کشتی ایمان در توفان زندگی

به طور کلی، محسوسات و مادیات قبل از امور معنوی برای بشر شناخته می شود، مثلاً سرمایه های مادی مثل پول و ثروت و امکانات به راحتی ملموس اند، اما بعضی از امور معنوی مثل اخلاق نیکو، تربیت صحیح و ایمان مذهبی، دیرشناخته می شوند و ارزش آنها به خوبی درک نمی شود. گاه این سؤال مطرح می شود که آیا ایمان و اعتقادات مذهبی برای بشریت، یک سرمایه است که وجودش موجب حیات بهتر می باشد یا این که قید و بندی است که با از دست دادن آن، نه تنها خللی به زندگی اش وارد نمی شود، بلکه باری از دوش خود برداشته است ایمان به خدا، به عنوان پشتوانه سیر و سلوک اخلاقی و سرچشمه کمالات انسانی مهم ترین عامل تأثیر گذار و سازنده فرهنگ عمومی جامعه است. نقش ایمان به خدا و آثار و فواید آن در بهسازی سلامت روحی و روانی جوامع امروزی که از مهم ترین چالش های دوران معاصر است، حاصل این نوشتار است.
● معنا و اقسام ایمان
در ابتدا بهتر است، ایمان را دقیق تر بشناسیم: ایمان در لغت به معنای آرامش و سکون است و در اصطلاح شرعی «اعتقاد و باور و نیز گواهی به وجود خداوند متعال، کتب آسمانی، حقانیت پیامبران و مضمون کلام هر یک از آنهاست.»
اما آنچه در این نوشتار مد نظر ما است، نقش و کارکرد ایمان در زندگی بشر است و روشن است که ثمره ایمان سالم، عمل صالح می باشد؛ چنان که خداوند سبحان به تحسین جایگاه و مقام صالحان و مؤمنان پرداخته: «الذین ءامنوا و عملوا الصالحات طوبی لهم و حسن مأب ؛ آنان که به خدا ایمان آورده و به کار نیکو پرداختند، خوشا بر احوال آنها و مقام نیکوی آنها.» از منظر ائمه معصومین(علیهم السلام) ایمان به عنوان قلعه امن و نجات از مشکلات و سقوط حیات بشری است.
از نظر علی(علیه السلام) اصل ایمان، تسلیم همه جانبه در برابر فرمان الهی است: «اصل الایمان حسن التسلیم لامر الله؛ بنیان ایمان، تسلیم نیکو و همه جانبه در برابر دستورات الهی است.»
امام هشتم علی بن موسی الرضا(علیه السلام) در حدیث سلسلة الذهب از پدران گرامی خود از سفرای الهی نقل نموده است که خداوند می فرماید: «کلمة لا اله الا الله حصنی فمن دخل حصنی أمن من عذابی؛ توحید و ایمان به خدا دژ مستحکم من است و هر کس به این دژ در آید، از عذاب الهی ایمن است.»
برای روشن تر شدن معنای ایمان و پشتوانه اخلاق اجمالاً به مشهور ترین تقسیم بندی مراتب ایمان می پردازیم؛ چرا که ایمان دارای مراتبی است و به اصطلاح از مقوله تشکیک پذیر است؛ یعنی حقیقت یگانه ای است که به تناسب رشد و کمال افراد و سعی و تلاش ایشان فرق می کند و چون ایمان از ویژگی های انسان بوده و در انسانیت وی جای می گیرد، به تناسب مقامات و استعدادهای وی گوناگون است، مثل نوری که دارای درجات مختلفی است و مراتب شدت و ضعف دارد. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «درجات ایمان، چونان پایه های نردبان است که پله ای بعد از پله ای پیموده می شود.»
مراتب ایمان به ترتیب اقرار به زبان و قلب و سپس یقین و حقیقت است که ایمان به حقیقت کمال ترین مرتبه ایمان است و آن، همان گواهی است که با کشف و شهود و شوق تمام به خداوند متعال همراه است و غرق شدن در نور توحیدی و الهی. اما ایمان به یقین، آن گواهی است که هیچ گونه شک و تردیدی در آن راه نیافته و از ثبات و استواری برخوردار است و ایمان به قلب، شناختی درونی است که اقرار به زبان و انجام با اعضا و جوارح را در پی دارد و باوری است به هر چه که ضروری دین شمرده می شود، مثل گرایشی که عامه مسلمین و اکثریت مؤمنان دارا هستند و ایمان به زبان پائین ترین مرتبه ایمان است. همان شهادت و گواهی زبانی به خداوند و پیامبران و به آنچه که ایشان از طرف خداوند ابلاغ می کنند که به آن ایمان عاریه ای نیز گفته می شود.
● آثار ایمان
بعد از شناخت معنا و اقسام ایمان، بجاست که به آثار نیک فراوان آن بپردازیم. آثار ایمان به سه دسته اصلی تقسیم می شود.
۱) اطمینان و آرامش و کاهش ناراحتی های روحی
اطمینان و آرامش که از مهم ترین آثار ایمان به خداوند است و در سایه باور به توحید و تسلیم در برابر دستورهای الهی پدید می آید، راه بس دراز تکامل روحی و حیات دنیوی را هموار می سازد؛ چرا که در دنیای وحشت زا و هراس انگیز امروز و در کشاکش عوامل و موانع فراوان شیطانی و نفسانی، داشتن آرامش و وقار که در پرتو ایمان به خدا پدید می آید، شرط اساسی حیات و رمز اصلی کمال به شمار می آید. پس در این دنیایی که با هیچ کس رام نیست، شادکامی حقیقی حاصل نمی شود و اگر هم حاضر شود و شهدی مجازی نوشیده شود، فراوان ناخوشی و درد و رنج زاییده می شود. اگر آدمی زاده، سرنوشت خود را به مشیت الهی نسپرده باشد و کوشش و پاداش خویش را به لطف خداوند نداند، نگرانی از فتنه ها و بیم از به چنگ نیاورده ها او را در آتش اندوه می سوزاند. اما مؤمن با ایمانی که به خدا دارد، زندگی را وسیله و بودن خویش را امانتی خدایی می داند. از این رو زندگی آرامی را سپری می کند و سبک بار کوچ می کند و چشم فرو می بندد .
اما به یقین کاهش ناراحتی های روحی و روانی و جسمی از پیامدهای ایمان به خدا است؛ زیرا «از نظر روانشناسان قطعی است که اکثر بیماری های روانی که ناشی از ناراحتی روحی و تلخی های زندگی است، در میان افراد غیر مذهبی دیده می شود. افراد مذهبی به هر نسبت که ایمان قوی و محکم داشته باشند، از این بیماری ها مصمون ترند. از این رو یکی از عوارض زندگی عصر ما که در اثر ضعف ایمان های مذهبی پدید آمده است، افزایش بیماری های روانی و عصبی است.» این نظریه با تجربه و آمار روان شناسان تطابق دارد؛ چرا که فرد بی ایمان در جهان هستی مانند کسی است که در مملکتی زندگی می کند که قوانین و تشکیلات کشور را فاسد می داند و از قبول آنها هم چاره ندارد. درون این شخص همواره پر از عقده و کینه است و هرگز به فکر اصلاح خودش نمی افتد، بلکه فکر می کند در جایی که زمین و آسمان بر ناهمواری و سراسر هستی ظلم و جور و نادرستی است، درستی ذره ای مانند من چه اثری دارد ! این شخص هرگز از جهان لذت نمی برد و جهان را مثل زندان وحشتناک می بیند. این است که قرآن کریم نیز بدان اشاره دارد: «ومن أعرض عن ذکری فان له معیشة ضنکا ؛ هر کس از یاد و توجه به من رو بر گرداند، زندگی پر از فشاری خواهد داشت.»(طه۱۲۴‎/) آری این ایمان است که زندگی را برای ما وسعت می دهد و فشارهای روحی را تعدیل می کند. رابطه ایمان با جسم و جان را می توان به عنوان یک نسخه کم نظیر نیز تلقی نمود که در پرتو آن انسان به تعادل در خوراک و شهوت و نظافت و پاکیزگی و در نهایت سلامت و طول عمر، دست می یابد؛ زیرا انسان با ایمان در فکر آن نیست که کجا را ببرد و کجا را بخورد، اگر دیگران به مقاماتی رسیدند، از حسادت آتش نمی گیرد و ناراحتی های عصبی او را به زخم معده و روده مبتلا نمی سازد و...
منشأ بسیاری از بیماری های روانی، احساس محرومیت های اجتماعی است و ایمان حکم داروی پیشگیری را دارد.
۲) استقامت در سختی ها و صیانت از لغزش ها
از آثار مهم دیگر ایمان به خدا می توان به استواری در دشواری ها و صیانت از لغزش ها اشاره نموده که بر جان مؤمنان سرازیر می گردد و از رهاورد ایمان به خدا، استواری و مقاومت است که مؤمن در این آزمایش ها از خود بروز می دهد و از آن برخوردار است؛ چرا که ایمان، صرف گواهی و گرایش قلبی نیست، بلکه حقیقتی است که صاعقه های زمانه و دگرگونی های روزانه، خللی در آن به وجود نمی آورد.
آری «البلاء للولاء؛ بلاها الطاف الهی برای دوستانش می باشد.» که در سیمای قهر و با طعم تلخ است؛ چنان که امام صادق علیه السلام می فرمایند: «چون خداوند بنده ای را دوست بدارد، او را در بلا غوطه ور سازد. ما و شما صبح و شام با آن دم سازیم.» آن گونه که مربی شنا، شاگرد تازه کار خود را به آب می اندازد تا تلاش کند و دست و پا بزند و ورزیده گردد و این آزمایشات و بلایا برای مؤمنین در زندگی ضروری است و چیزی برتر و بهتر از ایمان آگاهانه و تعبد مشتاقانه نمی توان سالک کوی حق و تربیت الهی را از این کوره های آزمایش موفق بیرون آورد و پیشامد های روزگار را برای وی توجیه کند. صادق آل محمد(صلی الله علیه وآله) در وصف مؤمنان و اعتقادات قوی آنها چنین می فرمایند: «مؤمن از پاره آهن سخت تر است؛ زیرا آهن با آتش دگر گون می شود، اما مؤمن اگر کشته شود، سپس پیکرش پراکنده گردد و دوباره کشته شود، در اعتقاد او دگرگونی به وجود نمی آید.»
کلیه صیانت از لغزش ها و راه یابی از تردید ها را نمی توان جز در ایمان به خدا پیدا نمود؛ چرا که خداوند به خاطر عنایتی که به مؤمن دارد، همواره او را در سایه حمایت خود می گیرد، و از لغزش ها و سردرگمی ها و تردید ها، نجاتش می دهد، از آن رو که سالک وادی بندگی، بدون فیض الهی نمی تواند گامی صحیح بر دارد و فراوان بودند کسانی که در آرزوی پیمودن راه کمال به خاطر سردرگمی و نشناختن حقیقت تباه شدند؛ اما مؤمنان به خاطر مقام والایی که از تعبد الهی کسب نمودند، تحت حمایت و عصمت خداوندی از لغزش ها مصون ترند؛ چنان که قرآن کریم می فرماید: «والذین جهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و إن الله لمع المحسنین؛ آنها که در راه ما می کوشند، ما آنها را راهنمایی می کنیم که به راستی خداوند با نیکوکاران است.»
مؤمنی که شیوه بندگی را برگزیده، پروردگارش را در مقام بنده نوازی دیده، دوام و بقای خود را از معبود خود می بیند.
آن که در لوای حق، جای گرفت، به آفت ها و آلودگی ها، گرفتار نگردد و در برابر خطرات، سپر دفاعی پروردگارش را دارد که: «إن الله یدفع عن الذین ءامنوا؛ همانا خداوند مدافع و پشتیبان مؤمنان است.»

عبدالرضا باقری
منابع در دفتر روزنامه موجود است

منبع : روزنامه ایران