اصول طراحی رابط کاربر آموزشی چند رسانه‌ای

امروزه با گسترش كامپیوتر، برنامه های آموزشی طراحی شده با كامپیوتر به نحو چشمگیری در جامعه رواج پیدا كرده است و كاربران می توانند از این وسیله به عنوان یك معلم خصوصی كه كاملا اختیار آن را در دست دارند، استفاده كنند .
استفاده از نرم افزارهای آموزش ریاضی، فیزیك، شنا، تكواندو، تعمیر خودرو، آشپزی، پرستاری و . . . در خانواده ها و مراكز آموزشی حالت اپیدمی پیدا كرده است و اكثر این نرمافزارها با سیستمهای چندرسانهای پیاده سازی شدهاند .
كاربر سیستم های چندرسانه ای با رسانه های گوناگون و مختلفی همچون متن، گرافیك، صدا و تصاویر ویدیویی برای ارایه و استفاده از اطلاعات، رابطه برقرار میكند .به دلیل پیشرفتهای تكنولوژی و كاهش هزینه های مربوطه و فاكتورهای انسانی، خیلی از مهندسین به سرعت در حال طراحی برنامههای رابط كاربری كه شامل مالتی مدیا باشد، برای كاربران هستند و خواهند بود .
بسیاری از محصلین، والدین، دانشجویان و دانش آموزان معتقد هستند كه سیستم چند رسانهای برای یادگیری مطالب به اشخاص كمك می كند و حتی در بعضی موارد درك مفاهیم خیلی پیچیده نیز با كمك سیستم های چند رسانه ای به راحتی و با كیفیت و كمیت خیلی بالایی صورت می گیرد، لذا یكی از كاربردهای وسیع این تكنولوژی در زمینه آموزش خواهد بود .
چارچوب كاری سیستم رابط كاربر آموزشی چند رسانهای به جای اینكه بر اساس نتایج تحقیقات تمام و كمال شود، تقریبا به طور كامل براساس نقطه نظرات متخصصین سیستمهای خبره بنا نهاده شده است .
این موضوع شالودهای ضعیف بنا مینهد كه براساس همین پایه ضعیف، طراحی انتخابها و تصمیمها صورت گرفته است و باعث كاهش پیشرفت در پروسه بسیار كارآمدتر كردن برنامههای رابط كاربر آموزشی چندرسانهای میشود .هدف اصلی این مقاله توصیف اصول علمی بنا شده ای است كه طراحان و نرم افزارنویسان آموزشی بتوانند به منظور ایجاد برنامه هایی كه احتمال یادگیری مردم را بهبود بخشند، رابطهای كاربر مناسبی به كار گیرند
.اصول یاد شده از مطالعاتی كه در پهنه وسیعی از تخصص های عملی مشتمل بر روانشناسی، علم كامپیوتر، برنامه ریزی آموزشی و طراحی گرافیكی به عمل آمده، مشتق شده اند و این اصول باید بر كاربردهای چند رسانه ای نیز متمركز شوند.
در هر موقعیت آموزشی، چهار فاكتور اساسی بایستی در نظر گرفته شوند كه عبارتند از:
۱) مطالب
۲) یاد گیرنده مطالب ( مخاطب)
۳) تكالیف و وظایف یادگیرنده
۴) آزمون و امتحان یادگیری
● ویژگیهای مطالب:
مشخصه های مطالب آموزشی می توانند یادگیری مطالب را به طرز چشمگیری تحت تاثیر قرار بدهند .مشخصه های مطالب مورد یادگیری شامل وسیله بیان رسانه، ساختار فیزیكی، ساختار روانشناختی، درجه سختی تفهیم و ترتیب مطالب می شوند .در ادامه این مقاله اصول كلی برای طراحی رابط كاربر جهت مطالب آموزشی برای بهبود آموزش پیشنهاد میشود.
● استفاده از رسانهای كه بهترین انتقال دهنده اطلاعات است:
گرچه نقطه نظرات در این زمینه متفاوت است، اما مدارك محدود حاكی از این مطلبند كه بعضی از رسانه ها برای انتقال اطلاعات بخصوصی بهتر از سایر رسانهها هستند .به عنوان مثال وقتی یادگیرندهنیازمنداست كه مقداركمیاطلاعاتگفتاری را در مدت زمان كوتاهی به یاد بیاورد، مرور این اطلاعات از طریق رسانه شنیداری معمولا بهتر ازمتن رسانه دیداری خواهدبود.در تحقیقی، افراد تحت آموزش، ۱۰جزء از یك لیست را وقتی با استفاده از صدا به جای متن به آنها ارایه شد، بهتر تشخیص دادند و به یاد آوردند .
این نتیجه اثبات شده و دایمی است و مطالعات تحقیقاتی كه نتایج مغایری را به دست آوردهاند از فواصل به یادسپاری حفظ طولانی یا تدریس نامناسب و یا روشهای ثبت نامناسب استفاده كرده بودند.
● استفاده از چند رسانه ای بصورت یك پشتیبان:
برای این اصل طراحی برنامه بخصوص برای استفاده از تصاویر هماهنگ و تقویتكننده دادههای گفتاری، حمایتی عملی و قوی دارد .سایر امكانات و تركیبات سیستم چند رسانهای بدین خوبی مورد طرفداری واقع نشدهاند .اطلاعاتی كه توسط یك رسانه اطلاع رسانی ارایه میشود، نیازمند به تقویت و پشتیبانی و توصیف توسط سایر رسانه های سیستم اطلاعرسانی هستند .مطالعات و تحقیقات متعددی نشان دادهاند كه اضافه كردن تصاویركاملا مربوط و پشتیبان به داده های متنی) دیداری یا شفاهی گفتاری فرایند یادگیری را بهبود میبخشند .برای مثال، عكسها، یادآوری كلمات متن، یادآوری قطعات متنی، یادآوری قطعات شنیداری، درك مطالب قطعات شنیداری را بهبود میبخشد.
تعدادی از طراحان كاربردهای چندرسانهای اخیرا متقاعد شدهاند كه تصاویر، باعث افزایش علاقه یادگیرنده و ترغیب و انگیزش وی و بنابراین یادگیری بیشتر وی می شود.
این افزایش یادگیری با اضافه كردن هر تصویری به متنها تحقق نمییابد .اضافه كردن تصاویر غیرمربوط نه تنها یادگیری را بهبود نمیبخشد، بلكه در عمل ممكن است یادگیری را كاهش دهد .تحقیقات نشان میدهند كه نمایش تصاویر بیربط به موضوع، و یادآوری مطالب متن نیز یادآوری توضیحات مربوط به تصاویر را بهبود نمی بخشد .محققی دریافت كه اضافه كردن تصاویر كمكی و نه متن، برای حفظ كردن اطلاعات شفاهی به بچه های چهارم دبستان كمك می كند .گرچه در این تحقیق نمایش تصاویر بدون ارتباط با متون، درك متون را برای این دانش آموزان سخت تر كرد.
● اجرای همزمان چند رسانه ای:
این ایده كه اطلاعات گفتاری - تصویری بایستی همراه با هم و به طور همزمان ارایه شوند، طرفداران قوی و زیادی دارد .
به عنوان مثال در تحقیقاتیكه بر روی دانشجویان در آزمونهای حل مسائل انجام گرفت، دیده شد هنگامی كه توضیحات و تفاسیر مربوط به متون با تصاویر توصیفی هماهنگ شده و به ترتیب ارایه میشدند، حل مسائل آسانتر از هنگامیبودكه تصاویر به طور ناگهانی و در زمانی دیگر ارایه میشدند .هنگامی كه متن شفاهی یا مسائل با فیلم انیمیشن یا كارتون مربوطه همراه بود، حل مسائل به طریق ابتكاری انجام میشد و میزان تشخیص، بالاتر از هنگامی بود كه فیلم انیمیشن جلوتر یا بعد از متون قرار میگرفت .
استثناهای برتری این روش ارایه همزمان اطلاعات گفتاری و شنیداری مربوط به هم هنگامی دیده شدند كه افراد تحت آزمون، از مورد و محدوده تحقیق و اینكه اصولا تحت بررسی و تحقیق قرار گرفته اند، مطلع و آگاه بودند و وقتی از این افراد تحقیقات به عمل میآمد، به یادآوری متون شفاهی و توانایی حل مساله ضعیف شده بودند .همچنین هر دو توانایی فوق هنگامی كه یك هفته بعد از یادگیری مورد ارزیابی قرار میگرفت، ضعیف می شدند.
● ایجاد رابطه متقابل تبادل اطلاعات مابین كاربر و كامپیوتر:
این اصل طراحی برنامه توسط طیف گوناگونی از تحقیقات قویا حمایت میشود .مبادله اطلاعات مابین كاربر و كامپیوتر در حین پردازش، عملی مشترك ومتقابل مابین یادگیرنده سیستم یادگیری و مطالب مورد یادگیری است .یك برنامه رابط تبادلی، اطلاعات میتواند به آموزندهها امكان كنترل، دستكاری و كشف مطالب را داده و گاهگاهی از آنها بخواهدكه به سوالهایی در مورد جمع آوری و هماهنگ سازی مطالب جوابدهند .
برنامه رابط تبادلی، اثر مثبت مشخصی بریادگیری از سیستم چندرسانهای دارد .برای مثال محققی كه ۹۶ تحقیق در مورد یادگیری انجام داده بود، به این نتیجه رسید كه تبادل اطلاعات مابین كاربر وكامپیوتر در حین پردازش اطلاعات و پیشرفت موفقیتآمیز در یادگیری و حفظ مطالب برای مدت زمان طولانی، با هم نسبت مستقیم دارند .محققان دیگری نیز در ۷۵ تحقیق بر موارد یادگیری مطالب به نكات قابل توجهی دست یافتند .وقتی شركت كنندهها توسط یك محیط تبادل اطلاعات آموزشی، مطالب را یاد میگیرند، گرایش بهتری برای یادگیری داشته و مطالب را سریعتر یاد میگیرند .تبادل اطلاعات میتواند یادگیرندهها را برای پردازش تشریحی و یادگیری مطالب تشویق كند .
تبادل اطلاعات مابین كامپیوتر و كاربر در حین پردازش بایستی از روی شناخت، جذاب و جالب باشد .یاد گیرندههایی كه یك متن را فقط صفحه به صفحه میخوانند و یا فقط عكسالعملهای ساده مثل صحیح <یا> غلط را از كامپیوتر دریافت میكنند برای یادگیری ترغیب نمیشوند، گر چه تبادل اطلاعات روی یادگیری سریعتر، اثر شدیدی دارد تا حفظ طولانی اطلاعات.
● استفاده از سیستم چندرسانهای آموزشی برای افراد كم استعداد و بی اطلاع :
به دلیل اینكه در مورد این اصل طراحی، تحقیقات كمی انجام گرفته است، لذا حمایت محدودی از آن می شود.
برای یادگیرندههایی با دانش قبلی یا توانایی كم در زمینه یادگیری، بسیار كارا بودن سیستم چند رسانهای در یادگیری آشكار میشود .در اشاره به یادگیرندههای بیاطلاع مایروگالینی در سال ۱۹۹۰طی تحقیقاتی دریافتند كه تصاویر به یادگیرنده های بیاطلاع یا با دانش قبلی كم از مكانیك اتومبیل، برای یادآوری مطالب متون و حل ابتكاری مسائل، كمك كردند .اضافه كردن تصاویر به متون عموما در قدرت یادگیری دانشجویانی كه اطلاعات قبلی بالایی از این قطعات داشتند بیاثر بود .نتایج مشابهی در آموزش علوم طبیعی به دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی، آموزش هواشناسی و زمین شناسی به دانشجویان و آموزش ابتدایی و پایه برای سربازان جدید در این مورد به دست آمد .
گر چه این اثر در چندین تحقیق مشاهده شده، اما همیشگی نیست.ایجاد سیستم چندرسانهای آموزشی برای یادگیرنده های با انگیزه استفاده از روشهای تشویقی خارجی همچون امتیاز دادن یا رتبه دادن به منظور ارتقاء و ترغیب یادگیری، باعث بهترشدن یادگیری نشد .به عنوان مثال لوفتوس در سال ۱۹۷۲دریافت هنگامی كه وی تعداد امتیازات برای تشخیص عكسهای ویژه ای از یك مجموعه بزرگ عكسها را افزایش داد، مردم وقت بیشتری برای نگاه كردن به عكسهای دارای امتیاز بیشتر صرف كردند و در آزمون آنها را بهتر تشخیص دادند.
هنگامی كه او مدت زمان صرف شده برای مشاهده تصاویر را كنترل كرد، امتیاز دادن هیچ اثری در تشخیص عكسها نداشت .
امتیاز آنچه را كه مردم یاد گرفتند، تحت تاثیر قرار داد اما مشخص نكرد كه آنها چگونه خوب یاد گرفتند، محققان دیگر دریافتند كه اضافه كردن امتیازات خارجی به یك تكلیف ممكن است عملا انگیزه درونی یادگیرنده ها را كاهش داده و باعث شود كه آنها زمان كمتری را برای تكالیف بدون انگیزه خارجی صرف كنند .كلیه دانش پژوهان و دانشجویان گرامی اگر خواستار اطلاعات جامعی در این مبحث هستند، می توانند به آدرس رجوع فرمایند.

مهندس توحید جلیلی كهنه

منبع : وب ایران