یکی دو نکته درباره بیست و پنجمین دوره تئاتر فجر

جشنواره تئاتر فجر بزرگ ترین رویداد تئاتری در سال های بعد از انقلاب است. این رویداد در طول سال هایی که از عمرش می گذرد، از دو ناحیه مدام دستخوش تغییر و تحول شده. هویت جشنواره به لحاظ محتوا، بنابر شرایط سیاسی و تغییر دولت ها، شکل عوض می کند. متولی و برگزارکننده جشنواره دولت است.
دولتی که روی کار می آید با سیاست ها و شعارهای جدید آمده و محسوس ترین رویکرد آن در حوزه فرهنگ و هنر است. از آن جا که تئاتر، هنری زنده و هدایت و نظارت بر آن در کمترین زمان و هزینه انجام پذیر است، جابه جایی دولت ها در اندک زمانی بر اجراهای صحنه یی تاثیر می گذارد. از سوی دیگر بر دولت نیز فشارهای بیرونی از سوی جناح های مختلف، تاثیرگذار است. این امر بنا بر تغییر ذائقه جناح های سیاسی نیز امکان پذیر می شود و حتی در دوره هشت ساله دولت قبل نیز شاهد فشارها و اعمال نظرها بوده ایم که اغلب منجر به جابه جایی مدیران ارشد تئاتری شده است. از این رو مدیران تئاتر با چالشی همواره روبه رو می شوند که چه بخواهند چه نخواهند ناگزیر به اعمال شیوه هایی در سیاست های تئاتری خواهند بود.
انتقادهایی به چگونگی جشنواره تئاتر فجر همواره از دو نگاه کلان نشأت می گیرد. چگونگی ترکیب بازخوانان، بازبینان، داوران و البته هدایت و نظارت مدیران ارشد و نتایج داوری در سال هایی که جشنواره رقابتی بوده است، بستر مهم ترین انتقادها است. این مولفه حتی در زمانی که جشنواره از شکل رقابتی اش خارج شده نیز همچنان به عنوان مهم ترین عامل انتقادزا است. نگاه انتقادی دیگر نشأت گرفته از فرم و شیوه برگزاری جشنواره است.
در دوره های قبل، تعدد جشنواره های رقابتی در زمانی به عنوان مهم ترین آسیب تئاتر ایران مطرح شد که همه چیز را در برگزاری جشنواره ها خلاصه می کند. مدیران به اتفاق پی برده بودند که اساساً جشنواره تئاتر در شکلی که برگزار می شود، امر ناخوشایندی است. انتقادها از منظرهای مختلف مطرح می شد. مولفه مشترک تمامی این انتقادها در تغییر شیوه رقابتی جشنواره ها بخصوص جشنواره تئاتر فجر بود.
حال جشنواره از شکل رقابتی خود خارج شده اما همچنان موج انتقادها برجاست. جشنواره تئاتر فجر از سه بخش عمده تشکیل می شود. اجراهای تهرانی در جشنواره از میان تولیدات سال انتخاب می شود. هیاتی از خود تئاتری ها با توجه به سیاست های دولت و تامین نظرات گروه های تاثیرگذار در فضای فرهنگی، دست به انتخاب نمایش ها زدند. معیار این بار تنها کیفیت کارها نبود بلکه مولفه های دیگری را نیز باید در نظر داشت. حضور یک نمایش در جشنواره نسبت به اجرای عمومی آن از حساسیت های بیشتری برخوردار می شود.
بنابراین یکی دو کار بنا بر مصلحت از حضور در جشنواره بازماندند. تعدادی از اجراها تا زمان قبل از جشنواره اجرای عمومی داشتند و تعداد اجراهای آنها به حد معمول نرسیده بود، تعدادی از این کارها نیز در جشنواره حضور پیدا کردند. در این میان تعدادی از نمایش ها از نوع نمایشی به لحاظ اجرا نیز در جشنواره حضور پیدا کردند.
این انتخاب ها اگر فضای سیاسی کشور به گونه دیگر بود، یا ترکیب شورای انتخاب تغییر می کرد، به حتم دستخوش تغییراتی بود، اما این تغییرات چندان فاحش نبود. گروه هایی که در جشنواره حضور پیدا کردند به تایید شیوه فعلی سخن گفتند و آنها که از این گردونه به هر دلیلی خارج بودند، زبان به اعتراض گشودند. برخی از این معترضان خود در دوره های قبل از مهمترین منتقدان شیوه رقابتی جشنواره تئاتر فجر بودند.
بخش دیگری از جشنواره مربوط به اجراهای شهرستان بود که در پروسه یی مشخص از سوی تئاتری های بازبین، بازخوان و داور به فجر راه یافتند. چند اجرای شهرستان در جشنواره به عنوان بهترین کارها نام برده شدند البته از سوی مخاطبان، منتقدان و صاحب نظران. در این میان کمدی ارتباطات، عروسی خین و موهای بلوند از دیگر نمایش های بخش شهرستان از قوت بیشتری برخوردار بود و مورد توجه زیادتری قرار گرفت.
بخش بین الملل جشنواره با توجه به فضای سیاسی امروز ایران و فضای بین المللی موجود درباره ایران که با سم پاشی های دشمنان به وجود آمده، از بیشترین توان خود برخوردار شده بود. مرگ دانتون، مرغ دریایی، کوری و شاه لیر اجراهای خارجی بودند که هرکدام از نگاهی مورد توجه اهالی تئاتر قرار گرفت.
به جای آن که جشنواره را به شکل رقابتی اش برگردانیم بهتر است نهادهای خصوصی تاثیرگذار را برای داوری تشویق کنیم. از تعداد بالای نمایش های تهرانی در جشنواره پرهیز کنیم و تهران را نیز به مانند یکی از مناطق در نظر بگیریم که سهمیه مشخصی برای حضور داشته باشد. چه اشکالی دارد از میان تولیدات یک ساله تهرانی ها یک یا دو اجرای برگزیده را انتخاب کنیم و البته از حضور نمایش های ضعیف شهرستانی نیز در جشنواره جلوگیری شود؟
شکل برگزاری جشنواره بیست و پنجم نسبت به تمامی دوره های قبلی اش از برتری خاصی برخوردار شد. شهرستانی ها به مانند دوره های قبل مشکل اسکان نداشتند، انتشارات بولتن و کاتالوگ از نظم و کیفیت قابل توجهی برخوردار بود و از همه مهم تر نظمی که در سالن های تئاتر حاکم بود. اگر بخواهیم به مرکز هنرهای نمایشی با توجه به مولفه هایی که برشمردم، نمره یی داده باشیم و غرض ها، مسائل شخصی و بی انصافی ها را کنار بگذاریم نمره قبولی باید بدهیم.

حسن محمودی

منبع : روزنامه اعتماد