فهم سواد اطلاعاتی

● مقدمه
ما دانشكده ها ،كتابخانه ها و منازلمان را با فناوریهای الكترونیكی مجهز نموده ایم اما آیا ما دانشجویان و اساتید را در برابر اطلاعاتی كه سخت آنهارا مورد حمله قرار می دهند بوسیله این فناوریها مجهز نموده ایم؟ چه اتفاقی می افتد هنگامی كه دانشجو می تواند اطلاعات بیشتری از اینترنت بدست آورد آیا در گذشته اطلاعات بوسیله یك استاد یا یك تكست بوك انتقال پیدا می كرد؟ یك دانشجو در هنگام برخورد با اطلاعات زیاد و ممكن چه باید انجام دهد؟ كدام اطلاعات قابل قبول می باشد و كدام قابل قبول نیست؟
امروزه با دسترس بودن اطلاعات درست و غلط زیاد هركسی را در راستای سیستم آموزشی قرار می دهد یا نمی دهد- باید نه تنها مهارتهای خواندن و مهارتهای كامپیوتری داشته باشد بلكه همچنین می بایست مهارتهای اطلاعاتی هم داشته باشد.
● سواد اطلاعاتی چیست؟
اصطلاح سواد اطلاعاتی بعضی اوقات ترجیحا به عنوان اطلاعات مناسب و بطور عموم به عنوان توانایی دسترسی ، ارزیابی ، سازماندهی واستفاده از اطلاعات در یك تنوع از منابع تعریف شده است برای اینكه كسی دارای سواد اطلاعاتی گردد باید چگونگی وضوح یك موضوع یا ناحیه ای از دستورالعملهای مورد نیاز را بشناسد. انتخاب اصطلاحات مناسبی را برای روشنی مفهوم یا موضوع مطابق دستورالعمل یك خط مشی جستجو انتخاب كند كه منابع مختلف اطلاعاتی و روشهای متنوعی كه اطلاعات را سازماندهی می نماید فرموله كند.
داده های جمع شده را برای ارزیابی ، تناسب ، كیفیت و مفید بودن تحلیل نماید و بطور صحیح اطلاعات را به طرف دانش سوق دهد(انجمن كتابداری امریكا۱۹۸۹)این شامل یك فهم عمیق از چطور و كجا اطلاعات را پیدا كردن می شود. توانایی قضاوت دراطلاعات هدفدار و محتاطانه می باشد ، چطور بهترین اطلاعات می تواند به نشان دادن مشكل یا انتشار آن در یك دست كمك نماید.
سواد اطلاعاتی همانند سواد كامپیوتری كه نیازمند شناخت فناورانه است واینكه چطور نرم افزار و سخت افزاری را بسازیم نیست یا سواد كتابخانه كه نیازمند توانایی استفاده از مجموعه كتابخانه و خدماتش می باشد نیست. همچنین یك ارتباط قوی متعلق به همه این مفاهیم وجود دارد. هر كدام از این سوادها چندین سطح از تفكر را بصورت حیاتی نیاز دارند. اما در مقایسه با سواد كامپیوتری سواد اطلاعاتی صرفا به آنسوی دسترسی داشتن به دانش چطور استفاده نمودن از فناوری می رود زیرا فناوری تنها كیفیت آموزش تجربی را تضمین نمی نماید. ودر مقایسه با سواد كتابخانه ای ، سواد اطلاعاتی بیشتر از جستجو در یك فهرست پیوسته یا مواد مرجع دیگرمی باشد زیرا سواد اطلاعاتی یك تكنیك نیست بلكه یك هدف برای آموزشگران می باشد.(گیلتن۱۹۹۴)
سواد اطلاعاتی به یك آگاهی از روشی كه سیستم های اطلاعاتی كاربردی و ارتباط دینامیك بین یك نیاز اطلاعاتی ویژه و منابع و كانالهای مورد نیاز به منظور رضایت آن نیاز مورد نیاز است.
● چرا باید سواد اطلاعاتی را مورد بحث قرار دهیم؟
نیاز به ارزیابی مقبولیت اطلاعات چیز جدیدی نیست اما اخیرا اغلب آموزشگران منتظرند تا بدقت چندین مجموعه از مواد مرجع انتخابی در كتابخانه های دانشگاهی و عمومی را كه شاخه محدودی از متون وسیع مورد توافق را در كلاس درس یا در كتاخانه شخصی مورد بحث قرار دهند. بهرحال اززمانی كه هر كسی می تواند یك صفحه وب بسازد، برای مثال شما چطور می توانید بگویید اطلاعات مورد اطمینان است یا نه؟یك نكته حیاتی در باره استفاده از اینترنت این است كه اطلاعات پستی خصوصی نیازمند گذر از قید و بندهای ویراستاری رسمی یازیر گذر هر نوع از چك حقایق نیست. بی میلی در جستجوی اطلاعات از منابع قابل اطمینان ودرست از قبیل كتابهای خوب نمایه شده یا اطلاعات وسوسه انگیز نتایج كامپیوتری اما كیفیت پایین حاصل می شود نه تنها ما باید آموزشگران با بصیرتی باشیم بلكه علاوه بر آن ما باید بطور مداوم آموزش ببینیم. اگر چه در این جهان تغییراتی بصورت افزایشی صورت گرفته است بنابراین نیاز به یادگیری احساس می شود. تغییرات هولناكی هم در میزان وهم در تنوع منابع اطلاعاتی دیده می شود ، تغییرات وسیعی در فناوری ایجاد شده كه روی زندگیمان از بانكداری گرفته تا مراقبت پزشكی و هرچیز دیگری تاثیر می گذارد. ما نیاز داریم برای دانستن بیشتر و یادگیری بیشتر در جهان اطرافمان تغییر را بپذیریم. طبق یافته های بریویچ و جانز در سال ۱۹۹۳ سواد خواندن بصورت رسمی ، نوشتن و دلایل حسابگرانه برای یادگیری در طول دوران زندگی سودمند می باشند. كمیت افزایش اطلاعات از همه منابع و فشار به منظور ابقا در یك حالت استمرار از مفاهیم یادگیری مداوم كه ما باید دراستفاده از اطلاعات مهارت داشته باشیم. نیاز به شروع واستفاده از اطلاعات در تمامی حالتهای زندگی احساس و فراهم آوری سواد اطلاعاتی مناسب باید با فراهم آوری سوادهای دیگربا هم آمیخته شوند(دارچ و دیگران سال ۱۹۹۷ )
● مشكلات آموزشی
با سواد اطلاعاتی شدن یك فرایند موثر است ، ایجاد جستجو در خارج از حیطه دانش از چندین منبع نسبت به دریافت و گزارش حقایق انفعالی ، روش استاد باید دانش یك مربی یا راهنما را افزایش دهد.(انجمن رسانه آموزشی ویسكانسین) استادان ، پروفسورها ، استادیاران ، كتابداران ، مدیران وجامعه باید برای همكاری توسعه روشهایی كه نه تنها مشكلات دانشجویان در استفاده از مواد كلاس درس بلكه همچنین در استفاده منابع اجتماع زیادی را حل نماید.
استادان باید آمادگی اینرا داشته باشند كه به دانشجو تفكر لازم ،مشاهدات جدید هوشمندانه ، خلاق و استفاده گر از اطلاعات آموزش دهند.(لنوكس۱۹۹۳)
هدف اینست ابتدا دانشجویان را برای چگونگی یادگرفتن(یاد بگیرد چگونه آموزش ببیند) آماده نماییم و این مهرتها را در محدوده های دیگر زندگیشان یاد بگیرند بنابراین آنها می توانند جستجوگران و مشتریان اطلاعات سراسر زندگیشان باشند.
استادان در تمامی موضوعات باید نگرش درست ورسمی بایك كوشش در پرسش از یادگیرنده و فرایند پرسش علمی از وی داشته باشند.(لنوكس۱۹۹۳)
این به معنی انتقال چندین مسئولیت در كسب دانش از استاد به دانشچو و مجاز بودن دانشجویان برای توسعه پرسش ها ، خط مشی ها برای جستجوی جوابها و فرموله كردن نتایج می باشد. آن همچنین به معنی داشتن سخنرانیهای كمتر و جایگزینی آنها با خط مشی های كاربردی در سواد اطلاعاتی می باشد.(كمیسیون آموزش عالی۱۹۹۵)
با توافق نظر ، آموزشگران و محققین باید دست به گریبان شوند با تعریف استانداردها و شایستگیهای سازمانیافته با سواد اطلاعاتی روشهای جدید موثری برای استخدام آموزشگران و اندازه گیری نتایج و برخورد این قبیل آموزشی كلرادو(۱۹۹۴) ، انجمن كتابداران آموزشگاهی وانجمن ارتباطات و فناوری آموزشی (۱۹۹۶) ، آموزشگاهای عمومی بلینگهام (۱۹۹۶) شش مهارت بزرگ (ایزنبرگ و بركویتز۱۹۹۰) و دانشگاه ایندیانای پنسیلوانیا(اسلاتر و ناپ۱۹۹۴) انتقال یافته اند.
● مشكلات یادگیری
مقداری از یادگیریهای ما در مجموعه های رسمی چه و كجا پكیجها و مطالب آماده شده می باشند كه ما انهارا یاد می گیریم و بصورت اتفاقی میباشند. اما یادگیریهای زیاد همچنین در مجموعه های غیر رسمی و غیر رسمیانه بصورت خوبی اتفاق می افتند. سواد اطلاعاتی در همه سه نوع جانشینی یادگیری بصورت حیاتی وجود دارد.
با سواد اطلاعاتی شدن شامل یك تغییرموثر و یك روش برای دانشجویان زیادی است كه یادگیری را آموخته اند. اول از همه دانشجویان باید بطور خود آموز در پی یادگیری باشند. این نوع از استقلال ، دانشجویان را در یادگیری موثر آماده می نماید تا مشكل زندگی واقعی را حل نمایند.(برویك و جی۱۹۸۹). همچنین در باسواد شدن اطلاعاتی ، دانشجویان مسئولیت بیشتری را برای یادگیری شخصیشان هم بصورت خصوصی یا در كارهای گروهی میپذیرند.
تحت عنوان دانشجویانی كه شایستگی بیشتری در استفاده از آپشن های منابع اطلاعاتی دارند انها نسبت به روشهای یادگیری و روشهای ترجیهی یكسان سازی دانش آگاهی می یابند(بلكلی و كاریگان۱۹۹۴)
یك روش موفق برای توسعه مهارتهای سواد اطلاعاتی در یادگیری منابع گسترش یافته می باشد كه دانشجویانی را شامل می شود كه مسئولیت بیشتری در قرار گیری منابع بیشماری در جریان یادگیری و پذیرفتن آن می باشند. این نگرش مهارتهای یادگیری دوران زندگی را تكامل می بخشد زیرا دانشجویان در حال یادگیری از همان منابعی كه برای استفاده در زندگی روزانه از قبیل كتابها ، روزنامه ها ، تلویزیون ، پایگاههای اطلاعاتی ، اسناد دولتی ، كارشناسان موضوعی و دیگران هستند(انجمن كتابداران امریكا۱۹۸۹)
گذشته از این ، یادگیری منابع گسترش یافته یك امتیاز بزرگ را فراهم می نماید(آن به دانشجویان اجازه می دهد به منظور انتخاب موادی كه سطوح آكادمیكی شان را و روشهای یادگیری ترجیحی كه اخذ نموده اند تا ویژگی فرایند یادگیری را در دانشجویان بصورت خصوصی كمك نماید).● مشكلات آموزشگاهها
به منظور تربیت آموزشگرانی كه دارای سواد اطلاعاتی هستند ، آموزشگاهها نیاز به مهارتهای سواد اطلاعاتی كاملی در اثنای دوره تحصیلی در شروع تمامی محدوده های موضوعی در سالهای آغازین تحصیلی دارند.
موسسات آموزشی كه مایلند آموزشگران را در طول زندگی تربیت نمایند باید در چندین بیس تفكر مجدد در دانشكده متخصص اطلاعات را از قبیل كتابداران و متخصصین رسانه ای را تعلیم دهند و با یكدیگرتا پایان كار كنند و عهده دار این قضیه شوند.(بریتینگهام۱۹۹۴).
برای مثال ، یك رئیس بعنوان رهبر آموزشی ، ترویج می دهد یادگیری منابع گسترش یافته را بوسیله طرح مناسب زمانی و حمایتهای بودجه ای كه فراهم می نماید. بعنوان متولیان آموزشی ، كلاس درس ومتخصصین رسانه كتابخانه ای بطور موثری در شناسایی نیازهای یادگیری دانشجویان ، توسعه واحدهای آموزشی كه آسان می نماید فعالیتهایی كه عمل مفهومی پیشنهادی را در استفاده از یك تنوع از منابع اطلاعاتی و برنامه راهنمای دانشجویی را شامل می گردد(انجمن رسانه آموزشی ویسكانسین).
بر اساس مطالعه ای كه اخیرا انجام گرفته فاكتورهای زیر نتیجه ای را به دنبال داشت كه در آن مهارتهای اطلاعاتی موفقیت آمیز در دوره تحصیلی دانشگاهی را نشان می دهد.
- این موسسه یك تعهد قوی برای نتایج آموزشی عالی برای دانشجویان در محدوده تفكر حیاتی ، حل مشكل و مهارتهای اطلاعاتی دارذ.
- مدیران كتابخانه تعهدات بلند مدتی برای دستورالعمل كتابخانه تكمیلی در دوره تحصیلی دارند.
- دانشكده و كتابداران در دوره تحصیلی جهت توسعه باید با یكدیگر كار كنند.(۱۹۹۵).
محدوده تحصیلی مناسبب با یادگیری مشكل گسترش یافته شامل نظم مجدد روشهای آموزشی و ارتباط آموزشی تحت عنوان خط مشی های ارزیابی شده جایگزین می شود.(بلیكلی و كاریگان۱۹۹۴).
● مشكلات كتابداران و كتابخانه ها
كتابداران در آغازراه (۱۹۷۰) در مفاهیم ایده ای از سواد اطلاعاتی وارتباطش با یادگیری در طول زندگی پیشقدم شدند ابتداعا مفهوم سواد اطلاعاتی كه تاكید می كرد روی روش بعدی كتابخانه ها و كتابداران در كمك به استفاده و كاربرد اطلاعات تكامل بخشیدند.
برخورد موثر از یادگیری متنی گسترش یافته تا یادگیری منابع گسترش یافته شامل استفاده رفتاری از مواد كتابخانه ای ویك تقاضا می شود برای منابع رسانه ای بیشتر و متنوع ، شامل مواد چاپی . در نتیجه ، مدیران آموزشگاهی به ارزیابی مجدد اینكه چطور سرمایه ها توزیع شوند بین بودجه تكست بوك ها وبودجه برای منابع رسانه ای كتابخانه نیاز خواهند داشت.
كتابخانه های عمومی مجبورند بیشتر هماهنگ شوند بصورت تنگاتنگ با آموزشگاهها و سایت های آموزشی دیگر به منظورتامین دسترسی مفید به منابع اطلاعاتی و فناوری برای همه سنین و توانائیها برای باقی گذاشتن یك منبع جامع قوی برای آموزش در طول زندگی چنانچه متخصصین اطلاعاتی ، كتابداران نامیده می شوند بطور متناوب برای مشاوره با استادان وآموزشگران وبه منظور آموزش وراهنمایی در زمینه مهارتهای سواد اطلاعاتی نه تنها در كتابخانه های آموزشگاهی و دانشگاهی بلكه در كتابخانه های عمومی و اختصاصی بخوبی فراهم شده است .
توجه مهمی برای همه نوع از كتابخانه ها و جود دارد كه رشته ای از حمایت ها را كه این كتابخانه ها استفاده دارند داده و ان تفكر از دارائیهای كتابخانه و تقاضا برای سهم منابع متعلق به پلكان های كتابخانه ها از اهمیت امانت بین كتابخانه ای افزونی یافته است.
● مشكلات محل كار
امروزه تغییرات زیادی درمحل كار اتفاق می افتند. مستخدمین انتظار دارند از پیشرفتهای فناورانه سریع تا عملیات طبیعی جریان وتا دارا بودن توانایی حل كننده های مشكل پیش فعال خوب نگه داری كنند.(هانكوك۱۹۹۳) .
مهارتهای سواد اطلاعاتی كه از مجموعه های آموزشی تا حرفه ای كلیدهایی برای كمك به مستخدمین به منظور نگهداری خوب از تغییرات در شغل و متصدیان حمل ونقل و در خود اصلاحی و ارتقاء مهارتها انتقال می دهد.
دپارتمان گزارش كار ایالت متحده تا كمیسیون امنیت مهارتها ضروری فهرست می نمایند سواد اطلاعاتی را بعنوان یكی از پنج نیاز مناسب و ضروری برای اجرای شغلی می باشد.
آگاهی از روشهای بازار یابی ، اوضاع اقتصادی و سیاستهای موثر اقتصادی شامل دنبال كردن اطلاعات بصورت فعال در تصمیماتی كه اتخاذ خواهد شد می باشد.از قبیل اطلاعاتی كه اجبارا برای نو بودنش ، نفوذش ، منبع و درستی آن ملحوض می شود. اشتباه در فهم اطلاعات روی قسمتی از آموزشگاهها و معاملات در دانشجویانی كه آمادگی برای جهان واقعی كارندارند و مشكلات اقتصادی جاری دارند از كشورمان و بحث در مورد صلاحیت های بین المللی امریكا و خطوط ارزشی بیسوادی اطلاعاتی بصورت كوششی ضعیف و بصورت ملی و خصوصی نتیجه خواهد داد.(برویك۱۹۹۲).
● مشكلات جامعه و فرهنگ
چطور كشورمان واقعیات عصر اطلاعات را كه تاكید بیشماری روی روش آزاد زندگی و توانایی ملی برای شایستگی بین المللی دارد مورد بحث قرار می دهد.
تحت عنوان یك جامعه ، ما با یك شمار از تصمیمات به منظور كاندیدا شدن روزمره ، انتشارات، تولیدات ، و انتخاب های دیگر روبرو می شویم.كیفیت زندگی خصوصی وسعت زیادی پیدا كرده كه به توانایی شهروندان بستگی دارد و طبق نظر برویك و جی ۱۹۸۹ مشتریان آگاه اطلاعاتی نامیده می شوند.
در حقیقت ، فناوری اطلاعات بطور وسیع شكاف بین داشته ها ونداشته ها را ظاهر می سازد
برای مثال ، اقلیت ها ودانشجویان ،بزرگسالان بیسواد ، مردم انگلیسی زبان و كم بهرگان اقتصادی قادرند به نوعی از اطلاعات كه ممكن است زندگیشان را بهبود بخشد دسترسی پیدا كنند(انجمن كتابداران امریكا۱۹۸۷).
طبق نظر برویك وجی احتیاط درتجارت اطلاعات ، كنترل منابع اطلاعاتی و فناوری جدید اطلاعاتی باید شكاف بین داشته ها و نداشته ها را توسعه بخشد. تفاوت كلی تهیه كنندگان(اطلاعات)می تواند در راس قرار گیرد اگر چه دسترسی به فناوری اطلاعات میسر شده و اگر چه اطلاعات مناسب فراهم شده است.
● یادداشت ها
چالشهای قرن بعدی مواجه شده با ارزش اقتصادی حصول شده از دانش و مراقبت از نیروی كاری حال و آینده مان كه می تواند این جریان را شركت دهد و به انجام رساند اگر چه پیش بینی چندین سال قبل بوسیله پتردراكر(۱۹۶۹) تحت عنوان مهمترین عامل (مردم) مجبور خواهند بود یاد بگیرند چگونه آموزش ببینند پیش بینی شده بود. به عبارت دیگر مهمترین چیز، اینست كه مهارتهای خاصی وجود ندارد ، اما یك مهارت جهانی وجود دارد كه از استفاده دانش و سفارش نظام یافته تحت عنوان یافته ها برای ایجاد مهارت و انجام آن است.
پاراگراف آخر تحت عنوان عمل ارتباط از راه دور سال ۱۹۹۶ به وقوع پیوسته كه یك عصر جدید از مجال آموزشی را برای آموزشگاه ملی كودكانمان ، دانشجویان دانشكده و مراجعین به كتابخانه پیشرو قرار داده است. این نوع از ارتباط خدمات جهانی و خدمات ارتباط از راه دور منحصر بفرد را برای نواحی روستایی و نواحی شهری میسر نموده است. این شاهراههای اطلاعاتی را به ما نشان می دهد و اطلاعات را بیشتر قابل دسترسی می نماید ، شاید بموجب این كمك سواد اطلاعاتی افزایش یابد.
سوپر شاهراههای اطلاعاتی علاقه عمومی به راههایی برای در اختیار قرار دادن مردم به دسترسی شبكه های الكترونیكی و استفاده از اطلاعات موجود در آنها ایجاد نموده است. وعده های زیادی در باره اعطای آموزش پیشنهادی بوسیله فناوری اطلاعاتی داده شده اما تهیه مهارتهای تكمیلی نیاز است تا دیدگاهی را برای موفقیت داشته باشیم و درضمن مركزی برای آموزشگران لازم است.

مسعود بهمن آبادی
نوشته: Barbara Humes
Office of Educational Research
National Institute on Postsecondary Education, Libraries, and Lifelong Learning
مترجم: فرض الله عزیزی
كارشناس علوم كتابداری و اطلاع رسانی
فهم سواد اطلاعاتی[۱]
[۱]این مقاله ترجمه ای است از:
humes, Barbara(۱۹۹۹) understanding information literacy http://www.ed.gov/pubs/UnderLit/index.html