جراحی بزرگ اقتصادی و تاثیر آن بر حمل و نقل شهری

بار دیگر باید منتظر یک جراحی بزرگ در اقتصاد کشور باشیم. اما سوال اصلی آن است که هزینه و درد اجتناب ناپذیر این جراحی را چه کسانی باید بپردازند؟ بر اساس تجربه تاریخی همواره اصلی ترین گروه پرداخت کننده هزینه و درد این قبیل رفتارهای آمرانه، اقشار فرودست جامعه بوده اند. در این جا هم با اشاره به یکی از تبعات این فرآیند جراحی بزرگ اقتصادی یعنی اختصاص مستقیم یارانه سوخت به خانواده ها و تاثیر ناگزیر آن در حوزه حمل و نقل شهری نشان خواهیم داد که این تجربه تلخ تاریخی بار دیگر امکان تکرار می یابد.
حمل و نقل (ترانسپورت) شهری و بین شهری یکی از حوزه هایی است که بیشترین مصرف، انرژی های مصرفی در جامعه را به خود اختصاص داده است. هم اکنون نیز با توجه به این که میزان مصرف انرژی در جامعه ما با میزان تولید آن تناسب ندارد و البته مدیریت درستی نیز در این زمینه انجام نمی گیرد که همین امر موجب بروز مشکلات زیادی از قبیل کمبود و قطع گاز در زمستان گذشته و کمبود و قطع برق در تابستان جاری برای عموم مردم خصوصا اقشار فرودست جامعه معضلات بسیاری را به وجود آورده است در نتیجه عموم دست اندرکاران برای کاهش مصرف انرژی راهکارهای مختلفی را پیشنهاد می دهند که سهمیه بندی بنزین و قطع برق وغیره از این قبیل راهکارها هستند که در کوتاه مدت تاثیرات فراوانی بر مردم خصوصا همان اقشار تهی دست جامعه داشته است.
در این میان رییس جمهور ایران آقای احمدی نژاد در آخرین پیشنهاد خود از یک جراحی بزرگ در اقتصاد نام برده است. بنا به اعلام وی برنامه بر آن است که از این به بعد ۹۰ هزار میلیارد یارانه ای که قبلا به صورت غیر مستقیم به سوخت اختصاص پیدا می کرد اکنون در یک پروسه زمان بندی شده ۳ ماهه به صورت نقد و مستقیم به مردم پرداخت شود.
در این جا علاوه بر این که مشکلات فراوانی به خاطر این تصمیم گیری قابل پیش بینی است از جمله رشد ناگهانی نقدینگی و به تبع آن تورم لجام گسیخته ناشی از آن و از طرف دیگر احتمال هزینه شدن این یارانه های نقدی در امور دیگر غیر ضروری تر در سبد خانواده ها! این سوال مهم مطرح است که آیا این تصمیم می تواند راهکار مناسبی برای رفع بحران کنونی در زمینه مصرف سوخت شود؟ برای پاسخ به این سوال یک نگاه اجمالی به وضعیت حمل و نقل شهری و سهم یارانه بگیران از آن را با هم مرور می کنیم.
به طور قطع با اختصاص یارانه مستقیم و نقدی دیگر باید منتظر گرانی و چند برابر شدن هزینه حمل و نقل و کرایه وسایل نقلیه عمومی شویم. از طرف دیگر باید شاهد بالاتر رفتن تقاضا برای استفاده از وسایل عمومی شویم.
که این دو عامل تنها بر روی دوش اقشار پایین جامعه تاثیر منفی می گذارد چون معمولا اقشار بالا یی جامعه باز هم به روال سابق با صرف هزینه های هنگفت به راحتی به زندگی معمولی خود ادامه خواهند داد و تنها تاثیری که بر زندگی شان گذارده می شود ان است که مبالغ بیشتری را هزینه خواهند کرد.
بنا به پیش بینی کارشناسان نزدیک به دولت بر اساس این طرح علاوه بر صرفه جویی تحمیلی در مصرف سوخت به احتمال قوی شاهد هجوم یک باره بسیاری از مردم برای استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی خواهیم بود.
در این میان این مساله مهم مطرح است که آیا سیستم حمل و نقل شهری جامعه ما خصوصا در شهر های پر جمعیت پاسخگوی این همه تقاضای احتمالی خواهد بود؟ آیا سیستم حمل و نقلی که حتی در این شرایط عادی کنونی و با وجود تمام یارانه ها و دخالت های دولت و دیگر نهاد ها از جا به جایی راحت و سریع مسافرانش عاجز است توان پاسخگویی به حجم انبوه تقاضاهای آینده خواهد بود؟
در این میان با توجه به این که بعد از اجرا یی شدن این جراحی بزرگ به طور قطع شاهد گرانی بسیار زیاد کرایه ها خواهیم بود آیا این فشار مضاعف به اقشار فرودست جامعه به عنوان اصلی ترین قشر استفاده کننده از وسایل حمل و نقل عمومی نخواهد بود؟
بهتر آن بود که برای این قبیل جراحی های بزرگ ابتدا زمینه و بستر مناسب را فراهم کرد. بهتر بود سیستم حمل و نقل عمومی شهری جامعه را توسعه و گسترش داد تا بتواند پاسخگوی نیاز مردم باشد همچین این نکته مهم را نیز باید در نظر داشت که اکثریت استفاده کنندگان از این وسایل حمل و نقل عمومی اقشار فرودست و مزدبگیر جامعه هستند که اکثرا مجبورند از حاشیه شهر های بزرگ برای رفتن به سر کار در مناطق مرکزی شهرها هر روز در این مسیر ها بلند و معمولا پرترافیک رفت و آمد کنند. آن هم در شرایطی که می توان به راحتی مشاهده کرد که سیستم حمل و نقل شهری ما بسیبار عقب مانده و فرسوده است و نمی توان آن آسایش و آرامش را در این حمل و نقل به وجود آورد.
در ضمن در اکثر جوامع پیشرفته تر با برنامه ریزی درست به سمتی می روند که هزینه ترانسپورت شهری را به حداقل کاهش دهند و بعضا حتی رایگان سازند و از طرف دیگر استفاده از آن را برای همه راحت و رضایت بخش کنند و به این نحو به جای آن که به زور و ضرب سهمیه بندی و قطع یارانه و گران کردن سوخت وغیره بخواهند در مصرف سوخت صرفه جویی کنند و مردم شان را وادار به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی کنند به راحتی این گزینه مطلوب را در مقابل آنان قرار می دهند و علاوه بر صرفه جویی لازم در زمینه استفاده از سوخت معضل ترافیک را حل کرده و از محیط زیست شان هم حفاظت می کنند و از همه مهم تر رضایت مندی شهروندان را فراهم می کنند.
در حالی که در جامعه ی ما هنوز برای اجرایی کردن یک سیتم حمل و نقل عمومی مطلوب و مناسب بسترسازی نشده است حتی در شهر های بزرگ مان هنوز دارای یک سیستم حمل و نقل ریلی که مناسب ترین سییستم حمل و نقل شهری است، نیستیم. با این وجود می خواهیم با این قبیل طرح های نسنجیده و آمرانه به زور مردم را وادار به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی کنیم به واقع این نکته را فراموش کرده ایم که باز هم ۲ تا ۳ دهک بالایی جامعه به راحتی با خودروهای لوکس و گران قیمت شان در اتوبان های شهر ها ویراژ خواهند داد و این دهک های میانی و پایینی جامعه هستند کهه باید در اتوبوس های فرسوده و واگن های متروی کم گنجایش همچون ساردین به هم فشرزده شوند و ساعت های زیادی از روز را در ترافیک های سرسام آور تلف کنند.
در آخر باز هم این سوال مهم مطرح است که آیا هزینه این جراحی های بزرگ را باید بر دوش شهروندان خصوصا اقشار فرودست بگذاریم، بدون آن که حتی رضایت مندی آنان برای ما مهم باشد؟

نویسنده : مهرداد شاکری

منبع : روزنامه مردم سالاری