سوره توحید

پس از پایان خواندن سوره حمد نمازگزار باید یک سوره کامل از قرآن را تلاوت کند. این کار، بخشی از قرآن را که وی آزادانه و به دلخواه انتخاب کرده، در یاد او زنده می کند، یعنی فصل دیگری از معارف اسلامی را پیش روی او می گشاید.
▪ فریضه تلاوت قرآن در نماز :
چنانکه امام علی بن موسی علیه السلام در حدیثی به فضل بن شاذان فرموده است-قرآن را از متروک شدن و نافهمیده ماندن به در می آورد در خاطره ها و ذهنها حاضر می سازد. (۱)
در این گفتار، ما به ترجمه سوره توحید که به طور معمول در نمازها تلاوت می شود بسنده می کنیم.
▪ بسم الله الرحمن الرحیم:
به نام خدای رحمان و رحیم.
قل:
بگو. (ای پیامبر) خود بدان و به دیگران نیز، همچون پیامی بایسته، برسان که:
هو الله احد:
اوست خدای یکتا. (۲)
مانند خدایانی که عقاید تحریف شده ادیان معرفی می کنند شریک و رقیب و هماورد ندارد. پس صحنه آفرینش میدان تنازع و پیکار خدایان نیست.بلکه همه سنتها و قوانین عالم ناشی از یک اراده و یک قدرت است و به همین دلیل است که در جهان آفرینش نظم و هماهنگی و یکنواختی برقرار است و قوانین و تحولات و حرکات طبیعی عالم همه به یک سو و در یک جهت در عمل و حرکت اند.و در این میان فقط انسان است که چون از«اراده »و«اختیار»و قدرت تصمیمگیری برخوردارش ساخته اند، می تواند از این نظم کلی سرپیچی نماید و چون سازی ناهماهنگ، نغمه ای جدا بنوازد.و نیز می تواند یکسره بر طبق این قوانین، زندگی خود را بسازد.
▪ الله الصمد:
خدا از همه رو بی نیاز است (از همه چیز و همه کس) .
یعنی خدایی که من در برابر او به کرنش و تعظیم و ستایش برخاسته ام، همچون خدایان پنداری نیست که پدید آمدنش، ادامه حیاتش، و توان بودن و زیستنش به کمک و مراقبت و رعایت کسی نیازمند باشد.
آن چنان خدایی شایسته تکریم و تعظیم انسان نیست، زیرا که خود موجودی است در طراز انسان یا فروتر از آن.انسان، این موجود عظیم و ژرف، تعظیم و ستایش و عبودیتش فقط در برابر قدرتی می سزد که به هیچ وجودی و هیچ عنصری کمترین نیازی نداشته باشد و بودن و قدرتمند بودن و همیشه بودنش از ذات او مایه گرفته باشد.
▪ لم یلد: نزاده و فرزند نیاورده است.
آن نیست که در پندارها و خرافه های ادیان تحریف شده و عقاید شرک آمیز، معرفی می کنند. خدای پنداری مسیحیان و مشرکان نیست که فرزند یا فرزندانی داشته باشد.او آفریننده و پدیدآورنده همه چیز و همه کس است و نه پدر آنان.و همه آنان که در آسمانها و در زمین زندگی می کنند، بندگان اویند و نه فرزندان او.
و همین نسبت «بندگی و ربوبیت »میان انسان و خداست که بندگان واقعی خدا را از بندگی هر چیز و هر کس بجز خدا باز می دارد، زیرا بنده دو ارباب نمی توان بود. آنان که خدا را پدر مهربان خلایق و انسانها را فرزندان او پنداشته اند و نسبت «بندگی و ربوبیت »میان خدا و خلق را شایسته انسان و مقام او و کرامت او ندانسته اند در حقیقت راه را برای بندگی غیر خدا گشوده اند و خود در عمل، بنده بسیاری از اربابان بی مروت دنیا و آلت دست برده گیریها و برده پروریها شدند.
▪ و لم یولد: و خود زاییده نشده است.
او پدیده ای نیست که روزی نبوده و روز دیگری قدم به جهان هستی نهاده باشد.نه زاییده کسی است و نه زاییده اندیشه ای یا پنداری و نه زاییده نظامی و طبقه ای و شکلی از شکلهای زندگی بشر.او ارجمندترین و والاترین واقعیتهاست.واقعیتی لا یزال است. همواره بوده و همواره خواهد بود.
▪ و لم یکن له کفوا احد: و او را انباز و همتا و هماوردی نبوده و نیست.
به کسی نمی توان همانندش کرد، و کسی را نمی توان در طراز و همپایه او دانست. نمی توان منطقه نفوذ و قلمرو فرمان او را-که سراسر جهان هستی است-میان او و کس دیگری تقسیم کرد.بخشی از جهان یا از صحنه زندگی انسان را از او دانست و بخشی را به کسان دیگر، به خداوندگاران جاندار و بیجان یا به مدعیان الوهیت و قدرت، واگذار نمود.
این سوره، چنانکه از نامگذاری آن پیداست، به راستی سوره توحید است.ایده توحید که در سراسر قرآن و در صدها آیه به لحنها و بیانهای گوناگون بازگو شده، در این سوره به صورتی فشرده و با عباراتی ناظر به عقاید خرافی و شرک آمیز رایج آن روزگار و با صراحتی که نفی کننده هر داعیه الوهیتی می تواند بود، برای آخرین بار ایراد شده است.
این سوره از سویی به مسلمانان و به همه جهانیان خدایی را که از نظر اسلام، شایسته پرستش و ستایش است معرفی می کند:خدایی که یکتا نباشد.خدایی که شبیه او را صدها و هزارها در میان خلق عالم بتوان یافت شایسته ربوبیت و الوهیت نیست.
قدرتمندی و قدرتی که برای بودن و ادامه یافتن خود به کمک موجود دیگری نیازمند باشد، نمی تواند و نمی باید بر بشر تحمیل شود.آن کس که در برابر خدایان پوشالی و نیازمند و پدید آمده و قابل زوال به کرنش و تعظیم برمی خیزد پا بر سر کرامت انسانی خویش می گذارد و خود را و انسانیت را به قهقرا می کشاند.
این جنبه مثبت سوره توحید است که نشانه ها و ممیزات معبود و خداوندگار انسان را ارائه می دهد و پوشالی بودن خداوندگاران تاریخ را به اثبات می رساند. و از سوی دیگر به خدا پرستان و پذیرندگان اسلام هشدار می دهد که درباره ذات و صفات خدا خود را به کنجکاویهای عقلی که شبهه خیز و وسوسه انگیز است آلوده نسازند.
خدا را به کوته سخنی-که مدعیان یاوه را از مقام قدس ربوبیت بتواند راند-بخوانند و یاد کنند و به جای غرق شدن در فلسفه بافیها و ذهنیتها، به تعهدهایی که از عقیده به توحید برمی خیزد بیندیشند.
بنابر حدیثی که از امام علی بن الحسین علیه السلام رسیده است، خدای متعال می دانست که در آینده تاریخ، مردمی کنجکاو خواهند آمد و بدین علت سوره توحید و آیاتی از سوره حدید-تا آیه علیم بذات الصدور-را نازل ساخت تا حدود مجاز برای بررسی در ذات و صفات خدا را مشخص کند.پس هر که به ماورای این حدود بپردازد خود را به هلاکت افکنده است. (۳)
گویا سوره قل هو الله...به نمازگزار می گوید:
خدا قدرتی است یکتا و والا و برترین، ذاتا مستغنی و بی نیاز، نزاییده و زاده نشده، بی همانند و بی همال و، همین و بس. دانایی و بینایی و حکمت و دیگر صفات خداوند تا آنجا که دانستن و شناختن آن برای مسلمان لازم است و در شکل بندی زندگی و عروج روح او مؤثر تواند بود در آیات دیگری از قرآن باز گفته شده است.بیش از این در ذات خدا و چگونگی صفات او غور مکن، معرفت بیشتر را در عمل به دست خواهی آورد.در پی آن مباش که با بحث و تعمق ذهنی به معرفت بیشتر دست یابی.در پی آن باش که معرفت را از راه ایجاد صفا و روحانیت در باطن روح و از راه عمل کردن به لوازم توحید کسب کنی. ..
.و چنین بودند پیامبران و صدیقان، بندگان راستین خدا و موحدان صادق و عارف.

۱.متن حدیث در دومین پانوشت همین کتاب ذکر شده است.
۲.یا«خدا یکتاست ».بنابر اینکه ضمیر هو برای شان و حدیث باشد.
۳.ان الله عز و جل علم انه یکون فی آخر الزمان اقوام متعمقون، فانزل الله تعالی:قل هو الله احد و الایات من سوره الحدید الی قوله:علیم بذات الصدور، فمن رام وراء ذلک فقد هلک-نور الثقلین، ج ۵، ص ۷۰۶، به نقل از اصول کافی.

منبع : تبیان