نگاهی به پیشینه ساخت و چگونگی عملکرد موشک های بالستیک

سالهاست كه در اخبار و مطبوعات صحبت های فراوانی از غول های مخرب می شود. غول هایی كه توانایی پرواز دارند و با هر پروازشان می توانند شهری را نابود سازند. همچون غول های رعب انگیز دیگر، اینها هم حاصل تكنولوژی مدرن بشر است كه با ائتلاف جمعی از مهندسان تراز اول رشته های گوناگونی چون هوا فضا، برق، مخابرات، مكانیك، مواد و ... ساخته می شوند. حتما نام آنها را شنیده اید، زیرا یكی از ابزار تهدید ابرقدرت ها محسوب می شوند. نامشان موشك های بالستیك است كه ساختشان باعث به وجود آمدن انقلابی در عرصه نظامی و صنعتی بعضی كشورها شد.هر گاه حرف از صنعت هوا فضا می شود، باید در ابتدا دو كشور روسیه (شوروی سابق) و آمریكا را بررسی كرد كه در حدود ۶۰ سال پیش شروع به ساخت و گسترش این غول های مخرب كردند.در این مقاله سعی می كنیم تا نگاهی گذرا بر نحوه عملكرد وضعیت موشك های بالستیك داشته باشیم.
كلمه بالستیك در لغت به معنای علم حركت اجسامی كه در هوا پرتاب می شوند، است و در اصل به معنای منحنی مسیر گلوله است. موشك های بالستیكی، موشك هایی هستند كه در پرتاب صعودی هدایت می شوند، ولی در هنگام نزول آزادند. در واقع در قسمت اولیه مسیر كه موتور آنها روشن است، قابل كنترل هستند و تغییر مسیر تنها در این مرحله كه زمان اوجگیری و صعود است، امكان دارد و وقتی موتور خاموش می شود، موشك به مرحله خود پرتابی رسیده و فاز دوم عملیاتش شروع می شود. در این مرحله موشك در مسیر بالستیكی قرار گرفته و بقیه راه را به صورت طبیعی و برابر اصول دینامیك می پیماید. موشك های بالستیكی بر اساس مدل ساخت به دو گروه موشك هایی كه از خشكی پرتاب می شوند و موشك هایی كه از شناور پرتاب می شوند، تقسیم می شوند. (گروه دوم شامل موشك هایی هستند كه از زیردریایی ها پرتاب می شوند.)
البته تقسیمات دیگری نیز وجود دارد، مانند موشك های بالستیكی میانبرد یا موشك های بالستیكی میانبرد قاره ای كه در گروه اول بردی از ۹۶۵ تا ۵ هزار و ۶۰۰ كیلومتر و برای موشك های قاره ای بردهای بیشتر از ۵ هزار و ۶۰۰ كیلومتر لحاظ شده است.موشك هایی كه از زیردریایی ها پرتاب می شوند به اس.ال.بی.ام (Submarine Launched ballistic missiles) معروفند كه برد آنها نیز بین ۹۶۵ تا ۵ هزار و ۶۰۰ كیلومتر است.می دانیم كه در هر جنگی اصل كاربرد جنگ افزارها بر توانایی بیشتر نیروها در میدان رزم استوار است، بنابراین پیش از پرتاب موشك، اصل حداكثر بهره گیری و سودمند واقع شدن آن مورد نظر است. یكی دیگر از مشكلات این غول ها، پرتاب آنهاست، در صورتی كه هر دو كشور روسیه و آمریكا از سال ۱۹۶۰ میلادی كوشش كرده اند تا تغییراتی در نحوه به كارگیری و سیستم های پرتابی آنها بویژه در مورد سكوهای آنها اعمال كنند. تاسیسات پرتابی این موشك ها را سیلو می نامند كه در بعضی از آنها برای دقت و صحت بیشتر در هدف گیری این سیلوها روی اجسام متحرك (خودروهای مخصوص) نصب می شوند. برای ساخت سیلوها هزینه های بسیاری می شود. موشك های مزبور به وسیله نیروی احتراق درون سیلو به سوی اهداف موردنظر پرتاب می شوند. اكثر سیلوهای موشك های آمریكایی برای یك بار مصرف ساخته شده اند و به دلیل ایجاد گرما و احتراق در درون سیلو قسمتی از آن از بین می رود تا راكت پرتاب شود. در ابداع روس ها این عمل همراه با ایجاد سرما انجام می شود و موشك با بیرون دادن گاز با فشار زیاد سرمای شدیدی را ایجاد می كند و سپس موتور موشك واقع در درون سیلو روشن شده و راكت از سیلو جدا می شود. با استفاده از این روش سیلو مجددا با اندك تعمیراتی آماده به كار می شود و در واقع مانند موشك های پرتابی از زیردریایی ها عمل می كند.
موشك های بالستیك در طول پرتاب سه مرحله را می گذرانند. در ابتدا موشك به وسیله موتور راكت و با چندین موتور دیگر كه آنها نیز دارای دو یا سه مرحله اند به دقت و به درستی به بالا صعود می كند. در مرحله دوم نیروی محركه ای لازم است تا موشك را در مسیر بالستیكی قرار دهد و پس از آن در مرحله سوم، موتورها رها می شوند. مرحله سوم در ماورای جو زمین انجام می شود. از این به بعد تنها فاز حمل محموله ها مورد نظر است. جالب است بدانید كه وزن محموله كمترین مقدار وزن كل موشك را تشكیل می دهد و این همان وزنی است كه موشك با آن در مسیر بالستیكی قرار می گیرد.تمامی تغییرات در فواصل معین در مسیر پروازی به ترتیب صورت می گیرد كه مهمترین مرحله آن ورود دوباره به جو زمین (RVS) و مرحله مهم دیگر در نزدیكی های هدف موردنظر است. پیشینه و پیش درآمد موشك های بالستیكی امروزی موشك های V-۲ یك مرحله ای آلمانی بود. این موشك ها بالدار بوده و نیروی محرك آنها به وسیله اكسیژن مایع و تركیبی از اتیل الكل تامین می شد و دارای بردی حدود ۳۲۱ كیلومتر بوده اند. یكی از بزرگترین مشكلات تكنیكی موشك های V-۲، برد آنها بود، به همین دلیل وزن هر یك از آنها بیش از ۱۲ تن بود.اولین موشك V-۲در تاریخ ۶ سپتامبر ۱۹۴۴ به سوی پاریس پرتاب شد و دو روز پس از این تاریخ، بیش از یكهزار موشك روی شهر لندن فرود آمد. این موشك ها تا ارتفاع ۸۰ كیلومتری بالا می رفتند و دارای كلاهك هایی به وزن ۷۲۵ كیلوگرم بودند.
از این زمان به بعد كشورهای روسیه و آمریكا شروع به تحقیقات در این زمینه به صورت گسترده ای كردند و در سال ۱۹۵۷، اتحاد جماهیرشوروی با پرتاب نخستین موشك بالستیكی چند مرحله ای گام بزرگی را در فرستادن انسان به ماورای جو زمین برداشت. این كار، شكاف موجود بین دو كشور روسیه و آمریكا را از نظر تكنولوژی موشكی نمایان كرد.با تلاش ها و هزینه های فراوان، آمریكایی ها این فاصله را پر كردند و توانستند دو مدل موشك بالستیك با نام های اطلس و تایتان-۱ را بسازند كه موتورهای آنها با سوخت مایع تغذیه می شدند و می توانستند وزن ۱۶ هزار و ۳۰۰ كیلوگرمی را حمل كنند. این پیشرفت باعث افزایش برد آنها هم شده بود، به طوری كه موشك های اطلس E و F بردی حدود ۱۲ هزار كیلومتر دارند. شاید باور نكنید، ولی هر دو مدل موشك مزبور در سال ۱۹۵۹ ساخته شده اند.تمامی توضیحات این مقاله در مورد پیشرفت موشك های بالستیك تا سال ۱۹۶۰ است و متاسفانه دیگر مجال بحث نیست. هم اكنون چنان پیشرفتی در زمینه ساخت موشك ها دیده می شود كه قادر به حمل چندین كلاهك با خود هستند. به عنوان مثال موشك پیس كیپر (Peace keeper) یا MX كه در حدود سال ۱۹۸۶ توسط ایالات متحده آمریكا ساخته شده، توانایی حمل ۱۰ فروند سرجنگی (كلاهك) را دارد كه هر یك قدرت ۳۰۰ كیلوتن مواد منفجره را دارند. این موشك ها بردی معادل ۱۱هزار و۲۶۳ كیلومتر دارند.

منبع : روزنامه همشهری