روایت شاغلان فراموش شده

مجموعه تلویزیونی «آواز زندگان» کاری از گروه اجتماعی شبکه اول سیما در قالب مستند است که هر هفته چهارشنبه ساعت
۲۰.۱۵ از این شبکه در حال پخش است. موضوع این اثر به کارگردانی بیژن شکرریز و تهیه کنندگی محسن شایانفر، مشاغل فراموش شده است.
با تغییر شرایط اجتماعی در هر کشوری، موقعیت های شغلی نیز دست خوش فراز و نشیب هایی می شوند. این مسئله در جوامعی چون ما که طی چند سال اخیر تحت اجرای برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی قرار گرفته ایم بیشتر صادق است. به طوری که گرایش به برخی مشاغل، همچون مهندسی، پزشکی و... و شیوع این که چنین کارهایی دارای منزلت اجتماعی بالاتری هستند، اغفال از برخی مشاغل را در پی داشته است. مشاغلی که اگر نیک بنگریم در نوع خود دارای ارزش هستند و فقدانشان، خلأ جبران ناپذیری را در پی دارد. همچنانکه توجه به آن ها و تقویت بنیه اقتصادیشان، بر روند اقتصادی جامعه اثر مثبت می گذارد.
مجموعه تلویزیونی مستند «آواز زندگان» نیز با چنین مسئله ای، زوایایی از احوال صاحبان حرف سخت و منزوی را به تصویر کشیده است. شغل هایی از جمله صیادی ماهی، آجرپزی، لحاف دوزی، سوزن بانی راه آهن و... این سریال در واقع به معرفی دراماتیک و تصویری این مشاغل پرداخته است. توجه به آنچه که «آواز زندگان» بر آن متمرکز شده یکی از حلقه های مفقوده ایجاد توازن اقتصادی- اجتماعی است. به طور مثال در یکی از قسمت های این مجموعه با عنوان «بن بست آجری» به کار سفالگری که یک هنر- صنعت اصیل ایرانی است پرداخته شده است. سفالگری شغلی است که اگر از سوی مدیریت کشور بیشتر مورد عنایت قرار گیرد، می تواند به ایجاد بازار کار در جامعه کمک کند. به خصوص این که یکی از دغدغه های اصلی و محوری اداره کنندگان جامعه معضلی به نام بیکاری است. علاوه بر این مورد، سفالگری یک هنر سنتی و دل انگیز است که گسترش آن می تواند موجب اعتلای هنرمندان این عرصه و همچنین مردم شود. از این مهم تر قابلیت ورود به بخش صادرات را دارد و کشورمان از طریق تقویت این حوزه و صدور آثار تولید شده به خارج، می تواند به رونق اقتصادی جامعه کمک کند.
بنابراین «آواز زندگان» را از نظر موضوعی باید یکی از تولیدات اثرگذار سیما به حساب آورد. به ویژه این که با ورود به این عرصه نوعی ابتکار را به خرج داده است. چون تاکنون با این سوژه کمتر کاری تولید شده است. ضمن این که صدا و سیما با توجه به این گونه موضوعات و مسائل، در برنامه های خود نوعی تنوع ایجاد می کند.
اما، «آواز زندگان» از نظر ساختاری، نزدیک به مستند اشراقی است. این گونه مستند برای نخستین بار توسط شهید سیدمرتضی آوینی و خلق مجموعه مستند بی نظیر «روایت فتح» پدید آمد. در این نوع مستند، فیلمساز بیشتر سعی دارد از ورای مادیات و وقایع روزمره به حقایق دست پیدا کند. هر چند «آواز زندگان» نمونه خالص و بارز یک مستند اشراقی محسوب نمی شود.
اما برخی از شاخصه های این گونه را می توان در آن دید. مثلاً فضای کار از زندگی شهری فاصله گرفته. تم کار رویکردی معنوی و اخلاقگرایانه دارد. موسیقی متن ملهم از نواهای آرام موسیقی اصیل ایرانی است. گفتار متن یا اشعار کلاسیک است، یا نثری فاخر و ادبی. نکته این است که معمولاً برای پرداختن به موضوعات اجتماعی، از قالب مستند رئال استفاده می شود. چون به این شیوه، فیلم به طور مستقیم زیر و بم های مسئله اجتماعی مورد پرداخت را به تصویر می کشد و مخاطب نیز ارتباطی بی واسطه با مباحث مطرح شده برقرار می کند. «آواز زندگان» اما ضمن این که جنبه های رئالیستی کار را حفظ کرده؛ چون بخشی از آن به انعکاس مشکلات صاحبان حرف خاص می پردازد. اما چون هدف اصلی اش ارائه نظری دیگر بوده است، از فضای خشن یک مستند رئال اجتماعی فاصله گرفته است. به طوری که زیبایی های شغلی که به آن پرداخته می شود را نیز به تصویر می کشد.
روایت این مجموعه به این طریق است که ابتدا به عنوان مقدمه یکی از مشاغل خاص و مغفول را مطرح می کند. سپس لحظاتی با صاحبان آن مشاغل همراه می شود و گوشه هایی از فعالیت های آنها را نمایش می دهد. پس از آن از طریق گفتار متن و گفت وگو با آدم هایی که به آن شغل مشغول هستند، زوایای مختلف، از جمله سختی ها، بیم ها و امیدهای آن ها را بیان می کند. آنچه در تم کار بیشتر جریان دارد، امیدواری و توکل شاغلان کارهای سخت و منزوی است. عشق به زندگی و تلاش برای بهبود آن، نقطه عطف صاحبان این گونه مشاغل است. به طوری که تمام آن ها، حتی آنجا که از طاقت فرسا بودن و کم درآمد بودن شغل خود دم می زنند، امید و توکل به خدا را نیز ذکر می کنند. این، همان معنایی است که «آواز زندگان» در پی یافتن و کشف آن، در میان شاغلان این کارهاست.
مجموعه سعی کرده تا جای ممکن با لطافت و هنری پیش برود. حتی از برخی تمهیدات ظریف مثل پخش موسیقی از رادیوی حاضر در فضای فیلم به جای موسیقی متن و نمایش تصاویری کارت پستالی از طبیعت استفاده شده است. ریتم کار در برخی مواقع تا حدی کند می شود، اما حضور پررنگ گفتار متن، موسیقی و تنوع تصاویر آن را جبران می کنند.
یکی از اقداماتی که می تواند بر غنای کار بیافزاید این است که در طرح مسائلی چون مشکلات یک شغل خاص، از قابلیت تصویر بیشتر استفاده شود. مثلاً در کنار این که یک فرد از سختی های کارش توضیح می دهد، تصاویری از درگیری با آن مشکلات نیز به نمایش درآید. هر چند این کار سخت است، اما جذابیت مجموعه را بالا می برد و بصری تر می شود.
توجه به اقشار منزوی جامعه و صاحبان شغل های سخت و فراموش شده، رویکرد هنرمندانه سیما است که در صورت تداوم و افزایش پخش، می تواند به گسترش عدالت در جامعه نیز کمک کند.

امید صدرایی

منبع : روزنامه کیهان