وداع با «راه آسه آن»

اتحادیه ۱۰ عضوی ملل جنوب شرقی آسیا، «آسه آن»، از زمان تشکیل خود موفق شده است به شکل ماهرانه ای میان منافع اعضای خود توازن برقرار کند و ضمن حفظ ثبات ژئوپلیتیک منطقه به سوی ایجاد یک منطقه آزاد تجاری گام بردارد. بخش عمده این موفقیت ناشی از خط مشی به اصطلاح «راه آسه آن» است، خط مشی ای که مبنای آن عدم دخالت در روابط داخلی کشورهای عضو است. تصمیم گیری ها تاکنون بر اساس اجماع بین اعضا بوده و هر عضو به شکل مؤثری از حق وتو برخوردار است و مواجهه اعضا با یکدیگر و در مواقعی حتی صداقت داشتن، اشتباه دیپلماتیک فاحشی محسوب می شود.
اگرچه «راه آسه آن» در مهار و اداره روابط منطقه ای طی دوران رهبری های مستبدانه و سال های نخست روند شکل گیری ملت های منطقه مفید و مؤثر بوده است، زمان آن فرا رسیده تا آسه آن گاو مقدس خود را ذبح کند. این هفته رهبران گروه در سنگاپور گردهم می آیند تا درباره اساسنامه جدیدی تصمیم گیری کنند، اساسنامه ای که پیش نویس آن توسط تغییر شکل و بازسازی «آسه آن» به صورت سازمانی قانونمند است که ابزار لازم را برای اجرای قوانین خود در مورد کشورهای عضو در اختیار دارد، بخصوص کشورهایی که بارها رفتار بد خود را در پس اعتبار بین المللی گروه پنهان کرده اند. روی میز مجمع سران آ سه آن چیزی جز آینده گروه باقی نمانده است. «راه آسه آن» در عمل شمشیری دولبه از آب درآمده است. از یک سو این خط مشی بازتاب اشتراک نظر مهم کشورهای عضو برای ایجاد منطقه ای برخوردار از صلح و رفاه است. دخالت نکردن در امور داخلی همسایه موجب حسن نیت و تفاهم می شود. از سوی دیگر «راه آسه آن» موارد وحشتناک و تأسف بار نقض حقوق بشر را [در این منطقه] نادیده گرفته و مانع از اقدامات مؤثر درباره بسیاری از موضوعات مهم بین مرزی در میان کشورهای عضو شده است، از جمله یکپارچگی اقتصادی کشورهای عضو و موضوع نابودی محیط زیست.
اساسنامه علاوه بر این، پیشنهادی درباره یک فرایند جدید تصمیم گیری دارد که به اعضا اجازه می دهد درباره بعضی موضوعات حق انتخاب داشته باشند و به این ترتیب این باور را که تنها اجماع و اتفاق نظر قابل پذیرش است، کنار می گذارد. اساسنامه خواهان راه اندازی یک کمیته حقوق بشر، یک دبیرخانه تقویت شده و نیز برگزاری اجلاس دوسالانه سران کشورهای عضو برای سرعت بخشیدن به تصمیم گیری ها - علاوه بر اجلاس سالانه فعلی - است. مهم ترین نکته در این اساسنامه، پیشنهادی است که بر اساس آن به آسه آن اجازه داده می شود عضویت کشورهایی را که توافقنامه ها را نقض یا به شیوه ای عمل کرده اند که ناقض اهداف این اتحادیه بوده است، به حالت تعلیق درآورد.
چنانچه این پیشنهادها پذیرفته شود، تعهد و جدیت آسه آن در همان گام اول با نحوه برخورد این سازمان با ژنرال های میانمار به محک امتحان گذاشته خواهد شد. پیش از این و بر اساس خط مشی «راه آسه آن» پذیرفتن میانمار در این گروه در سال ۱۹۹۷ از سوی سایر کشورهای عضو با عنوان تعامل سازنده با یانگون مورد حمایت قرار گرفت. آسه آن بر این باور بود که ورود میانمار به این سازمان منجر به تعهد اخلاقی و در نهایت پیش رفتن میانمار به سوی دموکراسی و حکومت خوب می شود. تجارت و سرمایه گذاری بین میانمار و سایر کشورهای عضو آسه آن به نفع هر دو طرف بود. برای ژنرال های میانمار، عضویت این کشور در آسه آن جایگاهی بین المللی را در اختیار این کشور قرار می دهد و موقعیت مطرود و منفور آنها را در عرصه جهانی از بین می برد، چرا که کشورهای خارج از منطقه مجبور بودند با کل اعضای گروه همکاری کنند و میانمار خارج از گروه نبود.
اما وقایع اخیر در میانمار این نکته را کاملاً آشکار کرد که تعامل و خط مشی باج دادن و سازش [با این کشور] نتیجه بخش و موفق نبوده است. در واقع اینک آسه آن چاره ای ندارد جز این که میانمار را به شدیدترین شکل ممکن محکوم کند، کاری که در این گروه تاکنون مرسوم نبوده است. میانمار مایه بزرگترین شرمساری برای آسه آن است و با توجه به پخش جهانی تصاویر گویا و زنده سرکوب خشونت بار راهبان و فعالان در این کشور دیگر جایی برای ادامه خط مشی «راه آسه آن» نیست. اگرچه یانگون از طریق روابط دوستانه خود با چین نشان داده است چندان وابسته به آسه آن نیست، این سازمان باید نشان دهد می خواهد قدرت جدید خود را علیه اعضایی که از حرکت در چارچوب قواعد و ضوابط گروه سر باز می زنند، به کار گیرد. چنانچه میانمار از اعاده فوری دموکراسی به شکلی قابل قبول برای اکثریت مردم خود سر باز زند، اساسنامه باید بتواند تهدیدی جدی علیه میانمار برای تعلیق عضویت این کشور در آسه آن باشد.
به هم پیوستگی آسه آن در دراز مدت بر حسب توانایی این گروه برای تقویت رشد اقتصادی خود از طریق یکپارچگی بیشتر تعیین خواهد شد. طی دهه ها، اعضای نخستین آسه آن از جریان بی وقفه سرمایه گذاری های مستقیم خارجی بهره برده اند که موجب رشد تصاعدی صادرات منطقه شده و به تبع آن سطح استانداردهای زندگی را بالا برده و موجب شکل گیری زیرساخت های تحسین برانگیز منطقه شده است. اما امروزه جریان سرمایه گذاری ها دیگر بی وقفه نیست.
اینک چین وهند افسانه های جدید رشد آسیا در قرن حاضر محسوب می شوند. حتی در داخل خود آسه آن، پنج عضو بنیانگذار گروه - شامل اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور و تایلند - تنها شاهد رشد ویتنام هستند که موفقیت های سال های پیش آنها را اینک به نوعی تکرار می کند.
اگر چه سرعت پیگیری طرح های ایجاد یک منطقه آزاد تجاری افزایش یافته است، واقعیت یکپارچگی اقتصادی منطقه چندان دلگرم کننده نیست. تجارت درون منطقه ای در حد سال های نخستین امضای توافق تجاری آزاد آسه آن - در سال ۱۹۹۲ - کاهش یافته است.
شرکت های تجاری از بهره گیری از تعرفه های ترجیحی رایج به خاطر تشریفات دست و پاگیر اداری مأیوس شده اند و قیمت های یک کالا در سراسر منطقه به نحو قابل توجهی متفاوت است. شرکت های تجاری می خواهند آسه آن صرفاً یک سکوی تولید باشد، جایی که در آن جریان کالا، خدمات، نیروی کار و سرمایه، آزاد، روان و قابل پیش بینی باشد.
آسه آن با توجه به ظرفیت کلی بازار داخلی خود ـ نیم میلیارد نفر- دست به معامله بزرگی زده است. این سازمان با پدیده ظهور چین از طریق خط مشی بازاریابی فروش «چین بعلاوه یک» مقابله می کند که این «بعلاوه یک» در واقع خود آسه آن است. اما ظرفیت آسه آن به عنوان یک هدف سرمایه گذاری با بازاری نسبتاً بزرگ هنگامی اهمیت می یابد که این منطقه به یکپارچگی اقتصادی فراگیری دست یابد. اگر چه ممکن است برای گفت و گو درباره یک اتحادیه اقتصادی و پولی مشابه اتحادیه اروپا خیلی زود باشد، اگر «آسه آن» قصد دارد به تعهد خود به سرمایه گذاران مبنی بر تبدیل شدن به یک سکوی تولید صرف پایبند بماند، ایجاد یک اتحادیه گمرکی و پس از آن یک بازار مشترک باید در اولویت قرار گیرد.
جالب است که پیشنهادهای اساس نامه جدید از سوی رهبران سابق «آسه آن» - از جمله فیدل راموس رئیس جمهور سابق فیلیپین، علی الاتاس وزیر خارجه سابق اندونزی و موسی هیتم، قائم مقام نخست وزیر مالزی - ارائه شده است که بسیاری از آنها طی دوران تصدی خود از طراحان خط مشی «راه آسه آن» بودند. با آن که آنان زمانی خود جزو سیستم بوده اند اینک درک می کنند که موسم تغییر فرا رسیده است. هر چند ممکن است تا شکل گیری یک اتحادیه سیاسی سال ها فاصله باشد، آسه آن اگر می خواهد به خوبی با چین و هند مقابله کند چاره ای جز سرعت بخشیدن به یکپارچگی اقتصادی خود ندارد.
این هدف تنها در صورتی قابل تحقق خواهد بود که آسه آن که وظیفه آن مراقبت از منطقه است، تقویت و قانونمند شود و اصول مشترک دموکراسی، عدالت و حکومت خوب در کشورهای عضو آن پا بگیرد. خط مشی «راه آسه آن» برای مدتی طولانی به یکی، دو عضو خود اجازه داده است اعتبار کل گروه را خدشه دار کنند. «راه آسه آن» برای مدتی طولانی تداعی کننده یک نهاد مرکزی ضعیف بوده است که نمی توانسته اعضای خود را به تبعیت از قانون ملزم کند و دائماً در هزار توی بوروکراسی بین دولتی محو می شده است.
«راه آسه آن» به بن بست رسیده است. دوره دیکتاتورهایی که یک چشم خود را بر آن چه در حیاط خلوت قلمروی خود رخ می داد، می بستند، سپری شده است. زمان متوسل شدن به ارزش های آسیایی به عنوان بهانه ای برای زیرپاگذاشتن حقوق بشر و توسعه گذشته است. آسه آن به راه جدیدی برای ادامه حرکت خود نیاز دارد و زمان تغییر همین حالاست.

خیری جمال الدین
* جمال الدین ، قائم مقام مدیریت جنبش جوانان سازمان ملی مالزی متحد و از مدیران شرکت سرمایه گذاری خصوصی ایرون کیج در کوالالامپور است

منبع : روزنامه ایران