درباره مدار صفر درجه به کارگردانی حسن فتحی

شهاب حسینی، رویا تیموریان، لعیا زنگنه، مسعود رایگان، ایرج راد، رحیم نوروزی و چند بازیگر فرانسوی و مجارستانی در کنار حسن فتحی که کار موفقی چون شب دهم را در کارنامه سریال سازی خود دارد، توقع سریالی حداقل جذاب و قابل تامل را در نزد مخاطب ایجاد می کند. به علاوه ایرج رامین فر در مقام طراح هنری و عبدالله اسکندری در مقام طراح گریم این توقع را افزایش می دهد. به اینها مولفه های دیگری نیز مانند گروه فیلم و سریال شبکه یک و تبلیغات وسیعی را که برای آن شده اگر اضافه کنیم، به حتم سطح توقع خیلی بالاتر از آن چیزی است که در چند قسمت از مدار صفر درجه به کارگردانی حسن فتحی می رود.
حسن فتحی با دو سریال روشن تر از خاموشی و شب دهم سطحی قابل قبول از استاندارد سریال سازی را رعایت کرده. حتی اگر روشن تر از خاموشی چندان که باید و شاید سریال قابل قبولی هم نباشد، سریال شب دهم بی شک یکی از معدود سریال های خوبی است که در دهه اخیر در تلویزیون ایران ساخته شده و می توان در موارد مختلفی به آن استناد کرد و از آن مثال آورد. این ادعای ناشی از استقبال مخاطبان و نظرات موافق منتقدان و صاحب نظران است. هر سه سریالی که تاکنون حسن فتحی برای تلویزیون ساخته است، روایتگر بخشی از تاریخی است که مخاطب امروز با آن فاصله دارد، این فاصله ها البته با هم فرق دارد.
چگونگی برخورد با زمان و نوع روایت از آن، در هر سریال همان چیزی است که قدرت یا ضعف کارگردان را برملا می کند. اگر شب دهم کاری قابل قبول و قوی است، برآمده از نگاه درستی است که فتحی نسبت به مقطعی از تاریخ دارد که قصد روایتش را دارد. در هیچ کدام از سریال ها فتحی به تاریخ صرف وفادار نیست و از زاویه و نگاه خودش آن را به تصویر کشیده است. در نوع کاری که فتحی در کارهایش انجام می دهد، صحت و سقم آن چیزی که روایت می شود، در وهله نخست اهمیت قرار ندارد، بلکه آن چیزی که اهمیت می یابد، باورپذیری ماجرا است.
مدار صفر درجه در همین چند قسمتی که تاکنون از شبکه یک سیما پخش شده، دارای مشکلاتی عدیده است. برخی از این ایرادات را می توان امیدوار بود که احتمالاً در چند قسمت بعد برطرف شود، اما برخی از ایرادات از آن دسته یی هستند که اگر هم جور دیگری شود، با ایراد اساسی تری روبه رو خواهیم بود. در این یادداشت به برخی از این ایرادها که در مورد آنها اجماع کلی وجود دارد، پرداخته می شود.
اغلب ایرادهای وارده بر این سریال دقیقاً ناشی از ناموفق بودن مجموعه در باورناپذیر بودن چیزی است که می خواهد به مخاطب بقبولاند. موضوعی که حسن فتحی در مقام نویسنده و کارگردان قصد روایتش را دارد، با کوچک ترین لغزشی امکان ایجاد خطرات بسیاری را برای مجموعه به همراه دارد. بستر داستانی مجموعه باید به گونه یی باشد که مخاطب را با خود همراه کند. بنابراین فیلمنامه از اهمیت بالایی برخوردار می شود.
حسن فتحی یکی از امتیازهای مهمش را در شب دهم از فیلمنامه کسب کرد، اما در مدار صفر درجه، فیلمنامه خوبی را تاکنون در چند قسمت پخش شده شاهد نبوده ایم. این نکته که یک سریال خوب از همان قسمت های اول باید در فیلمنامه خوب عمل کرده باشد را اگر بخواهیم به طور جدی مدنظر داشته باشیم و قبولش کنیم، باید گفت مدار صفر درجه از قسمت اول تاکنون در هیچ کدام از قسمت ها برخوردار از فیلمنامه قوی و قابل قبولی نبوده است.
فیلمنامه مدار صفر درجه در دو بخش عمده دارای ضعف است؛ یکی در چگونگی معرفی شخصیت ها و پرداخت آنها و دیگری در داستانی است که قرار است مخاطب را با خود همراه سازد. چگونگی افشای اطلاعات از دیگر مشکلات ناشی از فیلمنامه است. گرچه نویسنده تلاش زیادی در استفاده از این مولفه به نفع خود داشته است، آنچه شاهد تماشایش هستیم، کمکی به قوت کار نمی کند و در خیلی از موارد برای آن ایجاد مشکل می کند.
چگونگی افشای اطلاعات با طراحی شخصیت ها در معرفی و پرداخت آنها چیزی است که در فیلمنامه چندان با هم عجین نشده. زبانی که بازیگران با آن حرف می زنند، زبانی است که زاییده ایده کارگردان است. زبان گفتاری بازیگران آن چیزی نیست که شخصیت ها باید با آن حرف بزنند. اگر علی حاتمی در هزاردستان یا کارهای دیگرش دست به ایجاد زبانی می زد غیر از زبانی که شخصیت ها در دنیای بیرون با آن حرف می زنند، به گونه یی در مجموعه قرار می گیرد که با کل اجزا همخوان می شود و نمی توان گفت زبان گفتارشان با دیگر مولفه ها ساز ناکوک می زند. زبانی که شخصیت های مدار صفر درجه وا داشته شده اند با آن حرف بزنند، به شدت در کل مجموعه ساز ناکوک است و مخاطب را از دنبال کردن لحظه کار وامی دارد.
گرچه حسن فتحی برای این ایده اش باید دلیل و استدلال داشته باشد، اما به هیچ وجه در کلیت کار نمی توان دلیلی برای آن متصور بود. بخش دیگری از مشکلات و ایرادهای مدار صفر درجه مربوط به کارگردانی کار است. هدایت بازیگران و میرانسن های مجموعه از مهم ترین ایرادهایی است که مانع باورپذیری شخصیت ها و داستان است. در مدار صفر درجه با تعداد زیادی از بازیگران باتجربه و خوب روبه رو هستیم که در کارنامه کاری خود بازی های درخشانی را داشته اند.
این بازیگران از طرفی حضورشان توقع مخاطب را بالا می برند و از سوی دیگر با توجه به هدایت نه چندان خوب از سوی کارگردان، انتقادهای زیادی را به مجموعه وارد ساخته است. در این میان می توان از بازی های رویا تیموریان، لیعا زنگنه، مسعود رایگان، رحیم نوروزی و شهاب حسینی مثال آورد. در این میان بازیگران خارجی نیز در مجموعه وجود دارند که بازی های قابل قبولی دارند، اما حضور همین بازیگران باعث شده تا کار از منظری دیگر دچار لطمه شده است. حضور این بازیگران باعث شده تا صدای بازیگران دوبله شود.
دوبله صدای بازیگران برای یکدست شدن مجموعه از طرفی دیگر باعث شده تا بازیگران را در خیلی از جاها باور نکنیم. حضور بازیگرانی با زبان های مختلف باعث شده تا کارگردان ناگزیر از دوبله صدای بازیگران باشد. البته باید این نکته را مدنظر داشته باشیم که برخی از بازیگران به جای خود حرف زده اند و همین مساله به باورپذیر بودن آنها کمک زیادی کرده است.
در این میان طراحی دکور و طراحی گریم نیز آن چیزی نیست که از مجموعه یی چون مدار صفر درجه باید انتظار داشت.

نوید برنگی

منبع : روزنامه اعتماد