در آستانه خیبر

پس از عملیات والفجر مقدماتی، دشمن با كمك استكبار جهانی تبلیغات وسیعی را به راه می اندازد و ادعا می كند كه ایران دیگر نخواهد توانست حمله ای موثر در جبهه ها انجام دهد. شرایط جنگ به نحوی مطرح شد كه به نظر می رسید با افزایش توانایی های نظامی دشمن، بدون تغییرات اساسی در شیوه نبرد، ادامه جنگ مشكل خواهد بود. از این رو، تا رسیدن به آن نقطه مطلوب لازم بود تا از ركود جبهه در زمان طولانی جلوگیری شود. بدین ترتیب پس از بحث و بررسی مناطق مختلف مقرر شد عملیات والفجر ۲ ، ۳ و ۴ انجام شود. مهم ترین مسأله ای كه در این عملیات ها مورد نظر بود، به كارگیری نیروی اندك، دادن تلفات كم و جلوگیری از وارد شدن ضربه اساسی به توان یگان ها و تضمین موفقیت عملیات بود.
●والفجر ۲
در محورهای حاج عمران، هیچ تحركی از سوی ایران از ابتدای جنگ صورت نگرفته بود و بدین جهت برای اجرای عملیات لازم بود كه فعالیت های مهندسی برای عبور نیروها انجام شود. نیروهای مهندسی با تلاش بی وقفه و شبانه روزی، تمهیدات لازم برای حمله و عبور رزمندگان را فراهم می آوردند. همزمان عوامل شناسایی اطلاعات پس از نفوذ به مواضع دشمن به شناسایی نفرات و استعداد زرهی و سایر امكانات آنها می پردازند. دشمن در سراسر منطقه سه رده خط پدافندی داشت كه هر رده آن پوشیده از موانع و استحكامات بود و همچنین استعداد دشمن در حدود ۲ تیپ پیاده و یك گردان زرهی، به عنوان نیروی درگیر و یك تیپ پیاده و آتشبار مختلف و مجموعاً ۳۰ یگان در منطقه بود. همچنین در منطقه پادگان حاج عمران قرار دارد كه در موقعیتی سوق الجیشی واقع است. این پادگان از شمال به ارتفاعات چنارستان و كلاشین، از جنوب به ارتفاعات بسیار مرتفع سكران و كدو و از شرق به ارتفاعات تمرچین و شهر مرزی پیرانشهر و از غرب به تنگه دربند و شهر چومان مصطفی عراق محدود می شود. آنچه كه بر اهمیت منطقه و ضرورت تصرف آن می افزود، اساسا تبعات بعدی آن بود كه قسمتی از آن چنین است: ۱- تسلط بر تردد ضد انقلاب و كنترل آن ۲- ایجاد تسهیلات و پشتیبانی لازم از اكراد مسلمان و مبارز عراقی ۳- فراهم سازی امكان گسترش عملیات نامنظم در خاك عراق ۴- حفظ پیرانشهر از هر گونه تهاجم و تجاوز عراقی
۵- زمینه سازی نزدیكی بیشتر به شهر و تأسیسات نفتی كركوك.
●شروع عملیات
یك بامداد روز ۲۹/۴/۶۲ عملیات والفجر ۲ با رمز «یاالله» در حالی آغاز شد كه قسمتی از نیروهای خودی ۲۴ ساعت قبل از آغاز تك به منظور دور زدن دشمن از خط عزیمت خود حركت و پس از ۲ ساعت راهپیمایی موفق شدند خود را به مناطق تعیین شده رسانده و آماده شروع عملیات باشند.به رغم این كه نیروها پس از ۲ ساعت تأخیر در تمامی محورها با دشمن درگیر شدند، لیكن پیشروی قابل توجهی صورت گرفت. اما از آنجا كه دشمن بر ارتفاعات سركوب منطقه تسلط داشت، آتش شدید توپخانه اش عملاً مانع از تكمیل و دستیابی به تمامی اهداف عملیات شد، به طوری كه همچنان ارتفاعات كینگ(۲۵۱۹)، بردسر و دربند را در اختیار داشت. نیروهای احزاب منحله دموكرات و كومه له با مشاهده حمله سنگین جان بر كفان اسلام با سرعت تمام از مقابل آنان گریخته و با پناه گرفتن در شكاف كوه ها و صخره ها تلاش می كردند تا از سرعت عملیات كم كنند. قسمت هایی از ارتفاعات كوه كینگ به تصرف درآمد اما با اجرای آتش سنگین بعثیان و انجام چند پاتك توسط آنان بازپس گرفته شد. اما پس از تسلط هوانیروز ایران رزمندگان بار دیگر موفق شدند طی نبردی سخت، ارتفاع كینگ را به طور كامل پاكسازی كرده و به تصرف درآورند و آن را به نام «آزادی» نامگذاری كنند.
ساعاتی بعد روستای رایات (مقر توپخانه ارتش عراق در غرب) به دست نیروهای خودی تصرف شد و ضمن محاصره چند روستای دیگر، گمرك جاده پیرانشهر- حاج عمران آزاد گردید. پس از این كه اهداف اولیه تأمین گردید، نیروهای ایران برای تسخیر پادگان معروف حاج عمران پیشروی به سمت آن را آغاز می كنند و لحظه به لحظه این هدف اصلی در معرض سقوط قرار می گیرد. پس از محاصره پادگان استراتژیك حاج عمران و تنگ تر شدن حلقه محاصره سرانجام در ساعت ۹ شب، این دژ نفوذناپذیر به تصرف و تسخیر كامل درآمد. پس از این عملیات منطقه دربند هم به طور نسبی تحت كنترل و در تیررس رزمندگان قرار می گیرد كه فعالیت تداركاتی عراق به شدت دچار اختلال می شود. والفجر ۲ در مرحله دوم در ارتفاعات «گردمند» در ۱۹ كیلومتری مرز و ۱۴ كیلومتری پادگان حاج عمران آزاد و به نام «حمزه سیدالشهداء» نام گذاری می گردد. ارتفاعات اطراف هم آزاد و به اسم «شهید صدر» نام می گیرد. قابل ذكر است كه به لحاظ اهمیت منطقه صدام در شهر دیانا حضور پیدا كرده و از آنجا به تشویق و ارعاب و تهدید نیروهای شكست خورده عراقی پرداخت. همچنین بنا به اظهارات اسرا، فرمانده تیپ ۹۱ پیاده از اهالی كردستان عراق، به دستور صدام در شهر دیانا اعدام شد.
پایان والفجر ۲ برای رژیم بعث به جز ۴ هزار كشته و زخمی و ۲۰۰ اسیر، آزادی مناطقی چون پاسگاه مرزی تمرچین عراق، پادگان حاج عمران، گمرك مرزی، سلسله ارتفاعات «كلو»، ارتفاعات گردمند، سرسول، آزادی، سلمان، شیوه كارتا، «بردزرد»، روستاهای رایات، شیوش، ممی خلان، خوارو، میوتان بالا و پایین را برای نیروهای ایرانی به بار آورد. همچنین از مقر تیپ ۹۱ كه مأمور حفظ پادگان حاج عمران بود، اسناد بی شماری از روابط عمیق گروه های كومه له و دموكرات با صدام و رژیم بعث به دست آمد. در میان هجوم تبلیغاتی غرب و حمایت همه جانبه آنها از رژیم عراق رزمندگان اسلام دست به یورش گسترده می زنند و با نفوذ به عمق خاك دشمن و تصرف اهداف از پیش تعیین شده مسئولان بعثی را وادار به اعتراف ضمنی به شكست خود می كنند.
لطیف جاسم وزیر اسبق اطلاعات عراق مدعی شد یك ابر قدرت جهانی و همچنین حزب كمونیست عراق به نیروهای ایرانی در والفجر ۲ كمك كرده اند، بلافاصله پس از پیروزی ایران رادیو لندن نیز گستاخانه مدعی شد: جامعه بین المللی وظیفه دارد كه با توسل به زور، ایران را مجبور به ختم جنگ كند. رادیو ریاض هم از قول منابع مطبوعاتی خود در پاریس ادعا كرد كه تهران برای ادامه جنگ به خرید اسلحه از تل آویو ادامه می دهد.
قبل از هجوم سراسری ارتش عراق به سرزمین ایران اسلامی از فروردین ۱۳۵۹ به طور متناوب شهر مهران و حومه آن با خمپاره و توپخانه هدف حمله قرار می گرفت. در آن هنگام شهر مهران و ۱۵روستای اطراف آن حدود ۱۷۶ هزار نفر جمعیت داشت، اما پس از مداومت و شدت نسبی حملات دشمن از اردیبهشت ۱۳۵۹ تخلیه شهر به تدریج شروع شد و به مرور زمان به دلیل خالی شدن شهر از سكنه و تحركات نیروهای دشمن در نقاط مختلف مرز واحدهایی از تیپ اسلام آباد(ارتش) برای حفظ و تامین منطقه اعزام شدند.
پس از استقرار نیروهای تیپ اسلام آباد در خط مرزی این منطقه و اجرای آتش متقابل(هر چند ضعیف) علیه دشمن، آتش عراق قطع شد و مردم به شهر بازگشتند. بعد از مدتی تیپ۸۴ خرم آباد جایگزین یگان قبلی در منطقه گردید. مدتی از استقرار یگان نگذشته بود كه آتش دشمن مجدداً آغاز شد و به تدریج به آتش دوطرفه تبدیل شد. ۲۰/۶/۱۳۵۹ ارتش عراق میمك را اشغال كرد و همزمان شهر مهران را زیر آتش توپخانه قرار داد و به تدریج آتش خود را تشدید كرد. هفت روز بعد دشمن یك درگیری در پاسگاه های زالوآب و رضاآباد ایجاد كرد و نهایتاً عقب رفت، اما مجدداً در ۲۹/۶/۱۳۵۹ یك ستون نظامی از نیروهای دشمن كه از طرف شهر زرباطیه به طرف پاسگاه دراجی و ارتفاعات ۳۰۳ حركت كرده بودند، در این منطقه مستقر شدند.
همزمان با هجوم سراسری در ۳۱/۶/۱۳۵۹ نیروهای عراق از چند محور به خاك جمهوری اسلامی حمله كردند و ضمن درگیری و تصرف پاسگاه های بهرام آباد و فرخ آباد به طرف شهر حركت كردند. نیروهای نظامی خودی نیز با به جای گذاشتن تجهیزات خود عقب نشینی كردند. ارتش عراق در ادامه حملاتش در تاریخ ۱۲/۷/۱۳۵۹ در حالی كه تعدادی از مردم هنوز در مهران بودند، وارد این شهر شد. سرانجام نیروهای عراقی ارتفاعات شمال (كوه گچ، زالوآب، كولك، زیل) و ارتفاعات جنوبی (قلاویزان، حمرین) و ارتفاعات شرقی (چكه موسی، چكه قمر، گره بور) و شهر مهران را تصرف كرده و در آنجا مستقر شدند. بعد از آزادی خرمشهر با همت رزمندگان اسلام ارتش عراق از اكثر مناطق اشغالی باقی مانده عملیات بیت المقدس و نیز شهر مهران و ارتفاعات مزبور عقب نشینی كرد و روی ارتفاعات شمالی و جنوبی شهر مهران در داخل خاك ایران مستقر شد. بدین ترتیب اولین اشغال مهران پایان یافت، اما این منطقه همچنان زیر دید و تیر دشمن بود و شهر وضع عادی نداشت و در حالی كه تقریباً به طور مداوم آماج آتش خمپاره عراقی ها بود، از برخی منازل حومه آن به عنوان پایگاه های تداركاتی و پشتیبانی دیگر مقرهای نظامی استفاده می شد.
●طرح مانور
در منطقه دشت مهران، دو رشته ارتفاعات وجود دارد: در شمال ارتفاعات زالوآب و كانی سخت و نمه كلان بو است كه قسمت عمده آن در خاك ایران قرار دارد و در جنوب ارتفاعات قلاویزان واقع است كه مرز ایران- عراق را مشخص می سازد. بین دو ارتفاع یاد شده دشت مهران و «دشت ورمهراز» و «زرباطیه» عراق واقع است. در قسمتی از ارتفاعات زالوآب و كانی سخت، مرز مشترك ایران و عراق قرار دارد كه در سمت غربی آن، ارتفاعات نمه كلان بو، با قللی بیش از ۲۰۰ متر و كمتر از ۴۰۰ متر واقع است.
همچنین ارتفاع كله قندی مهم ترین قله ارتفاعات تپه های زالوآب است. با توجه به مختصات جغرافیایی منطقه و اهمیت استراتژیك آن، عملیات به ترتیب در سه محور زالوآب و نمه كلان بو، دشت مهران و قلاویزان به منظور تامین اهداف از پیش تعیین شده طراحی شد. در این عملیات نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران با استعداد یك تیپ زرهی و یك گردان نیروی پیاده و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به استعداد ۳لشكر، ۲ تیپ، یك تیپ منهای پیاده و یك تیپ زرهی به صورت ادغامی وارد عمل شدند.

مهدی قمصریان

منبع : روزنامه همشهری