در باب کرامت با پیامبر (ص)

تقارن ایام شهادت حضرت ختمی مرتبت با روزهای پایانی سال ۸۵ كه به نام مبارك «پیامبر اعظم(ص)» متبرك گشت را پشت سر می گذاریم.برآنیم تا با تمسك به قرآن كریم به گوشه هایی از عظمت و بزرگی حضرتش دست یابیم. آیه اول: «یا ایها الذین آمنوا لا تقولوا راعنا و قولوا انظرنا و اسمعوا و للكافرین عذاب الیم» سوره بقره آیه ۱۰۴.آیه دوم: «یا ایها الذین آمنوا لاترفعوا اصواتكم فوق صوت النبی و لاتجهرواله بالقول كجهر بعضكم لبعض ان تحبط اعمالكم و انتم لاتشعرون» سوره حجرات آیه ۲آیه سوم: «یا ایها الذین آمنوا اذا ناجیتم الرسول فقدّموا بین یدی نجواكم صدقهٔ ذلك خیرلكم و اطهر فان لم تجدوا فان الله غفور رحیم» سوره مجادله آیه ۱۲. با اندكی دقت در واژه های این آیات به علت انتخاب و نقطه اشتراك آنها، پی می بریم: این آیات همگی از خطاب های قرآنی است: می دانیم كه خطاب های معروف قرآنی ۴ نوع است:
۱) خطاب های شخصی به پیامبران یا دیگران: یا ایها النبی، یاایها الرسول، یا عیسی، یا داوود، یا مریم، یا فرعون، یا ابلیس و...
۲) خطاب های عمومی و جهانی: یا ایهاالناس
۳) خطاب هایی كه مخاطبان آنها اهل توحیدند و دایره شمول آنها از قسم پیشین محدودتر است «یا ایها الذین اوتوالكتاب» و یا «بنی اسرائیل»
۴) خطاب های ویژه مسلمانان و مؤمنان كه باز هم دایره شمول آن محدودتر از قسم پیشین است مانند: «یا ایهاالذین آمنوا»
با نگاهی اجمالی به این آیات درمی یابیم كه آیات سه گانه بالا از نوع خطاب ویژه به مسلمانان و مؤمنان است و حفظ كرامت و احترام خاص به ساحت مقدس پیامبر اكرم(ص) مورد تأكید خاص قرار گرفته است.
حال در گام دوم به ترجمه آیات دقت كنید:آیه اول: ای كسانی كه ایمان آورده اید (به پیامبر) نگویید «راعنا» مراعاتمان كن بلكه بگویید «انظرنا» ما را در نظر بگیر و (این توصیه را) بشنوید و برای كافران عذاب دردناكی است. سوره بقره آیه ۱۰۴.ابتدا خوب است بدانیم كه این نخستین آیه ای است كه با خطاب «یا ایهاالذین آمنوا...» نازل شده است و بعد از این آیه بیش از ۸۰ آیه دیگر با این خطاب شروع شده و در نخستین خطاب به مؤمنان رعایت ادب هنگام صحبت با پیامبر(ص) مدنظر قرار گرفته است.
در تفسیر این آیه آمده است: ای مؤمنان به جای «راعنا» بگویید «انظرنا» چون این كلمه در میان یهودیان یك قسم نفرین و فحش بوده و معنایش «بشنو خدا تو را كر كند» بوده است. پس در این آیه نهی شدیدی شده از گفتن كلمه «راعنا». وقتی مسلمانان كلام رسول خدا(ص) را درست ملتفت نمی شدند به دلیل این كه ایشان گاهی سریع صحبت می كردند، از ایشان خواهش می كردند: كمی شمرده تر صحبت كنند كه متوجه بشوند و این خواهش خود را با كلمه «راعنا» كه عبارتی كوتاه است ادا می كردند، چون معنای این كلمه «مراعات حال ما را بكن» است ولی همان طور كه گفتیم: این كلمه در میان یهود ناسزا محسوب می شد. لذا خداوند تعالی برای بیان منظور واقعی آنان این آیه را فرستاد: «من الذین هادوا یحرفون الكلم عن مواضعه و یقولون سمعنا و عصینا واسمع غیرمسمع و راعنا ...».
و چون منظور واقعی یهود روشن شد در آیه مورد بحث مسلمانان را نهی كرد از این كه دیگر كلمه «راعنا» را به كار نبرند.
باید توجه به انعكاس حرف ها داشته باشیم، ممكن است افرادی با حسن نیت سخن بگویند ولی باید بازتاب آن را نیز در نظر داشته باشند.اسلام به انتخاب واژه های مناسب، بیان سنجیده و نحوه طرح و ارائه مطالب توجه دارد اما به ترجمه آیه دوم توجه كنید:
ای كسانی كه ایمان آوردید (در گفت وگو با پیامبر) صدایتان را بلندتر از صدای پیامبر نكنید و آن گونه كه با یكدیگر بلند گفت وگو می كنید، با پیامبر بلند سخن مگویید! مبادا (به خاطر این بی ادبی) اعمالتان نابود شود و شما آگاه نشوید. آیه ۲ سوره حجرات.
خوب است بدانیم كه در آیه (اول سوره حجرات) قبل از پیشی گرفتن بر رسول خدا و دستورات الهی در عمل نهی شده است و در این آیه از بلندكردن صدا در حضور پیامبر و سخن گفتن، در این عمل دو عیب وجود دارد:
۱) منظور شخصی كه صدای خود را بلند می كند این است كه توهینی به آن حضرت كرده باشد كه این خود كفر است.
۲) منظوری ندارد و تنها شخص بی ادب است كه رعایت مقام آن جناب را نمی كند و این خلاف دستور است؛ چون مسلمانان دستور دارند آن حضرت را احترام كنند. «لاترفعوا اصواتكم» اشاره به این نكته دارد كه صدا را بلندتر از صدای پیامبر(ص) نكنید، این خود یك نوع بی ادبی در محضر مبارك اوست. جمعی از علما و مفسران گفته اند آیات مورد بحث همان گونه كه از بلندكردن صدا نزد پیامبر در زمان حیاتش منع می كند، بعد از وفاتش را نیز شامل می شود.
نكته دیگر این كه «لاترفعوا اصواتكم» ناظر به زمانی است كه مردم با پیامبر (ص) ، هم سخن می شوند نباید صدای خود را از صدای او برتر كنند و جمله دوم «لاتجهرواله بالقول» مربوط به موقعی است كه پیامبر(ص) خاموش است و در محضرش سخن می گویند، نباید صدا را بلند كنند. بدیهی است اگر این گونه سخن گفتن به قصد توهین به مقام شامخ نبوت باشد موجب كفر است كه سبب حبط و نابودی اعمال است و اگر به مقصد توهین نباشد گناه است.ترجمه آیه سوم: ای كسانی كه ایمان آورده اید وقتی با رسول نجوا می كنید پیش از آن صدقه بدهید این برای شما بهتر و به پاكی نزدیك تر است، حال اگر نداشتید خدا آمرزگار و رحیم است.
به عبارتی، هر وقت خواستید با حضرت گفت وگوی بهتری كنید قبل از آن صدقه بدهید. چون «ذلك خیر لكم و اطهر» و هیچ شكی نیست كه خیر بودن و اطهر بودن برای نفوس و قلوب است و شاید از آنجایی كه ثروتمندان مسلمان با رسول خدا(ص) زیاد نجوا می كردند و می خواستند این را برای خود نوعی امتیاز و تقرب به رسول به حساب آورند و در برابر فقرا خود را نزدیكان رسول وانمود كنند. درنتیجه فقرا از این بابت ناراحت می شدند و دل هایشان می شكست.
برای همین خداوند متعال به آنها دستور داد هر وقت خواستند با آن جناب درگوشی صحبت كنند قبل از آن به فقرا صدقه دهند كه این عمل موجب می شود اول دل ها به هم نزدیك شود و دوم حس رحمت و شفقت و مودت و پیوند دل ها بیشتر و كینه ها و خشم های درونی زدوده شود. در این آیه شریفه دلالتی هست بر این كه تكلیف صدقه دادن مخصوص توانگران است و بینوایان مكلف بدان نیستند.
در «الدرالمنشور» آمده است كه علی (ع) فرمودند: در كتاب خدا، آیه ای است كه احدی قبل از من و بعد از من به آن آیه عمل نكرده و نمی كند و آن آیه «یا ایهاالذین آمنوا اذا ناجیتم الرسول
فقدموا بین یدی نجواكم صدقهٔ» كه من یك دینار داشتم آن را به ده درهم فروختم هربار كه با رسول خدا (ص) نجوا كردم قبل از نجوا یك درهم صدقه دادم و بعد از آن، آیه نسخ شد، پس احدی به جز من به آن عمل نكرده و آیه: «أ شفقتم ان تقدموا بین یدی نجواكم صدقات...» نازل شد و حكم صدقه را نسخ كرد.
● نتیجه كلی:
۱) هر سه آیه خطاب به مؤمنان است: «یا ایهاالذین آمنوا»
۲) در هر ۳ آیه رعایت ادب نسبت به ساحت مقدس پیامبر اكرم (ص) را چه در كلام و خطاب، چه در ظاهر، چه در باطن، چه در زمان حیات و چه بعد از ممات حضرت خواسته شده است.
۳) با نگرش به این آیات از زاویه ای دیگر می توان به این نكته پی برد كه به یقین: پیامبر اكرم (ص) متوجه بی احترامی از سوی یهودیان و سوء استفاده از كم توجهی مؤمنان می شدند (آیه اول)، بدون شك صدای بلند مخاطبان با ایشان موجب مزاحمت و دال بر بی احترامی بود (آیه دوم) و صد البته كه نجوای بی شمار مؤمنان سلب آسایش و ... را برایشان به دنبال داشت اما وجود گرامی نبی اكرم (ص) هیچ گاه برای خود چیزی نخواست، هیچ گاه به دنبال امتیازی نبود، او كه همیشه و همه جا از حق الله و حق الناس دفاع می كرد و بی پروا ندای عدالت را سرمی داد و آماده هر گونه فداكاری در راه خدا و هدایت خلق خدا بود ، به معنای واقعی كلمه «فانی فی الله» بود تا آنجا كه گویی در این آیات خداوند به دفاع از «حبیبش» و «خیر خلق الله» و «امینش» فریاد برآورده آن هم نه بر سر كفار و ملحدان بلكه بر مؤمنان «والذین آمنوا» كه بر شما باد حفظ حرمت و كرامت رسول خدا(ص) در همه حال و همه جا.

سیما سادات دانش

منبع : روزنامه ایران