ماجرای کشف شکافت هسته ای ـ بخش اول

کشف پدیدهٔ شکافت هسته‌ای را بدون شک باید یکی از مهم‌ترین اکتشافات علمی سدهٔ بیستم میلادی برشمرد. رشد و توسعهٔ علوم و فنون هسته‌ای به فاصلهٔ نسبتاً اندکی از این کشف با آن چنان شتابی پیش رفت که آثار و تبعات خودرا در ابعاد گوناگونی از زندگی بشر، از تولید سلاح‌های هسته‌ای و حاکم شدن معادلات جدیدی در روابط بین‌الملل و جنگ سرد گرفته تا احداث نیروگاه‌های برق هسته‌ای و ظهور صدها فن‌آوری دیگر در عرصهٔ علوم و صنایع نمایان ساخت. ولی اعتبار اصلی این کشف متعلق به چه کسی است و کاشف یا کاشفین آن چه کسانی بودند؟ واقعیت این است که سرنوشت کشفی با این اهمیت با اعطای بحث‌انگیز و یک‌جانبهٔ جایزهٔ نوبل شیمی سال ۱۹۴۴ به یک شیمی‌دان آلمانی به نام اُتو هان رقم خورده است. پرونده‌های نوبل آکادمی سلطنتی علوم سوئد که در سال‌های اخیر و براساس یک قاعدهٔ پنجاه ساله گشوده شده‌اند، پژوهشگران را در ارائهٔ تصویر بهتری از آن‌چه که به اعتقاد بسیاری، یک بی‌عدالتی در تاریخ علم باید شمرده شود، یاری داده‌اند. در این نوشتار، ضمن برشمردن نحوهٔ رخداد کشف شکافت هسته‌ای و به‌ویژه نقش لیزه مایتنر، فیزیکدان اتریشی‌الاصل، در به ثمر رساندن آن، یک بررسی انتقادی از تصمیمات کمیته‌های نوبل، که با استناد به اسناد استکهلم به عمل آمده است، ارائه می شود.

عبدالرضا سلیمانیان