کلید طلایی مذاکره در دستان مجلس

چندی است آسمان روابط ایران و امریکا تیرگی سابق را ندارد. اگرچه نمی توان گفت هوای این رابطه آفتابی است ولی شاید بتوان آن را غبارآلود توصیف کرد. غباری که فراز و فرود های رابطه ۱۵۰ ساله میان این دو کشور آن را آفریده است. در عین حال که به نظر می رسد روابط میان دول ایران و امریکا همچنان خصمانه است و مقامات این دو کشور گهگاه همدیگر را تهدید می کنند اما زمزمه هایی دال بر روابط میان دیگر ارکان این دو کشور به گوش می رسد.
پس از آنکه سیدمحمد خاتمی رئیس جمهوری پیشین ایران در نخستین ماه ریاست جمهوری خود، در گفت وگو با شبکه خبری سی ان ان اعلام کرد که برای مردم امریکا به عنوان ملتی صلح جو احترام قائل است و سیاست تنش زدایی در روابط خارجه را به شدت پیگیری می کند؛ این بار مجلس امریکا برای مذاکره و ارتباط با مجلس ایران پیش گام شده است. شاید به همین واسطه دستان نمایندگان ملت غبارهای موجود را در روابط میان دو کشور بزدایند و کلید طلایی عدم منع رابطه میان مجالس- و نه دول- درهای بسته روابط ایران و امریکا را بگشاید.
طی ۲۰ روز گذشته دستان نمایندگان امریکا که از یک سال پیش به سوی ایران تمایل نشان می داد بیش از پیش به جانب مجلس ایران دراز شده و اگر تیغ عمودی در این میان فرود نیاید، شاید دستان نمایندگان ایران هم بی تمایل به پاسخ دادن نباشد.
البته رابطه میان مجالس ایران و امریکا تنها در این پیشنهاد رئیس دموکرات مجلس نمایندگان امریکا خلاصه نمی شود.
روزهای گرم تابستان ۷۹ نیز شاهد دیداری کاملاً غیررسمی هیات پارلمانی ایران به ریاست مهدی کروبی با گری سیک از مشاوران وقت امنیت ملی امریکا و رابرت پلیتر معاون اسبق وزارت خارجه امریکا در موزه مترو پولیتن نیویورک بود، دیداری که بدون برنامه ریزی قبلی در شرایطی صورت گرفت که پیش از آن برخی نمایندگان کنگره از هر دو جناح دموکرات و جمهوری خواه آمادگی جریان صلح طلب امریکا برای مذاکره با همتایان ایرانی خود را در سطح رسمی و غیررسمی بیان کرده بودند. از آن جمله سناتور بایدن از آمادگی خود برای دیدار و گفت وگو با همتایان ایرانی اش در مجلس شورای اسلامی در داخل امریکا یا هر نقطه مورد علاقه ایرانیان سخن گفته بود. اما این دیدار به شدت مورد انتقاد جریان محافظه کار در ایران و رسانه های آنان قرار گرفت.
در آن برهه نمایندگان اصلاح طلب مجلس ایران اجازه نیافتند تا به دعوت همتایان امریکایی خود لبیک گویند. در آن زمان تنها مجلس اصلاح طلب ایران توانست پارلمان اروپا را برای سفر به ایران دعوت کند تا در ارتباط نزدیک و رو در رو با مقام های رسمی و سازمان ها و نهادهای غیردولتی، تحولات ایران را پیگیری و ارزیابی کند. هیات رئیسه مجلس ششم در دعوتی رسمی و اقدامی که از سوی هم کیشان طیف اصلاح طلب آنان قابل تحسین خوانده شد، امکان حضور هیاتی در این سطح را فراهم آورد تا آنان در جهت ارتقای روابط و بهبود سطح درک دو طرف از دیدگاه های یکدیگر مطلع شده و زمینه یی برای جایگزینی سیاست گفت وگوی سازنده به جای گفت وگوی انتقادی فراهم آید.
اکنون پس از ۷ سال از آن زمان در فروردین ماهی که گذشت نانسی پلوسی رئیس مجلس سنای امریکا و تام لانتوس رئیس کمیته امور خارجی مجلس نمایندگان این کشور، در کنفرانسی خبری در سان فرانسیسکو پس از پایان سفرشان به سوریه از تمایل خود برای سفر به ایران خبر داده اند. البته کاخ سفید در واکنشی به این خبر احتمال آنکه قانونگذاران امریکا به ایران سفر کنند را دردسرساز خواند.
ولی این تمایل رئیس مجلس امریکا با استقبال برخی نمایندگان مجلس ایران به ویژه محمدرضا باهنر نایب رئیس اول مجلس و رئیس فراکسیون اصولگرایان قرار گرفت. او با بیان اینکه منعی ندارد که مقامات پارلمانی امریکا برای شنیدن حرف ایرانیان به کشور ما سفر کنند، گفت؛ اگر مقاماتی از امریکا بخواهند برای شنیدن و تبیین مواضع ایران بیایند، منعی وجود ندارد اما اگر آنان به دنبال تحمیل برخی عقاید ناصواب خود به ایران باشند یا بخواهند از موضع بالا و پدرخواندگی صحبت کنند طبیعی است که ما همچون ۲۸ سال گذشته جواب آنها را خواهیم داد.
البته به اعتقاد علاء الدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران به نظر نمی رسد که زمینه برای مذاکره جدی میان ایران و امریکا وجود داشته باشد. اما مخبر این کمیسیون با اندکی تساهل اعلام کرد که اگر رئیس مجلس سنای امریکا یا هر مقام دیگر پارلمانی این کشور علاقه مند آمدن به ایران باشد باید علاوه بر دادن تقاضای رسمی هدف از سفر خود را نیز مشخص کند.
این در حالی است که حشمت الله فلاحت پیشه به عنوان دیگر عضو کمیسیون امنیت ملی ابراز تمایل رئیس مجلس امریکا را فرصتی برای کشورهایی مثل ایران دانست که وارد فاز مذاکره با مقامات مجلس امریکا شوند. اما محمدنبی رودکی نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی در استقبال از ابراز تمایل نمایندگان کنگره امریکا برای مذاکره با ایران گام را فراتر نهاده و پیشاپیش به تعیین مکان این ملاقات پرداخت.
وی با اعتقاد به اینکه در این سال ها تصویر غیرواقعی از ایران ساخته شده سفر پلوسی به ایران را در راستای اصلاح این تصویر و آشنایی مجلس ایران با نظرات آنان ارزیابی کرد. وی افزود؛ «ما آماده مذاکره پارلمانی هستیم، البته اگر مکانش در تهران نباشد بهتر است. برای مثال می توان در سوئیس یا سوریه مذاکره کرد. چرا که کشورهایی نظیر فرانسه، آلمان و انگلیس به دلیل شیطنت هایشان در جریان پرونده هسته یی ایران محل ملاقات خوبی نیستند.»
البته رودکی پیش از این نیز از بررسی درخواست چهار سناتور امریکایی برای مذاکره با نمایندگان ایران در کمیسیون امنیت ملی خبر داده. این درخواست در بهمن ماه گذشته مطرح شده و از سوی سخنگوی وزارت خارجه ایران مورد تایید قرار گرفته بود. در آن زمان نیز حسین سبحانی نیا و قدرت الله علیخانی به عنوان دو عضو کمیسیون امنیت ملی از دو فراکسیون اکثریت و اقلیت از آن درخواست استقبال کردند.
سبحانی نیا محتوای تقاضای سناتورهای امریکایی را ناظر به چالش های ایران و امریکا به ویژه در بحث پرونده هسته یی و مساله عراق اعلام کرد و گفت؛ ما برای هرگونه مذاکره بدون قید و شرط آمادگی داریم. زیرا معتقدیم هر تلاشی که برای رفع چالش ها و حفظ حقوق و منافع ملی ایران لازم باشد، ضروری است.
علیخانی نیز اظهار داشت به عنوان یکی از نمایندگان ملت ایران از مذاکره استقبال می کند. این آمادگی وجود دارد که در چارچوب منافع ملی با نمایندگان مردم امریکا و نه دولت این کشور گفت وگوهایی صورت گیرد. البته رئیس مجلس ایران از موضعی محتاطانه با این مساله برخورد کرد و گفت؛ «چنین درخواستی اکنون رسماً به مجلس نیامده است و آن را به صورت رسمی تایید نمی کنم. اما همواره برای دفاع منطقی از دیدگاهمان چنانچه تشخیص دهیم قصد سوءاستفاده و جنجال تبلیغاتی در کار نیست و کسانی می خواهند رفع ابهام شود، حاضریم توضیح دهیم.»
اگرچه نمایندگان ایران از درخواست همتایان امریکایی خود استقبال کردند اما باید گفت که امریکایی ها با تاملی بیشتر این درخواست را مطرح کرده اند. چرا که ۹ ماه پیش از آن یعنی در اردیبهشت ماه ۸۵ بود که سناتور «جان وارنر» رئیس کمیته دفاعی سنا و «جک رید» از اعضای این کمیته در نشستی به دعوت شورای روابط خارجی امریکا که به طور مستقیم از یکی از شبکه های تلویزیونی امریکا پخش شد، تصریح کردند که گزینه مذاکره با ایران باید روی میز دولت امریکا قرار گیرد.
حال آنکه در همان اثنا سناتور «پت رابرتز» رئیس کمیته اطلاعات مجلس سنای امریکا از آغاز جلسات بازبینی اطلاعات امریکا درخصوص ایران خبر داده و در تشریح هدف آن گفته بود؛ قرار است هرگونه ضعفی در اطلاعات امریکا درخصوص ایران برای سیاستگذاران روشن شود و نیز آژانس های جاسوسی امریکا منابع کافی برای پرکردن شکاف در جمع آوری اطلاعات در مورد ایران را در دست داشته باشند.
در اینکه تابوی روابط میان ایران و امریکا پس از بیست و هفت سال از انقلابی که مظهر شکست سیاست های امریکا در ایران بود، شکسته است، شکی نیست ولی اینکه چرا نقادان گذشته این رابطه که جناح مقابل خود را برای هرگونه ارتباط مجدد با امریکا ولو در لفافه و کنایه و غمزه و گوشه چشم مورد عتاب قرار می دادند، اکنون داعیه دار آن شده اند، جای سوال و تردید است. هیچ کس اظهارنظرهای باهنر در مخالفت با سیاست دولت هاشمی که منجر به از میان رفتن منع رفت وآمد اتباع ایران و امریکا و سفر خبرنگاران و جهانگردان امریکایی به ایران شد را فراموش نمی کند.
ولی او این روزها در مسند نایب رئیسی مجلس از تمایل رئیس مجلس نمایندگان امریکا برای سفر به ایران استقبال می کند. اینها حکایت از سیاست «یک بام و دو هوای» محافظه کاران ندارد بلکه آنان چراغی را که به خانه خود روا می خوانند به مسجد جناح مقابل خود یعنی اصلاح طلبان حرام می دانستند.
اتفاقاً بسیاری از ناظران سیاسی غربی محافظه کاران ایرانی معتقدند رقیبشان که همان دانشجویان پیرو خط امام بودند و سفارت امریکا را به اشغال درآوردند، حق نیست در حالی که عملشان موجب قهر ربع قرنی دو کشور شده، اینک قهرمان بازگشایی سفارت ها و تجدید روابط ایران و امریکا شوند. به اعتقاد آنان بازگشایی سفارت امریکا در ایران باید منتظر زمانی می ماند تا یکی از جناح محافظه کار ریاست دولت را برعهده گیرد.
اگرچه محافظه کاران ایران در گذشته تیغ تیز طعن خود را بر هرگونه رفتار و تمایل صلح جویانه اصلاح طلبان در برقراری روابط فیمابین ایران و امریکا به شدت فرود می آوردند، اما به نظر می رسد که اصلاح طلبان تمایلی به قصاص ندارند. به عبارت دیگر اصلاح طلبان نه تنها این اقدام محافظه کاران را مورد عتاب قرار نداده بلکه از تغییر فاز فکری آنان نیز استقبال کردند. چرا که نتایج مثبت اقدام هیات رئیسه مجلس ششم در دعوت از نمایندگان پارلمان اروپا می تواند در اقدامی مشابه از نمایندگان صلح طلب کنگره امریکا نیز تکرار شود. اما تمامی اینها در گرو وضعیت سیاست های کلی نظام در عرصه سیاست خارجی است .
لازم به ذکر است از آن زمان که اندیشه رابطه میان تهران و واشنگتن در افکار امیرکبیر در بیش از یک قرن و نیم گذشته، درخشیدن گرفت؛ تاکنون که بسیاری از مقامات اروپایی گاه صریح و شفاف و گاه در هاله هایی از ابهام و امید و آرزو از تجدید روابط ایران و امریکا دم می زنند؛ هیچ گاه این رابطه به طور کامل قطع نشده است.
از دیدار مهندس بازرگان، مصطفی چمران و ابراهیم یزدی در دولت موقت با برژینسکی که گفت وگو با دشمن نام گرفت تا دیدار محرمانه صادق قطب زاده با مشاور خصوصی کارتر رئیس جمهور وقت امریکا گرفته تا ملاقاتی پنهانی میان ایران با فرستادگان رونالد ریگان رئیس جمهور جمهوری خواه امریکا در میانه جنگ ایران و عراق به منظور تامین بخشی از سلاح مورد نیاز (ماجرای ایران - کنترا) تا عذرخواهی تاریخی مادلین آلبرایت وزیرخارجه دولت کلینتون به خاطر برکناری دولت مصدق در کودتای ۲۸ مرداد و تا مذاکرات مستقیم ایران و امریکا برای حل مشکلات موجود در افغانستان و عراق، نشانه هایی از ارتباط پنهان و آشکار ایران و امریکا طی ۲۸ سال گذشته است.
اخیراً نیز منوچهر متکی وزیر امور خارجه از دیدار یک ماه پیش ظریف با سه سناتور امریکایی در سفر وی به واشنگتن پرده برداشت؛ دیداری که برخی آن را تودیع ظریف در پایان ماموریت پنج ساله اش نامیدند. در حال حاضر نیز از احتمال دیدار وزرای امور خارجه ایران و امریکا در حاشیه اجلاس آتی عراق خبرهای بسیاری در رسانه های مختلف جهان به گوش می رسد که چندان دور از ذهن نیست و چه بسا گام دولت پس از مجلس برای برقراری مذاکره میان ایران و امریکا تلقی شود.

نسرین وزیری

منبع : روزنامه اعتماد