همه با هم، علیه فقر

زندگی از قرار معلوم باید برای اغلب ما بر وفق مراد باشد. گفته‌اند زندگی ارمغانی است از فرصت‌های بی‌شمار و تحقق آرزوها، وعده‌ای است برای روزهای سرشار از موفقیت و رضایت خاطر بیشتر. اغلب ما به یك زندگی خانوادگی خوب، یك شغل موفق و رضایت خاطر بیشتر نیاز داریم و آن را از زندگی انتظار می‌كشیم.
در اعماق وجود خود می‌دانیم كه شایسته سهم مناسبی هستیم و این حق ماست كه به این خواسته خود برسیم. آیا هرگز به این فكر افتاده‌اید كه چرا شرایط آن طور كه باید نیست؟ چرا نمی‌توانیم آن چه را كه می‌خواهیم و شایسته آن هستیم به دست آوریم؟ چرا در حالی كه بعضی‌ها به نظر راضی و خوشبخت می‌رسند دیگران ناخشنود و ناراضی هستند؟ این تفاوت از چیست؟
آیا مسئله سرنوشت و قسمت است كه آینده ما را اسرارآمیز طراحی می‌كند و اختیار محدودی برای تعیین مسیر زندگیمان به ما واگذار می‌كند؟ چیست كه ما را از پیشرفت بازمی‌دارد؟
در اغلب موارد آن دیواری كه راه را برای برخی از ما سد كرده است و ما را از پیشرفت باز می‌دارد «فقر» است.وضعیت فقر و سیاست‌ها و برنامه‌های مبارزه با آن در سطوح ملی و بین‌المللی موضوع گفت و گوی ما با دكتر محمدعلی فرزین، مدیر طرح‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی دفتر عمران سازمان ملل متحد (UNDP) در ایران است.با هم می‌خوانیم:
▪ فقر از دیدگاه سازمان ملل چه تعریفی دارد؟
- اصولاً فقر ۳ تعریف دارد كه شامل ۱: فقر قابلیتی: در این نوع فقر مشكلات مختلفی از قبیل كمبود خوراك، پوشاك، مسكن، بهداشت و آموزش و پرورش دیده می‌شود. درواقع این یك دیدگاه از محرومیت است كه شاخص آن در سازمان ملل شاخص فقر انسانی است ۲- فقر نسبی: در این تعریف درآمدهای افراد به یك درآمد متوسط نسبت داده می‌شود مثلاً اگر درآمد متوسط كشور ۴۰ هزار تومان باشد۵۰ درصد آن را به عنوان معیار خط فقر قرار می‌دهند كه در این صورت اگر درآمد یكی از افراد جامعه زیر۲۰ هزار تومان باشد این فرد فقیر است.سومین تعریف فقر هم ،فقر مطلق است.
▪ با توجه به آخرین آمار اعلام شده خط فقر از سوی وزارت رفاه كه حدود ۴۰۰ هزار تومان است در حال حاضر وضعیت فقر را چگونه ارزیابی می‌كنید؟
- بنابه گفته سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور یك ایرانی باید روزانه ۲۱۰۰ كالری مصرف نماید كه آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۳۸۴ هفت درصد جمعیت كشور از این لحاظ زیر خط فقر بودند. اما از نظر دولت ایران، یك ایرانی باید از سرپناه متوسط، لباس مناسب، آموزش و بهداشت و از غذای كافی بهره‌مند شود. همچنین امكان فراهم كردن هزینه‌های زندگی خویش را داشته باشد كه در غیر این صورت این فرد، فقیر تلقی می‌شود.
▪ عامل اصلی فقر در ایران چیست؟
- بیكاری عامل اصلی فقر است. یعنی بیكاری كه از عدم سرمایه‌گذاری‌های درست و مناسب در كار تولید است. در واقع افرادی كه بیكارند، فقیر هستند و علت آن است كه سرمایه‌گذاری مناسب در بخش‌های مختلف انجام نشده و خیلی از مشاغل غیررسمی و با دستمزدهای پایین است. همچنین عدم توان كافی جمعیت محروم برای انجام كارهای مناسب و پردرآمدتر از مهم‌ترین عوامل ایجاد فقر است.
▪ كدام یك از بخش‌ها و مراكز در فقر شدید به سر می‌برند؟
- در كشور ما سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی از فقیرترین استان‌ها هستند كه البته مناطقی مانند ایلام، بخش‌هایی از كرمان و هرمزگان هم محروم هستند كه علت‌های آن از قبیل: عوامل تاریخی، مسائل قومی و فرهنگی، دوردست بودن این مناطق از مركز كشور، عدم سرمایه‌گذاری‌های مناسب در گذشته است. به طور كلی در ایران به دلایل مزبور و رشد جمعیت و نیز مهاجرت‌هایی كه صورت گرفته، كارها ‌آن طور كه باید به ثمر نرسیده است.
▪ چه راهكارهایی را برای جلوگیری از افزایش فقر در جامعه پیشنهاد می‌كنید؟
- باید در ابتدا به خط فقر به صورت نسبی نگاه كنیم یعنی اختلاف درآمد یك فرد را با درآمد میانه كشوری مقایسه كنیم. در این صورت تعداد افرادی كه زیر خط فقر نسبی هستند زیاد است اما اگر طبق گفته شما با نگاه وزیر رفاه بنگریم این میزان متفاوت خواهد بود.
▪ تاكنون چه فعالیت‌هایی در جهت تحقق اهداف توسعه هزاره از سوی سازمان ملل در ایران انجام شده است؟
- اهداف توسعه هزاره برنامه مشخصی است و باید براساس آن فقر و محرومیت را در كشور كاهش دهیم. فقر را باید فراگیر دید چون فقر ابعاد مختلفی دارد و شامل ۸ آرمان توسعه هزاره می‌باشد.
در برنامه اهداف توسعه هزاره ۱۸ هدف وجود دارد و مشخص می‌كند كه باید به چه چیزهایی توجه كرد تا این آرمان‌ها (آرمان‌های كرامت و توسعه انسانی) تحقق یابد. همچنین برای این ۸ آرمان و ۱۸هدف، ۴۸شاخص وجود دارد كه مجموعه اهداف توسعه هزاره هستند كه یك برنامه‌ریزی و دیدگاه كلی در جهت ایجاد رفاه برای مردم یك كشور می‌باشند و سازمان ملل نیز به دنبال تحقق این برنامه است و در سپتامبر سال۲۰۰۰ (شهریور ۷۹) تمام سران كشورهای جهان از جمله رئیس جمهوری وقت ایران در سازمان ملل گرد هم آمدند و این اعلامیه هزاره را پذیرفتند و نسبت به آن متعهد شدند.
پس از آن كشور ایران هم در این برنامه فعال شد و سرانجام در سال ۲۰۰۴ (آذر۸۳) گزارش اول خود را در خصوص اهداف توسعه هزاره به چاپ رسانید و دومین گزارش نیز به زودی به اتمام و به چاپ می‌رسد و به عموم معرفی می‌گردد.
همچنین در رابطه با فعالیت‌هایی كه در ایران انجام شده دفتر عمران سازمان ملل متحد حمایت‌ها و كمك‌های فنی و مالی در جهت تحقق یافتن این گزارش‌ها داشته است كه حمایت درجهت ایجاد این ظرفیت‌ها محسوب می‌شود.
چند پروژه برای شناسایی این روش‌ها و رویه‌ها در كشور در پیش داریم كه نمونه آنها پروژه ملی اهداف توسعه هزاره است كه به الگوسازی و روش شناختی كمك می‌كند و پروژه دیگری به نام برنامه توسعه منطقه‌ای است كه قصد دارد آن طرف سكه الگوی برنامه‌ریزی كلان را نشان دهد (در سطح اجرا و خرد) كه هنوز به اجرا نرسیده است و پروژه دیگری كه آن هم هنوز به اجرا نرسیده به جهت تولید آمار بهتر در خصوص آن ۴۸ شاخص می‌باشد.
▪ وضعیت هركدام از آرمان‌های توسعه هزاره در كشور ما چگونه است؟
- باتوجه به ۸ آرمان مزبور و گزارش‌های دولت، بحث فقر مطلق(گرسنگی و تغذیه) وضع كشور سال به سال رو به بهبود است و فقر نسبی به دلیل تورم و افزایش قیمت دارایی‌ها در تهدید است. دسترسی همه به آموزش سالانه بهتر می‌شود (هر سال حدود ۹۷ درصد جمعیت ثبت نام آموزشی می‌شوند).
باوجودی كه سالانه بیشتر آمارهای جنسیتی رو به بهبود است و اخیراً متوجه شدیم كه تعداد دختران دانشجو از پسران دانشجو به طور قابل ملاحظه‌ای پیشی گرفته است، اما برخی آمارها نیز كاهش نسبی نشان می‌دهد؛ مثل افت درصد نمایندگان زن در مجلس شورای اسلامی. طبق آمارهای دولت به دلیل گسترش شبكه بهداشت كشور، بهداشت كودكان و مادران نیز رو به بهبود است.
اما مسائل تورمی و تغذیه برای گروه‌های حاشیه‌ای و محروم همچنان تهدیدكننده است. همچنین در رابطه با ایدز هنوز تهدیدات بسیاری برای ما وجود دارد و با شیوع بیشتر این بیماری روبه‌رو هستیم و طبق گزارش دولت نمایانگر احتمالاً ۶۰ تا۸۰ هزار نفر HIV + هستند (حدود ۱۵هزار نفر طبق آمارهای ثبتی با ضریب ۵برابر كه احتمال ارقام مزبور را به ما می‌دهد) روند آرمان محیط‌زیست مناسب نیست.(در ایران مسائل اقتصادی و مالی ارجح بر رعایت استانداردهای محیط زیستی هستند).
آرمان هشتم چندین شاخص دارد كه در رابطه با توان توسعه و مدیریت كلان است. یكی از شاخص‌هایش اشتغال جوانان است كه در كشور ما مشكل است.
▪ همانطور كه مطلع هستید در هر جامعه‌ای مشكلات مختلف آسیب‌هایی را به همراه دارند، فقر به عنوان یك معضل چشمگیر چه آسیب‌هایی برای جامعه به دنبال دارد؟
- موضوعی كه توجه سازمان ملل را جلب كرده، رشد و توسعه فراگیر است یعنی یك رشد و توسعه اجتماعی اقتصادی فراگیر كه شامل حال همه افراد جامعه شود و به نوعی همه مردم از آن بهره‌مند شوند. همچنین باوجود چنین توسعه اقتصادی فراگیر وضع اجتماعی سامان می‌یابد. اما زمانی كه فقر مطلق زیاد است درصدی از جامعه از رشد اقتصادی محروم خواهند ماند.
سرانجام فقر باعث می‌شود آن تعداد از افراد جامعه در چرخه اقتصادی قرار نگیرند و از وجود آنها برای ایجاد كار و تولید، داد و ستد و نیز مصرف استفاده نشود. این دسته افراد فقیر مطلق خارج از چرخه اقتصادی كشور به سر می‌برند، در این صورت سیستم اقتصادی از نیروی مصرف محروم می‌گردد و رشد بالقوه اقتصادی نخواهیم داشت.
همچنین مسائل و انحرافات اجتماعی زیادی چون جنایت، فحشا، نارضایتی‌های اجتماعی در مورد افراد گرسنه پیش می‌آید.بنابراین هرچه میزان افراد فقیر در جامعه زیاد شود، مشكلات هم رو به رشد می‌روند و اگر این میزان فقر همانند كشورهای آفریقایی افزایش پیدا كند سیستم اقتصادی فلج می‌شود.
به عنوان مثال زمانی ایدز در جنوب آفریقا درصد بسیار كمی از مردمان آن كشور را گرفتار كرد و دولت‌آن هیچ اعتنایی نداشت و این بی‌اعتنایی باعث شد كه ۳۰ الی۴۰ درصد جمعیت آن مبتلا به ایدز شوند و تمام سیستم نظام اجتماعی اقتصادی كشورشان درگیر حمایت از آنان شوند و همین امر در مورد محرومیت غذایی ممكن است پیش آید كه اگر در كشوری میزان درصد محرومیت بالا رود، آن كشور اقتصاد ضعیفی خواهد داشت و دیگر رشد توسعه فراگیر ندارد.
بر این اساس دولت‌ها باید راهكاری اتخاذ نمایندكه رشد اقتصادی توزیع مناسبی داشته باشد و ارزش افزوده درست به وجود بیاید و درست هم پخش شود.

راحله آهنی

منبع : روزنامه همشهری