عوامل موثر برجستجو و بازیابی اطلاعات در شبکه وب

مقاله حاضر به تبیین نقش عوامل مختلف در فرایند جستجو و بازیابی اطلاعات در محیط وب می پردازد. با مرور نتایج پژوهشهای اخیر در این زمینه چهار دسته از عوامل اصلی كه تا كنون مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته شناسایی شده و در هر دسته تاثیر عوامل مختلف مورد بحث قرار گرفته است. گروه نخست از عوامل تاثیرگذار ویژگیهای مرتبط با نظام بازیابی و توانایی و امكانات ابزار كاوشی است كه در اختیار كاربران وب قرار می گیرد.
دسته دوم ویژگیهای فردی و مهارتهای اطلاع یابی خود كاربران است. معمولا افراد مختلف نتایج گوناگونی از جستجو در وب به دست می آورند. مثلا تجربه آنها در جستجو در وب به عنوان یكی از فاكتورهای مهم محسوب می شود. نتایج پژوهشهای قبلی حاكی از آن است كه میزان تجربه جستجو كاربران به گونه ای قابل توجهی بر موفقیت جستجو آنها موثر است.
دسته سوم از عوامل تاثیرگذار بر فرایند اطلاع یابی در وب مشخصات موضوع مورد جستجواست. بسته به اینكه كاربری در صدد یافتن یك فقره اطلاعاتی مشخص باشد یا درصدد بازیابی اطلاعات پیرامون یك موضوع، فرایند جستجو متفاوت خواهد بود. علاوه بر موارد مذكور همواره عوامل آشكار و نهان دیگری نیز وجود دارند كه میتوانند بالقوه بر عملكرد جستجو تاثیر گذارند و در این مقاله به عنوان دسته چهارم طبقه بندی شده اند. از آن جمله می توان به عوامل روانشناختی درمحیط جستجو اشاره كرد. مثلا بسته به درجه اهمیت و حساسیت موضوع جستجوبرای كاربر ممكن است نتایج متفاوتی به دست آید.
در پایان تقش و جایگاه آموزشی كتابداران و متخصصان اطلاع رسانی در بهبود مهارتهای اطلاع یابی كاربران مورد توجه قرار گرفته است.
● مقدمه:
جستجو و بازیابی اطلاعات درشبكه جهانگستر وب یكی از مباحث مهم یا به بیان بهتر یكی از چالشهای موجود در پژوهشهای اخیر حوزه بازیابی اطلاعات محسوب می شود. شتاب فزاینده رشد منابع گوناگون اطلاعاتی در این شبكه، ناهمگونی موضوعی و شكلی منابع، تنوع كاربران و نیازهای آنها از جمله مسایلی است كه بازیابی اطلاعات از اینترنت را هر روز پیچیده تر می كند.
بازیابی اطلاعات از این محیط گاهی ساده و لذت بخش و گاهی دشوار و ناامید كننده است. گاهی كاربران خود را در بهمنی از اطلاعات گرفتار می بینند و گاهی بر خلاف انبوهی منابع موجود در آن دچار فقر اطلاعاتی می شوند و همه ابزارهای كاوش موجود نمی توانند پاسخ یك پرسش ساده آنها را فراهم كنند. تفاوتهای عمده ای بین بازیابی اطلاعات از اینترنت به طور عام وشبكه جهانگستر وب به طور خاص با بازیابی اطلاعات ازنظامهای بازیابی قبل از وب وجود دارد. گوناگونی، ناپایداری و گستردگی بی حد و مرز منابع در وب این محیط را از نظامهای رایانه ای بازیابی قبل از وب متمایز می سازد. تولید، توزیع و مصرف اطلاعات در وب از الگوههای متفاوتی پیروی می كند. ویژگیهای محیط وب از جمله یكپارچگی آن و امكان برقراری پیوند میان اطلاعات مختلف گرچه از امتیازات برجسته برای این محیط به شمار می آید اما گاهی می تواند برای كاربران دشواریهایی را به وجود آورد. مثلا گاهی كاربران حین جستجو به راحتی در وب گم می شوند و به خاطر نمی آورند كه مبدا و مقصد جستجو آنها كجا بوده است. بازیابی اطلاعات از شبكه جهانگستر وب و جزییات فرایند اطلاع یابی در این محیط به دلایل متعددی مورد توجه محققان حوزه بازیابی اطلاعات قرار گرفته است. دلایل متعدد و موجه ای برای این امر وجود دارد. نخست آنكه در حال حاضر وب یكی از فراگیرترین و متداولترین ابزارهای ذخیره و بازیابی اطلاعات در سطح جهانی محسوب می گردد و پیوسته بر گستره حوزه آن افزوده می شود. پژوهشهای اخیر نشان می دهد كه جستجو در وب پس از پست الكترونیكی متداولترین امكان اینترنتی محسوب می شود . امروزه در كنار پیشرفتهای فناوری یارانه ای پژوهشهای گسترده ای با رویكرد كاربر مدار به منظور شناسایی جنبه های مختلف جستجوی مبتنی بر وب در حال انجام است مقاله حاضر با مرو پژوهشهای مرتبط در این حوزه به دسته بندی عوامل موثر بر بازیابی اطلاعات از شبكه جهانگستر وب می پردازد. مرور نوشتارهای موجود نشان می دهد كه تا كنون مطالعات گسترده ای در زمینه رفتارهای اطلاع یابی كاربران در وب و بازیابی اطلاعات از این محیط انجام شده كه در هر یك از آنها رویكرد پژوهش بر یك دسته از این عوامل متمركز بوده است. به طور كلی در مطالعات كاربر مدار ویژگیهای فردی و مهارتهای اطلاع یابی كاربران وب مورد توجه بوده است. در مقابل محور اصلی در پژوهشهای مبتنی بر سیستم امكانات و توانمندیهای نظام بازیابی است. قبل از پرداختن به نقش عوامل مذكور درجستجو در وب لازم است ابتدا به انواع روشهای بازیابی اطلاعات در این محیط، مفهوم عملكرد جستجو و وجوه تمایز دو مفهوم كارآیی و سودمندی اشاره شود.
● روش های بازیابی اطلاعات در وب:
بازیابی اطلاعات در وب ممكن است به روش هایی گوناگون صورت پذیرد. به طور كلی چهار روش برای اینURL )Universal Resource Locator)منظور وجود دارد. در ساده ترین شكل آن كاربر نشانی اینترنتی سایت مورد نظر خود را درقسمت مربوط به نشانی مرورگر تایپ كرده و اطلاعات مورد نظر را بازیابی می كند. بدیهی است كه این روش فقط در مورد منابعی میسر است كه كاربر قبلا از نشانی آنها اطلاع دارد و به جز در مورد سایتهایی كه معمولا با آنها كار می كند یا نشانیهایی كه از طرق مختلف مثل تبلیغات گوناگون به اطلاع او می رسد در موارد دیگر معمول و البته میسر نیست.روش دوم دنبال كردن پیوندهای (لینكهای) موجود در صفحات وب است كه كاربران را از صفحه ای به صفحه دیگر هدایت می كند. این سهولت دسترسی به منابع در وب از امتیازات بزرگ آن است و برای كاربران امكان مرور سریع و آسان در منابع مختلف را فراهم می كند.روش سوم بازیابی گزینشی اطلاعات است كه در آن در واقع به جای آنكه كاربران شخصا در جستجوی اطلاعات مورد نظر باشند، موضوعات مورد نیاز خود را به سیستمهای بازیابی گزینشی می سپارند و سپس در طول زمان اطلاعات دریافتی جدید توسط سیستم برای آنها به طور خودكار ارسال خواهد شد.چهارمین روش كه در واقع معمولترین و متداولترین راه بازیابی اطلاعات در وب است و محور اصلی این مقاله را به خود اختصاص می دهد روش جستجو در وب می باشد. موتورهای جستجو ابزار اصلی كاوش در وب محسوب می شوند و مطالعات فراوانی پیرامون جنبه های مختلف این ابزارهای كاوش انجام شده و هنوز افقهای پژوهشی متعددی در این زمینه وجود دارد.
● عملكرد جستجو و چگونگی سنجش آن: (Search Performance)
بی تردید یك جستجو موفق جستجویی است كه با صرف كمترین وقت و انرژی به بازیابی حداكثر منابع مرتبط منجر شود. البته موضوع ربط مبحث مفصل و پیچیده ای است و تا كنون بارها در مطالعات متعدد مورد توجه پژوهشگران اطلاع رسانی قرار گرفته و پرداختن به آن خود مقوله مفصل و جداگانه ای است. با این حال در همه مباحث و مطالعات مربوط به مفهوم ربط این اتفاق نظر وجود دارد كه همواره قضاوت نهایی درمورد میزان ربط یك مدرك بازیابی شده بر عهده كاربر است. در اینجا نیز مراد از مرتبط بودن یك مدرك همان مفهوم متداول و معمول آن است. آن درجه ای از ربط كه مورد توجه كاربران بوده و بر اساس قضاوت آنها سنجیده می شود.

منبع : روزنامه ابرار