تنبک Tobnok

این ساز در فرهنگ ها و آثار موسیقی دانان به صورت های زیر استعمال شده است : تنبک ، تبنک tobnak) ) ، دمبک ، تمبک ، خنبک ، خمبک ،خمک ، دمبال ، دمل ، دمبلک ، دنبلک ، دمبلک مقرن ، برهان قاطع آن را به صورت تنبک tobnak ) ) ثبت کرده است :
به ضم اول و فتح ثالث بر وزن جفتک ، آوازی را نیز گویند بلند و تند مانند صدای ناقوس و به معنی دف و دهل هم آمده است .
فرهنگ آنندراج نوشته : ((به معنی دف و دهل و تنبک Tobnok به ضم تا ونون نیز آمده که بازیگران نوازند .
فرهنگ جهانگیری تمبک را معادل دف دانسته است .
فرهنگ برهان قاطع آن را به صورت تنبک Tonbak نیز به صورت زیر ثبت کرده است :
تنبک به ضم اول بروزن اردک ، دهلی باشد دم دراز که از چوب و سفال سازند و بازیگران در زیر بغل گرفته بنوازند
فرهنگ آنندراج نوشته : (( خنبک به ضم اول بر وزن اردک ، ف ، تبدیل نون به میم است چنانکه در خنب مذکور شد و آن به معنی دف کوچک که چنبرش روئین باشد و دست بر پوست او زنند و صدای بر آید .
در موسیقی ایرانی تمبک به حجم های مختلف بکار برده شده است ولی از اندازه های مشروحه زیر نتیجه بهتری از نظر صدا دهنگی و راحتی اجرا بدست آمده است .
● امروزه از دو قسم تمبک میتوان استفاده نمود :
الف ) تمبک برای همراهی با ارکستر که آن را (( تمبک ارکستر )) می نامند .
ب ) تمبک برای همراهی با ساز تنها یا تمبک تکنواز
هر یک از تمبک های فوق از قسمتهای زیر تشکیل یافته است : دهانه بزرگ ، تنه ، نفیر ، دهانه کوچک. روی قسمت دهانه بزرگ پوست انداخته می شود . پوست تمبک تکنواز باید از پوست تمبک ارکستر نازک تر باشد . انتخاب پوست در صدای تمبک اهمیت زیادی دارد. پوست کهنه بز یا میش بهتر است . قطر پوست باید در تمام نقاط کاملا یکسان باشد. رنگ پوست باید کاملا یکسان باشدیعنی دانه دانه یا به اصطلاح اهل فن (( تگرگ )) نداشته باشد . معمولا چون تمبک از کنده درخت گردو انتخاب و حداقل دو سال در سایه نگهداری می شود . و برای آنکه بعدها انحناء پیدا نکند آن را در دیگ آب جوشانده و در حدود ۱۵ روز لای پهن خشک قرار می دهند این عمل علاوه بر آنکه چوب را خشک می کند بر استحکام آن نیز می افزاید . به این ترتیب چوب برای ساختن تمبک آماده می گردد . چوب درخت توت نیز برای این منظور مناسب است و تا کنون زیاد مورد استفاده قرار گرفته است .

منبع : زنده رود