چه باید کرد و چه نباید کرد

در درجه اول باید به این نکته بپردازیم که با درآمد های نفتی چه نباید کرد.
۱) با توجه به مالکیت دولت بر درآمد های حاصل از صادرات نفت خام، در مقاطعی که با افزایش درآمدهای نفتی مواجه می شویم، نباید این افزایش بر هزینه های دولت تاثیر بگذارد و تعهداتی فراتر از ظرفیت بلند مدت دولت ایجاد کند. متاسفانه این اتفاقی است که هم در سال های ۵۲-۵۶ و هم در سه سال اخیر رخ داد.
۲) استفاده از درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام نباید منجر به ایجاد بی ثباتی درکشور با افزایش حجم نقدینگی از طریق پایه پولی شود، متاسفانه این امر نیز در سال های ۵۲-۵۶ و در سه سال اخیر اتفاق افتاد، به طوریکه در عرض سه سال نقدینگی دو برابر شد.
۳) درآمد نفت نباید سبب گسترش بی رویه واردات شود. آسیب هایی که افزایش قابل توجه حجم واردات به تولید داخلی وارد می کند زیاد است. این موضوع همچنین بر مقدار سرمایه گذاری در بخش های تولیدی کشور و میزان اشتغال تاثیر مخربی می گذارد. باز هم این پدیده هم در سال های ۵۲-۵۶ و هم ۸۴-۸۶ اتفاق افتاد.
● اما چه باید کرد:
۱) همه بر این نکته اتفاق نظر داریم که درآمد حاصل از نفت پرنوسان است و در مقاطعی با درآمد بسیار پایین و در مقاطعی با درآمد بسیار بالا مواجه بوده ایم. بنابراین، از آنجاییکه مصارف درآمدهای نفتی در حوزه هایی است که اهمیت زیادی دارد - مثل بودجه دولت و خدماتی که دولت عرضه می کند - بنابراین به طور طبیعی در مقاطعی که با کاهش درآمدهای نفتی مواجه می شویم، این امکان وجود ندارد که به سرعت بودجه دولت را کاهش دهیم. بنابراین، منطقی است که بخشی از درآمدهای نفت در ایام رونق را صرف ثبات سازی بودجه نماییم. این هدف از برنامه سوم با حساب ذخیره ارزی دنبال می شود.
۲) در بلند مدت باید توجه کرد که درآمدهای نفت حاصل از ترکیب متغیرهایی است که اکثرا ثابت هستند؛ درآمد نفت از حاصل ضرب مقدار صادرات روزانه، در روزهای سال، در قیمت نفت، در نرخ ارز به دست می آید. به جز قیمت نفت، بقیه عوامل تشکیل دهنده درآمد نفت تقریبا ثابت هستند، به این معنی که مقدار صادرات اگر روندی نزولی نداشته باشد، تقریبا ثابت است، تعداد روزهای سال نیز ثابتند و نرخ ارز نیز در سیاست های کلان دولت فعلی تقریبا ثابت است.
در طرف هزینه ها نیز ترکیبات متغیری وجود دارند که همگی در حال افزایشند. هزینه ها ترکیبی از جمعیت، تورم و حوزه فعالیت های دولت است. جمعیت و تورم روندی افزایشی دارند، انتظار طبیعی مردم هم این است که کیفیت و کمیت خدمات دولت در طول زمان افزایش یابد.
پس درآمد نفت از مولفه هایی تشکیل شده است که تقریبا ثابت است، اما هزینه های دولت در طول زمان در حال افزایش است.
حتی اگر در یک مدل ساده و در یک بازه زمانی کوتاه مدت شبیه سازی کنیم و از همین سالی که در آن قرار داریم به سمت آینده حرکت کنیم، در می یابیم که با مشکل در حال تشدید کسری بودجه مواجه خواهیم شد.
امسال حدود ۱۰۰.۰۰۰ میلیارد ریال کسری بودجه داریم و اگر فرض کنیم در سال آینده قیمت نفت ۸۰ دلار باشد و همه درآمدهای نفت را بدون این که در حساب ذخیره هم بگذاریم، وارد بودجه نماییم و با فرض این که مالیات نیز با نرخی بیشتر از سال های گذشته افزایش یابد، در ۳-۴ سال آینده با کسری بودجه های ۳۰۰-۴۰۰ هزار میلیاردی مواجه خواهیم بود.
نتیجه این که اگر در چارچوب سیاست های موجود اقتصاد کلان حرکت کنیم، ظرف مدت کوتاهی به کسری بودجه های بسیار زیادی خواهیم رسید.
اگر این مطالب را بپذیریم، چیزی که تحت عنوان مازاد درآمد نفتی در طی سال ها به دست می آید را علاوه بر اینکه باید برای ثبات سازی در حساب ذخیر ارزی قرار دهیم، بخشی نیز باید برای جبران کسری بودجه های آتی پس اندازشود. شکل این پس انداز نیز می تواند به صورت سرمایه گذاری بلندمدت در پروژه های بین المللی باشد.

منبع : سایت الف