دموکراسی خیابانی

رای منفی مردم فرانسه به قانون اساسی اروپا بیانگر التهاب و هراس شهروندان فرانسوی از وضعیت بد اقتصادی و بالاخص شمار فراوان بیكاران بود. حضور مردم در پای صندوق های رای بازتاب اجماع نظر در بین كثیری از نخبگان فرانسوی در خصوص پیامدهای مخرب الگوی آنگلوساكسونی اقتصاد آزاد بود. نخبگان فرانسوی از راست تا چپ افراطی و از ژوسپن تا لوپن صندوق رای را برای بیان نارضایتی و ناآرامی خود انتخاب كردند. شهروندان فرانسوی در تمام اجابت خواسته رهبران خود، رای منفی به صندوق ریختند. حركت از بالا، رای را از طریق صندوق ضروری ساخت اما حركت از پایین حضور خشم آلود را مطلوب یافت. عدم توانایی سیستم اقتصادی برای پاسخگویی به نیازهای اولیه رفاهی و اقتصادی محروم ترین قشرهای جامعه و ضعف گسترده سیستم سیاسی برای مدیریت علل ساختاری و روانی ناكارآمدی كلیت اقتصادی، خشونت را گریزناپذیر ساخت. دموكراسی دارای ماهیتی به شدت توده ای است و به همین روی نیز بسیاری از فلاسفه آن را مذموم یافتند. اما به جهت ضرورت حضور غیرمستقیم توده ها، دموكراسی به شدت نخبه نواز است. رهبران فرانسه در اجابت قول های نخبگان به شهروندان با شكست مواجه شدند و نتوانستند حداقل هایی را كه برای زیست انسانی لازم است فراهم آورند. در واكنش به ناكارآمدی جنبه نرم افزاری دموكراسی كه پاسخگویی نخبگان به رای شهروندان است، جنبه سخت افزاری دموكراسی به تجلی پرداخته است. گفتمان از بالا به پایین جای خود را به گفتمان از پایین به بالا داده است. حضور خشونت آمیز خیابانی جوانان كه اكثراً از خانواده های مهاجر بالاخص از كشورهای آفریقایی هستند نمایانگر این است كه ساختار قدرت به شدت در مدیریت سیاسی و اقتصادی جامعه به مشكل برخورد كرده است. اغتشاشات خشونت بار روزهای اخیر به گونه ای شفاف محرز می سازد كه هر چند ممكن است الگوهای اقتصادی آنگلوساكسون جوابگوی نیازهای اقتصادی فرانسه با توجه به ویژگی های اجتماعی نباشد اما محققاً ساختارهای اقتصادی كنونی هم كه با توجه به شرایط دوران قبل از جنگ دوم حیات یافته اند در شرایط كنونی اقتصادی جهان جوابگو نیستند. رای منفی مردم فرانسه به الگوهای اقتصادی آن سوی آتلانتیك كه بازتاب اجماع نخبگان بود و رای منفی كثیری از مردم فرانسه به الگوهای اقتصادی ناكارآمد كه بازتاب اجماع نظر شهروندان متعلق به طبقات پایین است را باید با نگاهی مثبت به ارزیابی نشست. نیكولای ساركوزی وزیر كشور فرانسه در روزهای آغازین ناآرامی ها، بدون توجه به عمل بنیادی شكل دهنده حوادث، تظاهركنندگان را تعدادی «بی سروپا» نامید كه باید با آنها برخورد خشونت بار شود. اما او به مانند دیگر رهبران فرانسه اینك به این نكته اذعان دارد كه شهروندان از این حق انسانی كه جوهره دموكراسی است برخوردار هستند كه خواست ها، آرزوها و آلام خود را به گونه ای كه بیشترین تاثیر را داشته باشد، بیان كنند. هنگامی كه صندوق رای، قدرت را نسبت به مردم پاسخگو می سازد محققاً باید آن را بهترین وسیله برای اعلام خواست های انسانی یافت ولیكن در صورتی كه صاحبان قدرت به فراموشی این مهم دچار شوند كه مردم از نظر حقوقی و زمانی بر آنها تقدم دارند گریزی جز نمایش دموكراسی در بعد خشن آن نیست. رهبران فرانسوی در چند دهه اخیر از مدیریت بهینه ظرفیت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه برای انسانی تر نمودن حیات شهروندان خود غفلت نموده اند و به همین جهت از ایجاد رفاه كه حداقل حق هر شهروند است ناتوان مانده اند. محققاً دموكراسی فرانسه با حوادث اخیر، قوت و عمق فزون تری خواهد یافت چرا كه رهبران فرانسوی در راستای از بین بردن عمل ناآرامی ها به ضرورت توجه را معطوف به پاسخگویی به خواست های شهروندان و اجابت خواست های آنان خواهند نمود. رهبران فرانسوی، در قدرت فراموش كرده اند كه چه تعهداتی در قبال شهروندان دارند و خواست هایی را كه از طریق صندوق های رای بیان شده بود نادیده انگاشتند. حال شهروندان بر اساس حق دموكراتیك خود به خیابان ها پای گذشته اند و آنچه را كه حضور آرام آنها در پای صندوق های رای برآورده نساخت، با نقد عملی قدرت حاكم درصدد كسب هستند. پیروز اصلی در حوادث اخیر محققاً دموكراسی در فرانسه خواهد بود چرا كه رهبران در راستای بازگرداندن آرامش، توجه وسیع تری به نیازهای طبیعی شهروندان خواهند نمود. دموكراسی یك كلیت اجتماعی است و بدین روی باید بازتاب كیفیت حیات در جامعه تلقی می شود. رسوخ رخوت در ماهیت دموكراسی در فرانسه به دنبال اولویت یافتن جنبه سلسله مراتبی آن _ تاكید بر نقش نخبگان به عنوان واسطه- با تظاهرات خشونت بار شهروندان به چالش كشیده شده است و این در نهایت منجر به ایجاد تعادل بین ابعاد خشن و نرم دموكراسی خواهد شد. پیروز اصلی در حوادث اخیر در نهایت شهروندان فرانسوی خواهند بود.

دكتر حسین دهشیار

منبع : روزنامه شرق