نگاهی دیگر به پدیده آلودگی هوای مشهد

هم اینک مقوله آلودگی هوا دیگر به عنوان یک اصطلاح غریب و ناشناخته در میان اجتماع ساکنان مناطق شهری محسوب نمی شود. اصطلاحاتی نظیر کربن دی اکسید، گوگرد دی اکسید و... بارها از سوی رسانه های مختلف برای مردم اطلاع رسانی شده، طوری که در صورت انجام یک پژوهش علمی از اهالی شهر درمورد مهم ترین مسائل شهرنشینی، پدیده آلودگی هوا به احتمال فراوان یکی از مشکلات زندگی در مناطق شهری امروزی از سوی آنان عنوان می شود.حال با فرض آن که اکثر کارشناسان، وسایل حمل و نقل درون شهری و ترافیک ناشی از آن را مهم ترین عامل آلودگی هوای مناطق شهری می دانند، سوال این است که چرا با وجود تمهیداتی چون گازسوز کردن خودروها و یا از رده خارج کردن خودروهای مستعمل و نظایر آن، آلودگی هوا کماکان در اوج خود قرار دارد و با وجود اطلاع رسانی های بسیار و تاکید بر بهینه سازی فرهنگ ترافیک از سوی مسئولان، تغییر فاحشی در کیفیت و کمیت آلودگی هوای شهرمان ملاحظه نمی شود؟برای پاسخ به سوالاتی از این دست بایستی چند فرض را در ارتباط با مناطق شهری و عناصر درونی آن در نظر بگیریم:
▪ اول: شهرها عینی ترین نماد از نحوه تعامل انسان با محیط است(اکولوژی شهری).
▪ دوم: ساختار اکولوژیکی محیط های شهری تبلوری از درهم تنیدگی عناصر متعددی چون جمعیت، محیط و فناوری است که در قالب نظام یا سازمانی مشخص، الگویی از اکولوژی انسانی را تداعی می کند.
▪ سوم: رویکرد سیستمی و نگرش کل گرایانه به مسائل می تواند بسیاری از پیچیدگی های مشکلات دامن گیر بشر را به بهترین شکل توضیح دهد و شرایط بهبودی آن را فراهم آورد.
با این نگرش به نظر نگارنده مقوله آلودگی هوای شهر مشهد خود ترکیبی از عوامل متعدد است و عملکرد آن در قالب سیستمی به شکل امروزی روی داده است. بنابراین برای حل آن باید با دیدی همه جانبه از آن استقبال کرد.همان گونه که بارها از سوی کارشناسان سازمان محیط زیست خراسان رضوی عنوان شده مسائلی نظیر استعمال سوخت های فسیلی و پدیده های اقلیمی مانند وارونگی دمایی مهم ترین عوامل آلودگی محسوب می شوند که در این میان وسایل نقلیه شهری مهم ترین آن ها بوده اند. با این وجود به نظر می رسد آن چه که تاکنون در این ارتباط کمتر مورد توجه قرار گرفته و یا در مواجهه با آن برخورد قاطعی انجام نشده مسئله ساخت و سازها و عمران های خیابانی در شهر مشهد است.پرداختن به این مسئله حداقل از دو جنبه می تواند مفید واقع شود. اول آن که از نگاه های غیر جامع به مقوله آلودگی هوا کاسته خواهد شد و دوم آن که در کنار پرداختن به راهکارهای رفع آلودگی نظیر تعویض خودروهای مستعمل، جلوگیری از تردد خودروهایی که معاینه فنی ندارند و یا گازسوز کردن آن ها و انجام برخی شیوه های مهندسی ترافیک و... اذهان را به این وجه از قضیه متمرکز خواهد کرد.بر اساس این مشخصات، برخی از معابر خیابان های شهر مشهد چه به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم زمینه ساز آلودگی هوای این شهر می باشد. موارد زیر نمونه های کلی از جزئیات مشابه می باشد که در صورت توجه، در کنار سایر اقدامات می تواند موثر واقع شود.
۱) عوامل مستقیم: هر روز هنگامی که برای انجام امور کاری از منزل خارج می شویم در مسیر ایاب و ذهاب روزانه شاهد برخی امور عمرانی در داخل خیابان های شهرمان هستیم. با توجه به این که اکثر این فعالیت ها جملگی با عملیات حفاری همراه هستند معبر خودروها یا به طور کلی مسدود می شود و یا این که بخشی از خیابان مجاور برای عبور خودروهای مسیر مخالف اختصاص می یابد و باعث باریک شدن محل می شود. این معضل باعث کندی حرکت و همچنین ازدیاد آلودگی می شود. برای مثال می توان به عملیات عمرانی ابتدای خیابان امام رضا(ع) در محدوده میدان بسیج مستضعفین(فلکه برق) اشاره کرد. مسائلی از این قبیل زمانی به صورت مزمن روی می دهد که زمان انجام پروژه ها طولانی و گاهی بیشتر از مدت تعیین شده برای انجام آن، به اطاله کشیده شود.در همین رابطه می توان به باریک بودن بسیاری از خیابان ها اشاره کرد که مطابق با استانداردهای سال های قبل تخریب و ساخت و سازهای اماکن مسکونی بدون جابه جایی در همان محل قبلی صورت می پذیرد. این واقعیت بیان گر آن است که متولیان امور شهری تمایلی به تعریض خیابان ها ندارند و با صدور مجوز ساخت وضعیت ترافیک فعلی را دردسرساز تلقی نمی کنند.
۲) عوامل غیر مستقیم: این دسته از عوامل به آن هایی اشاره دارد که عموما با یک واسطه (تصادف) موجب راه بندان و سنگین شدن ترافیک می شود و به تبع آن آلودگی را شدت بخشیده است. تمثیل های متعددی را می توان در این باره عنوان کرد که به سه مورد مشهود آن پرداخته می شود:تعبیه بسیاری از دوربرگردان ها در داخل بولوارها متعلق به زمان حال نیست و هم اکنون با حجم خودروهای در حال تردد هم خوانی ندارد. در حال حاضر بسیاری از این معابر محل ازدحام خودروهایی است که برای دور زدن از آن در نوبت قرار می گیرند. در بعضی از موارد زحمت کشان پلیس راهنمایی و رانندگی برای رفع این معضل با نصب تابلویی دورزدن را ممنوع کرده و یا با انسداد آن بار ترافیکی نقطه فوق را به نقطه دیگری در همان مسیر منتقل کرده اند. انجام این کار شاید به سهولت تردد ورفع راه بندان کمک شایانی کرده باشد ولی در نهایت باعث انتقال این تراکم به نقطه ای دیگر شده، سبب بالا رفتن میزان ترافیک می شود و به دنبال آن تشدید آلودگی را به همراه دارد.چاله ها و گودال های غیر همسطح که عمدتا به دنبال عملیات فنی شرکت هایی همانند آب و فاضلاب، مخابرات، برق و غیره ایجاد می شود از جمله عواملی هستند که به دلیل احتراز رانندگان از مواجهه با آن ها لاجرم سعی در انحراف خودروی خود می کنند تا احیانا به خودروی آن ها آسیبی وارد نیاید و بدین صورت احتمال بروز حادثه تصادف افزایش می یابد و به دنبال افزایش حجم ترافیک پدیده آلودگی نیز آشکار می شود. در همین حال نیز بایستی به مقوله سرعت گیرها نیز اشاره کرد. به اذعان دست اندرکاران راهنمایی و رانندگی بسیاری از سرعت گیرها بنابر دلایلی از جمله نامشخص بودن چهره فیزیکی آن ها و یا رویت نشدن در نور ضعیف شبانه، منجر به کاهش غیر عادی سرعت خودروها می شود و بروز تصادف را شدت می بخشد که در صورت شکل گیری چنین رویدادی افزایش آلودگی هوای محیط بر اثر ازدحام خودروها قابل پیش بینی خواهد بود.به نظر می رسد اقدام برای کاهش آلاینده ها همراه با نگرش تک بعدی، واقعیاتی را از نظر دور خواهد داشت که در صورت اعمال آن و مطالعه پیرامون نقش مشخصات فیزیکی خیابان ها در بروز آلودگی، راه کار موثری را درراستای بهینه سازی اوضاع زیست محیطی، از طریق شناسایی دقیق عوامل موجد آلودگی، فراروی محققان و تصمیم گیرندگان قرار خواهد داد.

فرزانه پاکروان
دبیر شیمی ناحیه ۵ مشهد

منبع : روزنامه خراسان