نگاهی به آداب و سنن مردم بیرجند در ماه مبارک رمضان

همچنین به این دلیل كه قرآن مجید در ماه مبارك رمضان بر رسول اكرم(ص) نازل و شب قدر نیز در این ماه واقع شده همه مسلمانان برای آن احترام و اهمیت خاصی قائلند و آن را "مبارك" دانسته و همیشه عزیزش می‌دارند. در گویش بیرجندی كلمه رمضان "رمزا [ن][‪ "remazo[n‬تلفظ می‌شود و یازده ماه دیگر سال "سالگان" گفته می‌شود و با این نامگذاری "رمضان" را از ماه های دیگر ممتاز می‌نمایند. در این دیار مردم با "پیشواز" كه روزه گرفتن در روز پایانی ماه شعبان است به استقبال رمضان می‌روند تا ثوابی بزرگ را كسب كنند. از گذشته‌های نه چندان دور مردم بیرجند و روستاهای این شهرستان از فردای شبی كه هلال ماه رمضان رویت می‌شود با مراسم و آیینهایی روزه‌داری را آغاز می‌كنند. با آغاز نخستین روز رمضان در وضع زندگی مردم تغییراتی حاصل می‌شود زیرا مردم بیشتر از هر كاری به عبادت پرداخته و مساجد رونق دیگری می‌یابند. مناجات و شب خوانی( شوخانی) از نخسین شب رمضان آغاز می‌شود بدینسان كه هر شب برخی از مردان خوش صدا پس از نیمه شب سه نوبت بر بالای بام خانه خود رفته و با صدای بلند به خواندن ادعیه و نیایش می‌پردازند كه با این عمل، مردم با شنیدن صدای آنان از خواب بیدار شده و تدارك سحری خود را می‌بینند. این آیین هنوز در روستاهای بیرجند رواج دارد. مجالس پر رونق افطاری به ویژه دعوت افراد مسكین، فامیل و همسایگان دور و نزدیك از نمودهای بارز احیای سنت زیبای "صله رحم" طی ماه مبارك رمضان در این شهرستان است. شب نشینیهای معنوی همراه با ختم قرآن و قرائت نهج‌البلاغه در قبل و بعد از اذان صبح، اقامه نماز مستحبی و صرف سحری در جمع نیز جلوه‌ای از پاكی و نورانیت را طی این شبها در منظر هر بیننده نمایان می‌سازد. علاوه برآن در این مجالس بزرگان خانواده بعد از افطار با بیان رشادتهای مولای متقیان و فضایل اخلاقی حضرت علی(ع) به مجلس حال و هوای معنوی می‌بخشند رفت و آمدهای خانوادگی و شب نشینی تاسحر طی ماه رمضان دراین منطقه رونق بیشتری می‌یابد. در این ماه زنان و دختران خانواده نیز برای پختن شیرینیهای محلی و آماده كردن مواد غذایی ماه رمضان به منزل یكدیگر می‌روند. جمع‌آوری خیرات و كمكهای نقدی مردم هر منطقه برای كمك به یتیمان و بی‌سرپرستان و تعمیر و توسعه مساجد از دیگر برنامه‌های ماه مبارك رمضان در مناطق مختلف بیرجند می‌باشد. مردم این شهرستان در زمان افطار از آش رشته، نان، پنیر و سبزی، حلوا، خرما، فرنی، شله زرد، زولبیا و بامیه برای افطار كردن استفاده می‌كنند. ساكنین برخی مناطق روستایی بیرجند نیز به یاد حضرت علی(ع) روزه خود را با نمك افطار می‌كنند. برخی مردم این شهرستان با رفتن به آسایشگاهها و پرورشگاهها دست محبت بر سر كودكان بی‌سرپرست می‌كشند و دلهای چشم به راه مادران و پدران بزرگسال را شاد می‌كنند. كودكانی هم كه هنوز به سن تكلیف نرسیده‌اند با تمرین تعظیم و تسلیم در مقابل امر حق تعالی و با گرفتن روزه‌های به اصطلاح "كله گنجشكی" والدین خود را در این آزمون الهی همراهی می‌كنند. یكی دیگر ازمراسم قدیمی ماه مبارك رمضان در بیرجند خواندن "رمضانی" است این مراسم بدینگونه است كه در شبهای رمضان پس از نماز و افطار، جمعی از پسران و نوجوانان در دسته‌های چهار تا شش نفری به راه افتاده و به در خانه‌های همسایه به ویژه سرشناسان و توانگران می‌روند و به قصد گرفتن انعام برنامه ویژه‌ای اجرا می‌كنند. آنان با خواندن اشعاری معروف به "رمضانی" با لهجه بیرجندی از صاحب خانه طلب انعام می‌كنند.
برخی ابیات اشعار مزبور به این شرح است:
رمضو یارب ، یارب رمضو رمضو آمد خوشنام خدا
رمضو آمد، مهمانش كنید بز و بزغاله قربانش كنید رمضو آمد خود سیصد سوار چوبی وردشته كه آی روزه بدار رمضو آمد، مهمانش كنید بز و بزغاله رو قربانش كنید بز و بزغاله كه چیزی نمشو گاو و گوساله را قربانش كنید این سرااز كیه رو ور باده دو پسر داره كه نو داماده این سرااز كیه رو ور روزه دو دختر داره كه مخمل دوزه این سرااز كیه رو ور قبرستو پدر مو گفته برو دو قرو بستو رمضانی خوانی با یك مقدمه دعایی كه توسط استاد خوانده می‌شود آغاز شده و با آمین شاگردان ادامه پیدا می‌كند.
خواندن اشعاری در مدح حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) و رباعی‌هایی در مرثیه ائمه اطهار از دیگر اشعار خوانده شده در مراسم "رمضانی خوانی" است. گروه مزبور با خواندن اشعاری مبنی بر تشكر و آرزوی توفیق برای صاحبخانه برای خواندن رمضانی به خانه بعدی مراجعه می‌كنند. علاوه بر آن شركت در نماز جمعه و جماعت، مجالس قرآن، استفاده از محضر علمای دین، برگزاری دعاهای توسل، كمیل و ندبه، قرائت سی جزء قرآن، زیارت امام زاده‌های شهرستان، غبار روبی مساجد و اماكن مقدسه و ادای نذر و نیاز از دیگر برنامه‌های روحانی مردم بیرجند در ماه مبارك رمضان است. سرزدن به مزار رحلت‌كنندگان از این دنیای فانی به جهان باقی در روزهای پنجشنبه هر هفته طی این ماه از رونق فزونتری برخوردار می‌شود و برخی نیز در سر قبر عزیزان از دست رفته خود روزه را افطار می‌كنند. برنامه‌ریزی مردم شهرستان بیرجند در ماه مبارك رمضان بگونه‌ای است كه تا حد امكان از مسافرت و برپایی مجالس عروسی اجتناب می‌نمایند تا با فراغت خاطر، از بركات بیشمار این ایام بیشتر بهره‌مند گردند. مردم این شهرستان همچنین باشركت گسترده درآیینهای شب‌های قدر و برگزاری مراسم سوگواری ایام شهادت مولای متقیان حضرت علی (ع)، سینه زنی و تعزیه خوانی، همزمان با سراسر كشور به سوگ نخستین امام خود می‌نشینند.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی