در پاسارگاد چه می‌گذرد

آرامگاه کوروش کبیر در محوطه میراث جهانی پاسارگاد واقع شده است. این محوطه تاریخی فرهنگی در دشت مرغاب و حوزه استحفاظی شهرستان پاسارگاد قرار دارد. شهرستان پاسارگاد با مرکزیت شهر سعادتشهر در بخش شمالی استان فارس و در ارتفاعات سلسله جبال زاگرس است. آرامگاه کوروش کبیر این نام‌آور بزرگ تاریخ ایران، این پیامبر صلح و دوستی، این الگوی صلح و پیشرفت، لیاقتی بسیار بالاتر از آن دارد که با این چند سطر بتوان اندکی از آن رادمرد بزرگ جهان یاد کرد. کسی را که به عنوان اولین پیام‌آور صلح و دوستی در سازمان ملل می‌شناسند، کسی که حتی مخالفانش یارای بدگویی او را نداشتند. بعد از گذشت دو هزار و ۵۰۰ سال بنای یادمان این پیامبر ایران باستان به ما رسیده و بر ماست که در راستای معرفی، حفاظت و مرمت آن گام‌هایی اصولی‌برداریم. گامی که هم‌راستا با قوانین معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی پیش رود و در خور شأن یک اثر منحصر به فرد جهانی و بنای یادمان بزرگ مرد فراموش ناشدنی تاریخ این کره خاکی باشد. بنای آرامگاه دارای نکات مهم و حائز اهمیتی در طراحی، محاسبه، اجرا و حتی روند گذر از بحران‌های تاریخی است. موضوعاتی که گاه در علوم پیشرفته امروز اجرای آن کار آسانی نیست.
در یک نگاه می‌توان ترکیب حجم و تلفیق چندین شیوه معماری با یکدیگر را در ظاهر بنا مشاهده نمود. ساختار معماری بنای آرامگاه کوروش از دو قسمت تشکیل گردیده است: ۱) سکوهای بنا که به صورت زیگوراتی شش پله‌ای بستر اتاقک آرامگاه را به وجود آورده است. ۲) اتاقک آرامگاه که با سقف شیبدار(خرپشته‌ای) احداث گردیده است. اتاقک آرامگاه کوروش بر فراز هفت سکوی سنگی زیگورات‌مانند بنا گردیده است که می‌تواند «تلفیقی از معماری ایلامی- اوراتوئی-باشد. سکوهای بنا به صورت زیگورات الگویی از معماری ایلامی است (Ghirshman-۱۹۶۴: ). ساخت بام شیبدار (خرپشته‌ای) الگویی از معماری اوراتوئی است (۷۴: ۱۹۵۷Barnett-). »(۹) و با رعایت اصول معماری هخامنشی اثری منحصر به فرد را در تاریخ معماری جهان به یادگار گذاشته است. شایان توجه است که آرامگاه کوروش کبیر را می‌توان به عنوان یکی از کامل‌ترین و سالم‌ترین آثار باقی مانده از دوران هخامنشی معرفی نمود. به راستی که این بنای با شکوه در غایتی بس سترگ و حجمی بسیار سبک برخلاف سازه صلب و سنگینش بیانگر سادگی و قدرت سازندگان آن می‌باشد. پیشینه مداخلات اخیر در سال ۱۳۷۹ه. ش داربستی توسط دفتر فنی تخت جمشید بر فراز آرامگاه کوروش ایجاد شد. که مورد نقد برخی کارشناسان میراث فرهنگی قرار گرفت. آب ناشی از عوامل جوی از فراز پوشش ایجاد شده به طور مخربی بر سنگ‌‌های آرامگاه ریخته می‌شد و با ارائه طرحی این مشکل با استفاده از لوله‌‌های پولیکا تا حدودی برطرف گردید.
در سال ۱۳۸۰ه.ش با تشکیل پایگاه میراث فرهنگی پارسه پاسارگاد مدیریت علمی دقیق‌تری بر رفتارها و مداخلات در مجموعه پارسه پاسارگاد اعمال گردید. کارگروه‌های تخصصی مختلف تشکیل گردید و روند پژوهش و مطالعه علمی در راستای حفاظت اصولی از آثار موجود در این مجموعه پایه‌ریزی شد. کارشناسان متعددی با تخصص‌‌های متفاوت به این پایگاه وارد شدند. متاسفانه نگرش مسوول اجرایی امور مرمتی که از بدو انقلاب تاکنون زمامدار امور بود با نگرش بسیاری از این متخصصان و تحصیلکردگان مرمت متفاوت بود و جامعه علمی توان مقابله با جامعه تجربی را در مجموعه پیدا نکرد. از این رو زمام امور اجرایی مرمت در دست استادکاران تجربی قرار گرفت و تعداد زیادی از متخصصان مرمت به علل مختلف یکی پس از دیگری پایگاه را ترک نمودند. جمع کثیری از متخصصان مختلف باستان‌شناسی، زیست‌شناسی، مرمت و زمین‌شناسی اعلام داشتند که ایجاد سد سیوند باعث تغییر میزان رطوبت محیطی می‌گردد و در گذر زمان پیامدهای بسیار مخربی را به همراه خواهد داشت. جای تاسف دارد در جواب این واقعیت علمی (تاثیر مخرب رطوبت محیطی) مسوولان محترم این محوطه میراث جهانی تاکنون حتی یک رطوبت‌سنج هم جهت کنترل و پایش وضعیت رطوبت موجود در این محوطه میراث جهانی قرار نداده‌اند. امید است هرچه زود‌تر با این هشدارهای متعدد، عملیات مانیتورینگ و پایش محیطی محوطه میراث جهانی پاسارگاد تحقق پذیرد.
● چگونگی تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری؟
هرگونه مداخله و رفتار تحت عنوان مرمت، حفاظت، بازسازی، ساماندهی و... در محوطه‌‌های تاریخی کشور باید قبل از اجرا حداقل مراحل زیر را طی نماید: مطالعه و پژوهش تخصصی در راستای شناخت، آسیب‌شناسی، مستندنگاری، شناخت عوامل مخل، مکانیسم تاثیر عوامل مخل، بررسی مستندات تاریخی، ارزیابی مطالعات تخصصی صورت گرفته، شناخت آموزه‌‌های اصیل اثر، بررسی راهکارها، تدوین معیارها، تعریف راهبردها، و در نهایت بررسی روش‌‌های حفاظت، نحوه درمان عارضه، نحوه مقابله با عوامل مخل، بررسی و تحلیل نحوه مداخله، بررسی و تحلیل تاثیرات ناشی از مداخله، مطالعات علمی و پژوهشی در راستای انتخاب مواد و مصالح و... این مبانی باید طی شود تا یک طرح مرمت تهیه گردد. این طرح مرمت در شورای فنی پایگاه و کمیته فنی معاونت میراث فرهنگی کشور ارزیابی، بررسی و تصویب می‌گردد. سپس طرح مصوب جهت اجرا در مسیر قانونی(مناقصه) ارجاع به پیمانکار متخصص دارای صلاحیت قرار می‌گیرد. هم اکنون بیش از ۴۰ شرکت پیمانکاری دارای صلاحیت در گرایش مرمت آثار باستانی در سطح کشور مشغول فعالیت می‌باشند. با توجه به حساسیت این طرح و اهمیت آن لزوم رعایت معیارهای جهانی نیز بر این مبانی اضافه می‌گردد که در جای خود مسئله مهم و اساسی بوده است. خوشبختانه در کشور ایران شایسته‌سالاری و توجه به مدیریت امور توسط افراد دارای صلاحیت نهادینه شده است. آیا اقدامات اخیر صورت گرفته در آرامگاه کوروش دارای طرح و برنامه بوده است؟ چه متخصصانی با چه معیارها و اصولی آن را تهیه و تدوین کرده‌اند؟ چه شورا یا کمیته تخصصی‌ای آن را بررسی و ارزیابی و تائید نموده است؟ آیا متخصصان داخلی و بین‌المللی از کم و کیف آن با اطلاع بوده‌اند؟ آیا این اقدامات واقعا در راستای حفاظت بوده است؟
● نقد مداخلات صورت گرفته
با توجه به توسعه علم و تکنولوژی در عصر حاضر و تاکید مکرر جامعه علمی و فرهنگی جهان بر اولویت حفاظت نسبت به مرمت (تا حد امکان حفاظت کنیم، مداخله نکنیم) و رعایت اصل امانتداری در روند حفاظت و مرمت به راستی مداخلات صورت گرفته با چه هدفی با این روش به اجرا درآمده است. آرامگاه کوروش دارای سقفی خرپشته‌ای (دوبرشیب) بوده است. بالاترین ردیف سنگ آرامگاه کوروش به کلی ناپدید شده است و اثری از آن نیست. در ردیفی که هم‌اکنون به عنوان بالاترین ردیف سنگ در آرامگاه مشاهده می‌کنیم مداخلاتی در دهه ۱۳۲۰ه.ش صورت گرفته است که به آن اشاره نمودیم. در این دوره قسمت‌هایی از سقف آرامگاه کوروش که سنگ آن از بین رفته بود پس از ساماندهی با استفاده از بتن در ۶۰ سال پیش بازسازی شده بود. موقعیت این مداخلات در محلی بود که منظر تاریخی اثر را مخدوش نکرده بود و کسی نیز آن را نمی‌دید و به طور مطلوبی مانع نفوذ آب باران به داخل آرامگاه می‌شد. این اقدام پیشگیرانه با توجه به توان علمی در زمان خود قابل قبول است.

منابع در روزنامه موجود است.

منبع : روزنامه کارگزاران