دروازه بانی خبر

خبری که به رسانه راه می یابد از دروازه های متعدد و از مسیری طولانی گذشته است ، برخی از این دروازه ها باز، برخی نیمه باز و تعدادی نیز کاملاً بسته هستند و رسانه آخرین گزیشنگر است که تصمیم می گیرد این خبر یا مطلب از طریق رسانه اش به مردم ابلاغ شود یا نه!
به طور مثال یک خبر که از سازمان آموزش و پرورش به مرکز یکی از رسانه ها ارسال می شود فرآیند ذیل را طی می کند هر یک از این فرایند ها حالت یک دروازه را دارند.
۱) گزینش خبر های مثبت از سازمان از میان واقعیات موجود از سوی مسئولان مربوطه ( یعنی اخبار منفی سازمان و حتی اخباری که برای این سازمان خنثی تلقی می شود برای رسانه ها ارسال نمی شود.)
۲) وقت نداشتن مسئول روابط عمومی سازمان که بیشتر کار رسانه ای در آخرین اولویت های رسانه ای او قرار می گیرد .
۳) سلیقه شخصی مسئول روابط عمومی سازمان که برخی از اخبار را به رسانه ها ارسال می کند.
۴) خط قرمزهای سازمان که در ارسال اخبار به رسانه ها در نظر گرفته می شود.
۵) نوع ارسال خبر که با چه کیفیتی ارسال می شود و آیا گذشت زمان آن را کهنه نکرده است؟
۶) در رسانه مورد نظر آیا خبر رسیده دارای ارزش خبری می باشد؟
۷) و....
البته اخبار ی که این روندرا به طور کامل طی می کنند همیشه دارای کمترین ارزش های خبری هستند چرا که تنها اخباری هستند که باید به مذاق بسیاری از مسئولان یک اداره یا سازمان انتخاب شوند.
عبور یا عدم عبور یک مقولة خبری از دروازه ها وابسته به پیشینة دروازه بانان از نظر طبقه و لایة اجتماعی، روزآمدی، سطح تحصیلات و طرز تلقی آنان از جامعه، ارزشها، هنجارها و برداشت سازمان که دروازه بانان برای آن کار می کنند.
در این مقاله سعی شده است با تکیه بر استنادهای استاد شکر خواه در کتاب خبر مباحث دروازه بانی به زبانی ساده تر بیان شود و مقوله دروازه بانی هم از نگاه رسانه و ارتباطش با جامعه و سیاست بررسی شود.
دروزاه بانی خبری از دیرباز مطرح بوده است و موضوع تازه ای در روزنامه نگاری به حساب نمی آید. دروازه بانی خبری در حقیقت پا به پای خبر از همان هنگام که خبر توسط فرد، نهاد یا مجموعه ای از عوامل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و اجتماعی در مجاری و کانالهای خبری جاری شده، مطرح بوده است و نظریه پردازانی چون کورت لوین (Kurt Lewin ) روانشناس، دیوید منینگ وایت (David Manning White ) از جمله کسانی بودند که آن را تدوین کرده و به آن وجه علمی داده اند.
جدول ذیل مربوط به منینگ وایت است که دراین نمونه از منبع خبر، چهار خبر فرستاده شده است، ولی در برخورد با دروازه، خبرهای یک و چهار بخت عبور نیافته اند و دروازه بان مانع عبور آنها شده است و فقط دو مقولة خبری دو و سه به مخاطب رسیده اند.
جی.تی .مک نلی (J.T Mcnelly ) نُه سال پس از وایت، یعنی در سال ۱۹۵۹ مدل تکامل یافته تری از دروازه بانی خبر ارائه کرد که در آن تعداد بیشتری از دروازه بانها مد نظر قرارگرفته اند.
در سال ۱۹۶۵ گالتونگ و روگ با ارائه نمونه خود اعلام کردند : دست اندرکاران رسانه در قبال رویداد، اولین دروازه را ایجاد می کند و آن تعیین این نکته است که آیا این خبر ارزش چاپ را دارد یا نه؟
وایت با ارائه نتیجه تحقیقاتش موسوم به " آقای دروازه" (Mr. GATE ) و بعدها اسنایدر (P. Snider ) اعلام کردند که: دروازه بانی خلاصه در شخصیت افراد می شود و آنها هستند که با توجه به تجربه، برداشت و شناخت دست به دروازه بانی می زنند.
در سال ۱۹۷۷ محققانی چون مک کامب (McComb ) شاو (Shaw ) و هیرش (Hirsch ) با ارائه نظریات خود نقش آقای دروازه را کمرنگ کردند و ثابت کردند که همه چیز زیر سر «آقای دروازه» نیست و خبرگزاریها نقش مهم تری در فرایند دروازه بانی خبر ایفا می کنند.
همچنین اگر بپذیریم تحریریه ها هم سلسله مراتب متخصصان خاص خود را دارند و با گزینش برخی از خبرها و با کنارگذاردن بخشی دیگر، عملاً در پی خبرگزاریها- که آنها هم دروازه بانی کرده و برخی از خبرها را مخابره نکرده اند- دست به دروازه بانی می زنند.
دبیران سرویسها و سردبیران نیز به برخی از خبرها اجازه عبور نمی دهند و در دروازه را بر روی آنها نمی گشایند. حتی خوانندگان هم برخی از خبرها را برای خواندن انتخاب نمی کنند- که وستلی و مک لین چگونگی کارکرد آن را در نمونة خود تشریح کرده اند. (شکل خلاصه شده مدل وستلی و مک لین)
همان طور که دیده می شود X ها رویداد ها هستند و گزینگشر C دو رویداد X۲ و X۴ را درج نکره است. X۲ به حق به دلیل بی ارزش بودن کنار مانده است اما وضع X۴ چنین نبوده و لذا خواننده که چیزهایی درباره آن از طریق ارتباطات بین فردی شنیده است، به سراغ آن می رود تا درباره اش چیزی بخواند و چون در آن را روزنامه نمی یابد به سایر منابع مراجعه می کند.
با این توضیحات می توان گفت که: واژه دروازه بان به کسانی اطلاق می شود که عملاً در مورد درج و پخش خبرها و یا کنار گذاشتن آنها تصمیم می گیرند. در این جا می توان به طبقه بندی ای.زد. باس (۱۹۶۹) به عنوان یک طبقه بندی محدود اشاره کرد. طبق نظر او، که در واقع آمیزه وجمع بندی آرای وایت و مک نلی در مورد دروازه بانی خبری است، دو گروه دروازه بان وجود دارد:
۱) گرد آورندگان خبر (News gathers )؛
۲) پردازشگران خبر (News processors )؛
گروه اول را روزنامه نگاران و گزارشگرانی تشکیل می دهند که به جست و جوی خبر می روند و آن را تهیه می کنند آنان در این مسیر برخی از خبرها را قابل ارائه و برخی را غیر قابل ارائه ارزیابی می کنند.
گروه دوم مشتمل بر همه کسانی است که قضاوت آنان فیلتر یعنی صافی یا غربال عبور یا توقف خبر می شود.
در کشور ما دروازه بانی خبر به خاطر تخصصی نبودن ممیزی ها در ابتدای انقلاب بیشتر درگیر اخبار و گزارش ها قربانی نگاه سیاسی بوده و حذف می شدند ولی با رشد روز افزون رسانه ها و گسترش آنها در قالب های ماهواره ای و دسترسی آسان مردم به اخبار رسانه به ویژه رسانه های اینترنتی دروازه بانی خبر به سوی تخصصی شدن حرکت کرده و سعی دارد با اتخاذ شیوه های جدید مدیریتی چون رسانه های بزرگ دنیا غالب های مدرن را جایگزین حذف کند.

علی قلی زاده