسی در آزمایشگاه واقعی، آزمایشات حیوانی و بالینی ان را در آزمایشگاه مجازی بررسی نمایید. در این آزمایشگاه ها ویروس ها و میکروب های مجازی و ساده بصورت شبیه سازی شده با تمام اطلاعات و فرایند های طبیعی زیستی داخل آنها بطور مستقل و یا به شکل مستقل، کلنی و یا درون سلولی وجود دارند و شما می توانید ترکیب دارویی و یا تغییرات مورد نظر را در ان اعمال و نتیجه را مشاهده نمایید.
مثلا اثر یک داروی ضد ویروسی و یا آنتی بیوتیک را و یا تاثسیر یک کاده جهش زا را در این آزمابشگاه مجازی بروی ویروس و یا باکتری آزمایش نموده و پس از بهینه سازی های لازم و کسب نتیجه مورد نظر فرضیه و آزمایشات مورد نظر خود را در آزمایشگاه واقعی ادامه دهید.
اما در ۷۰ سال اینده با توجه به اطلاعت ژنومی، پروتئومی، فیزیولوژیک و سایر موارد مورد تیاز آزمایشگاه کشت سلول های حیوانی و انسانی مجازی و در نهایت حیوان خانه های اولیه مجازی برای انجام آزمایشات حیوانی مورد نیاز تحقیقات پایه و بالینی پزشکی ایجاد خواهد شد.
و در ۱۰۰ سال آینده ساختار مقدماتی انسان مجازی برای ادامه آزمایشات تحقیقات پایه و کارآزمایی های بالینی و تحقیقات پزشکی بروی انسان طراحی و آزمایش خواهد شد . این آزمایشگاه انسان مجازی برای بررسی تاثیرات واکسن ها، داروها، اثرات عوامل و آلودگی ها و تاثیرات فناوری های جدید صد سال آینده مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
● مغز مجازی:
با توجه به کشفیاتی که در ۱۰۰ سال آینده در زمینه مغز و اعصاب ، علوم شناختی، فرابند تفکر، حافظه، ادراک و فعالیت های زیستی سلول های عصبی، ارتباط بین آنها و شبکه سلول های گلیال، نحوه تغذیه و سیگتال رسانی بشر قادر خواهد بود مغز مجازی را طراحی و مورد آزمایش قرار دهد. آین مفز در ارتباط با رایانه های پیشرفته جهان جدیدی واقعیت مجازی را در مقابل اسان قرار می دهد و مورد استفاده روبوت های هوشمند این نسل قرار خواهد گرفت.
● تصویری از بخشی از پزشکی ۱۰۰ سال آینده
تصویر تخیلی زیر نمونه ای از پیشرفت های ۱۰۰ سال آینده در پزشکی است. این تصویر یک زیست پلیمر هوشمند مانند صفحه حساس رایانه ای را نشان می دهد که با قرار گرفتن و تماس با سطح پشت دست فعال می گردد و با جذب مایعات بدن از طریق منافذ پوست و ارتباط با عروق با ارسال امواج به بررسی و اندازه گیری تمام علایم بالینی و مشخصات فعالیت های حیاتی و بیوشیمیایی بدن فرد می پردازد و اطلاعات را در سطح مونیتور نشان داده و یا به رایانه ارسال می نماید.
تصویر تخیلی از یک آزمایشگاه زیست مونیتور پلیمری شخصی ۱۰۰ سال اینده که از تلفیق علوم مختلف بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی بیومیکرو الکترونیک، بیو پلیمر، زیست حسگرها، میکروفلوویدیگ و رایانه های زیستی ساخته شده است و تمام علایم حیاتی و ازمایشات مورد نیاز را بطور همزمان انجام و به رویت فرد می رساند.

نویسنده: علی کرمی
منابع :
Text Book Of Medicine, Edited by Sir John Conybeare. Published by Livingstone Of Edinburgh ۱۹۵۰
The Rise & Fall Of Modern Medicine by James Le Fanu. Published by Abacus Book ۱۹۹۹.
Website: http://www.alternative-healthzine.com. Issue , Article ۱, July ۲۰۰۰.
Future history The World of ۲۱۰۰ www.studentgroups.ucla.edu/enigma/writing/fut-his/index.html
Website: http://library.thinkquest.org/۲۸۲۸۱/index۲.htm. Under section “Genetic Diseases”. ۲۱۰۰: A world of wild weather ۱۸ January ۲۰۰۷ NewScientist.com news service
Website: http://library.thinkquest.org/۲۸۲۸۱/index۲.htm. Under section “Promise of Medicine”.
The Net, a carrier for the Mind , www.۲۱۰۰.org
DNA: The Secret Of Life by James Watson. Published by Knopf ۲۰۰۳.
The Sci-Fi Future of Medicine … the Next ۵۰ Years Ken Gilleo ET-Trends
Genome by Matt Ridley. Published by Perennial, October ۲۰۰۰.
۲۰۰۸ Imagining the tech world in ۲۰۵۰ by Dan Farber
Website: www.telegraph.co.uk. Article written by Adam Luck, entitled “Chinese gene therapy offers hope to terminally ill cancer patients”. July ۴th ۲۰۰۴.
http://www.dartmouth.edu/~dmsheart/genetics/pharm/pharm.html
New Scientists magazine. Article written by Shaoni Bhattacharya, entitled “Gene therapy to treat deadly cancer”. June ۲nd ۲۰۰۴.
Website: http://library.thinkquest.org/۲۸۲۸۱/index۲.htm. Under section “Science in Medicine”.
Website: http://www.materialstoday.com/nanotoday/Ruoslahti.pdf. Article written by Erkki Ruoslahti, entitled “The Future of Medicine”. December ۲۰۰۳.
Website: http://library.thinkquest.org/۲۸۲۸۱/index۲.htm. Under section “Robosurgery”. Website: http://library.thinkquest.org/۲۸۲۸۱/index۲.htm. Under section “Fears of the Rich and Poor”.
Website: www.people.bath.ac.uk
Time magazine. Article written by David Stipp, entitled “This man would have you live a really, really, really, really long time”. June ۲۱st ۲۰۰۴.
Sunday Times newspaper. Article written by Roger Dobson and Nina Goswami, entitled Soon they may live for ۲۰۰ years”. June ۶th ۲۰۰۴.
James Le Fanu’s twelve definitive moments in modern medicine۲,
Prediction ۲۲ Duration ۹۸ years (۰۲۰۰۲-۰۲۱۰۰) “By ۲۱۰۰ a world government will be in place and in control of: business law, environmental law, and weapons of mass destruction. Predictor Colin R. Glassey
Medical wikis: the future of medicine? ۲۰۰۷
The World in ۲۱۰۰, ۲۰۰۷
What Will the World Look Like in ۲۱۰۰? , ۲۰۰۸ by Lisa Zyga

منبع : خبرگزاری فارس