نقش اعتقادات مذهبی در پیشگیری از جرایم

● مقدمه:
نقش اعتقادات مذهبی بر اعمال و رفتار انسان معتقد امری انکار ناپذیر است اعتقادات مذهبی در تمامی اعمال و رفتار انسان مومن منعکس شده او را به انجام اوامر الهی ترتیب و از مناهی حضرت یاری باز می دارد.
امروزه یکی از روشهای رایج به منظور درمان بزهکاران و اصلاح آنان و پیشگیری از وقوع جرم در بیشتر کشورهای دنیا، شیوه مذهب درمانی است. یکی از بهترین عوامل بازدارنده از ارتکاب که اثر بسیار مهمی دارد عامل مذهب است. زمانی که در جامعه ای نقش مذهب و عوامل معنوی پررنگ می‌شود بی شک میزان جرم و جنایت نیز کاهش می یابد به گونه ای که در بررسی ها و تحقیقات صورت گرفته مشخص شده است غالب مجرمان افرادی دور شده از دین هستند و در خانواده هایی پرورش یافته اند که ارزشهای معنوی کمرنگ شده و ارزشهای مادی جای آن را گرفته است.
کاهش میزان جرایم در ماه رمضان واقعیتی آشکار است چرا که هر ساله با فرارسیدن ماه مبارک رمضان، تعداد قتلها و سایر جرایم وقوعی دیگر کاهش می یابد و به تبع آن احساس امنیت در میان مردم نیز بیشتر می شود و ماه رمضان این فرصت را ایجاد می کند که ذهن جامعه از ناپاکی ها، ناهنجاری ها و وقایع تلخ و تکان دهنده پاک شود و موج احساس ناامنی فروکش کند که درباره اهمیت و جایگاه رفیع ماه مبارک رمضان، پیامبر اکرم (ص) می فرمایند:« اگر بنده خدا از حقیقت و کرامت ماه رمضان آگاه بود، دوست می داشت تا تمام سال رمضان باشد.»
این ماه، ماه خودسازی و پرورش روح، ماه عبادت و بندگی، ماه نزول قرآن، ماه ولایت و ماه لیله القدر است.
دین اسلام که کاملترین دین دنیاست، برای تمامی ابعاد زندگی انسانها طرحها و برنامه های مناسبی را تدوین نموده که عمل به آنها انسانها را به سوی رستگاری هدایت می کند. در خصوص علل و عواملی که باعث می شود ماه رضان در کاهش جرائم تأثیر گذار بوده که به شرح هر یک از آنان می پردازیم:
۱) نقش رسانه ها
در شرایطی که مسئولان فرهنگی همواره بر نقش موثر مذهب در عرصه های مختلف اجتماعی، فردی و خانوادگی تأکید دارند جلوه یافتن این نقش در ماه مبارک رمضان بسیار حائز اهمیت است.
هر چند سفارش و توصیه مذهب و گرایش های معنوی همیشه وجود دارد اما ما شاهد هستیم در ایام مذهبی خاص مثل ماه رمضان رسانه ها بیش از پیش بر این موضوع تأکید می کنند و همین مساله سبب می شود تا افکار افرادی که احتمالاً در طول سال از باورهای دینی اندکی فاصله گرفته اند به سوی معنویت بیشتر معطوف شود بنابراین نمی توان قش رسانه ها را در این خصوص نادیده گرفت. بطور کلی مذهب عامل خودکنترلی بسیار قوی است. فردی که باورهای دینی در او نهادینه و ریشه دار شده است دیگر به خاطر ارزشهای پوچ و ظاهری دست به کارهای غیرمعقولی نمی زند و همواره به عقوبت اعمالش می اندیشد. ما شاهد هستیم که سازمانها و نهادهای مختلف بودجه های زیادی را صرف مبارزه و مقابله با بزهکاری و انواع آسیبهای اجتماعی می کنند اما نحوه هزینه کردن ها حکایت از آن دارد که بیشتر این بودجه صرف برخورد با معلول ها می شود و کمتر کسی به سراغ علتها می‌رود حال آن که اگر در بحث مبارزه با آسیبهای اجتماعی توجه ما به علل و ریشه ها باشد در آن صورت ضرورت انجام کارهای فرهنگی و لزوم توسعه آن بیشتر احساس می شود و مسئولان رسانه‌ها نیز طبیعتاً در پررنگ کردن باورهای دینی تلاش بیشتری را به خرج خواهند داد.
۲) بهداشت روانی
آسیب شناسان اجتماعی و متخصصان علوم رفتاری بر این باورند که علت بسیاری از جرایم و جنایت‌ها نابسامانی های روانی و گسترش میزان بیماری ها و مشکلات روحی است به همین دلیل همواره بر لزوم توجه ویژه به بهداشت روان در سطح کلان تأکید ویژه ای دارند. جرم توسط فرد یا افرادی به وقوع می پیوندد که در برابر فشارها و مشکلات زندگی که به انواع اجتماعی، خانوادگی و ..... تقسیم می شود توانایی یافتن راهکارهای منطقی و صحیح را ندارد و به خاطر پایین بودن آستانه تحمل شخص وی در برابر سختی ها و گرفتاری ها به رفتار هیجانی متوسل می شود از سویی با ریشه یابی اعمال افراد تبهکار و قانون شکن مشخص می شود در فرآیند رشد‌آنها اختلال وجود داشته و همین مساله سبب شده تا شخصیت آنان به شخصیتی بیمار گونه تبدیل شود.
با مطالعه دستورهای دین اسلام این نکته کاملاً واضح و مشخص است هر آنچه که در دین به انجام یا ترک آن امر و توصیه شده نقش بسزایی در بهداشت روانی دارد. فرد مذهبی کمتر گرفتار خشم و رفتارهای هیجانی می شود به خاطر باورهایی که در او تثبیت شده در برابر ناملایمات و سختی ها، مشوش نمی شود و در برخورد با دیگران آرامش خود را حفظ می کند و همین نکات از مهمترین عوامل پیشگیری از وقوع جرم است و ما شاهد هستیم در ماه رمضان مردم بیشتر از سایر ماه ها به این دستورات توجه دارند.
۳) تأثیر اجتماعی
یکی دیگر از عللی که کارشناسان در رابطه با نابهنجاری و آسیبهای اجتماعی بر آن تأکید دارند میزان همبستگی اجتماعی است. هر چه این همبستگی کمتر شود به تبع آن احتمال بروز بزه و جرم نیز افزایش می یابد به همین خاطر بسیاری بر این عقیده اند که در شهرها و مناطق کوچک مانند روستاها به دلیل بالابردن میزان همبستگی اجتماعی آمار جرم و جنایت بسیار پایین تر از کلانشهر ها و مناطق شلوغ و پرجمعیت است. در این رابطه میان نقش مذهب در افزایش همبستگی اجتماعی بسیار واضح وآشکار است. بخش عظیمی از آموزش های دینی ما مربوط به روابط اجتماعی می شود و در اسلام بر انجام اعمال و مناسکی توصیه شده که طبیعتاً میزان همبستگی اجتماعی را افزایش می دهد. بعنوان مثال نماز جماعت نمونه بارزی در این خصوص است. در این میان نقش مذهب در افزایش میزان همبستگی اجتماعی در ماه رمضان بسیار مشهودتر از سایر ایام است. انجام اعمالی مانند رسیدگی به ایتام، کمک به نیازمندان، فراهم کردن شرایط آزادی زندانیان، مراسم گلریزان و... از جمله این مراسم است. در ماهی که انجام این اعمال سرلوحه زندگی اجتماعی افراد قرار می گیرد طبیعاً کمتر شاهد نزاع‌های خیابانی، اعمال منافی عفت، ایجاد مزاحمت و غیره... هستیم.
یکی از عوامل بروز جرایم و آسیب های اجتماعی به شکل مشکلات اقتصادی است. زمانی که فردی به لحاظ روانی دچار اختلال است با تنگناهای مالی نیز مواجه می شود و احتمال گرایش به رفتارهای هیجانی و خشونت آمیز در او بیشتر می شود. در حالی که در ماه رمضان شاهد هستیم افرادی که از توان مالی مناسبی برخوردارند تلاش می کنند به گونه ای به نیازمندان کمک کنند که آبروی آنها نیز حفظ شود به این ترتیب مشکلات مالی بسیاری از خانواده های گرفتار مشکلات اقتصادی بر طرف می‌شود و شاهد وقوع جرم از سوی آنان نیستیم. در این میان رسم خوب دیگری که هر ساله در ماه رمضان در ایران وجود دارد جمع آوری پول برای آزاد کردن محکومان به دیه و مجرمان مالی است که واقعاًٌ می تواند در میان مدت و طولانی مدت اثرات خوبی در کاهش آمار نابهنجاری ها داشته باشد. ضمن این که دستگاه قضایی در این ماه به بسیاری از مجرمان واجد شرایط مرخصی می دهد که حضور آنان در کنار خانواده نیز بسیار مفید است.
در پایان به ذکر آمار زندانیان کشور در سال ۱۳۸۲ می پردازیم. براساس بررسی های به عمل آمده روی آمار ورودی زندانیان کشور در ماه مبارک رمضان سال ۱۳۸۲ در مجموع ۴۵ هزار و ۸۵۶ نفر وارد زندانهای کشور شده اند که در مقایسه با آمار ورودی یک ماه قبل از آن ۳۸/۱۲ درصد کاهش داشته است.
با بررسی های انجام شده مشخص گردید که استانهای مرزی کشور بیشترین کاهش ورودی را داشته‌اند. استان ایلام با ۴۴/۳۰ درصد کاهش از بیشترین کاهش ورودی در مقایسه با سایر استانها برخوردار بوده است پس از این استان، استانهای هرمزگان با ۳۷/۲۷ درصد، لرستان با ۸۲/۲۱ درصد، آذربایجان غربی با ۴۷/۲۰ درصد و استانهای گلستان، سیستان و بلوچستان و قم با ۱۹ درصد کاهش بیشترین کاهش ورودی را داشته اند. استان تهران با ۴۸/۱۳ در صد کاهش در مقایسه با سایر استانهای کشور در رتبه سیزدهم قرار گرفته است. آمار ورودی سایر استانهای کشور نیز در این ماه تا حدودی کاهش داشته. اما تنها ۳ استان کهکیلویه و بویر احمد، بوشهر و قزوین با افزایش ورودی در ماه مبارک رمضان مواجه بوده اند که این موضوع قابل بررسی است. متوسط آمار ورودی روزانه زندانیان به زندانهای سراسر کشور در ماه مبارک رمضان یک هزار و ۵۲۸ نفر بوده، در حالی این رقم در یک ماه قبل از آن یک هزار و ۷۴۴ نفر می باشد.

محقق:
فرشید چاله چاله
وکیل دادگستری – مدرس دانشگاه
محمد حامد پورجعفری