نکاتی در خصوص طبقه بندی سازمان های غیردولتی: مرزهایی که باید شناخت

با اینكه بسیاری علاقه مند هستند تا سازمان های غیردولتی را طبقه بندی كنند، اما به نظر میرسد این كار دشواری باشد. ما می توانیم بین فعالیت های مختلفی كه این انجمن ها انجام می دهند فرق بگذاریم، اما خود این انجمن ها با تغییر فعالیت هایشان و پیدا كردن كاركردهای مختلف باعث می شوند كه نتوانیم از شاخص نوع فعالیت به تنهایی برای طبقه بندی این سازمان های مردمی استفاده كنیم. با این وجود دو نوع سازمان غیر دولتی در میان انواع مختلف آن قابل بررسی است؛ انجمن هایی كه فعالیت های اجرایی انجام می دهند (operational NGO) و انجمن های اطلاع رسانی یا كسانی كه موضوعات خاص را پیگیری می كنند و به نوعی برای رسیدن به آن مبارزه می كنند تا در نهایت روی سیاست گذاری ها تاثیر بگذارند. (Campaigning NGO) تفاوت این دو، در این است كه در اولی، تغییر در وضعیت موجود از طریق انجام پروژه ها و به صورت محدود به وقوع می پیوندد. مثل خیریه ها و انجمن هایی كه فعالیت ها و خدمات انسان دوستانه به كودكان، آسیب دیدگان، پناهندگان، مهاجرین و ... ارائه می دهند. فلسفه فعالیت این سازمانها اصلاح و تغییر وضعیت موجود از طریق كار بروی كوچكترین واحدهای اجتماعی است.اما در نوع دوم این انجمن ها، آنان می كوشند تا با تاثیر گذاری بر روی سیستم های سیاسی و تصمیم گیری به تغییر در سطح جامعه و اصلاح و بهبود وضعیت كمك كنند. سازمان های غیردولتی نوع اول ( عملیاتی یا اجرایی) نیازمند منابع مالی، انسانی و مواد اولیه لازم برای انجام فعالیت هایشان هستند. این نوع فعالیت نیاز به یك سازمان و سیستم بعضا پیچیده دارد. مثل بازارهای خیریه كه داوطلبان آن را می گردانند. این فعالیت های داوطلبانه به شدت بر روی كیفیت این سازمان ها موثر است. فعالیت دانشجویان و یا حتی دانش آموزان در تابستان كه اوقات فراغت بیشتری دارند جنب و جوش آشكاری به فعالیت های انجمن های نوع اول می دهد، منابع ملی كه از طریق قرار داد یا وام بلاعوض از دولت، بخش خصوصی، بنیادها، آژانس های بین المللی و ... جذب این انجمن ها می شود، نیاز به زبان و یا تخصصی خاص در تهیه درخواست بودجه یا طرح دارد. این سازمان های غیردولتی از یك سری برنامه های خاص مانند كنسرت و بازارچه و ... برای تامین هزینه هایشان استفاده می كنند و برای این كار از افراد متخصص بهره می گیرند. به همین جهت این نوع انجمن ها نیازمند یك ساختار بوروكراتیك در دفتر مركزی و كادر تخصصی برای ارائه خدمات دارند. اما سازمان های غیر دولتی كه برای تاثیرگذاری روی سیاست گذاری ها تلاش می كنند، در بعضی نكات با انجمن های اولی شباهت دارند. مثلا در نوع دوم هم، جذب منابع مالی مهم است ولی اهمیت آن به اندازه نوع اول نیست. سازمان های غیردولتی تاثیر گذار بر روی سیاست گذاری ها ، به فعالیت نیاز دارند، در عین حال آنان در بسیاری از مواقع به جای آنكه وام را برای فعالیت داوطلبانه دعوت كنند باید بتوانند گروه های مختلف مردم را در زمان های كوتاه بسیج كنند. مثل راهپیمایی هایی كه برای برخی مسائل زیست محیطی و اجتماعی به راه می افتد( توانایی و قدرت بسیج عمومی) این سازمان های غیردولتی باید به حامیان و اهدا كنندگان كمك خود اطلاعات دقیقی از كار خود بدهند. با این حال در مقایسه با انجمن های عملیاتی یا اجرایی برای انجام این كار كمتر تحت فشار هستند. مثل سازمان های غیردولتی فعال در زمینه حقوق بشر كه به دلیل نوع فعالیشان با سختگیری زیادی از سوی اهدا كنندگان كمك درخصوص نحوه هزینه كردن منابع خود مواجه نمی شوند . با وجود این تفاوت ها هر دو نوع این انجمن ها باید برای جذب منابع مالی، بسیج داوطلبین، ارتباط با رسانه ها و ... اقدام و در ضمن دفاتر خود را نیز به شكل مطلوب اداره كنند. با این وجود، در حالی كه در نوع اول ( اجرایی ) فعالیت معطوف به انجام یك پروژه است، در دومی فعالیت می تواند یك تظاهرات یا تحصن مردمی باشد. با وجود این اشتراكات وقتی دقیق تر می شویم مشاهده می‌كنیم كه در بعضی از سازمان های غیر دولتی تفكیك این دو نوع از هم به سختی امكان پذیر است. به عنوان مثال برخی مواقع انجمن های نوع اول ( عملیاتی و اجرایی ) برای به ثمر رسیدن و یا قبولاندن اهمیت پروژه های خود اقدام به كارهایی از نوع دوم می كنند. NGO های بزرگ توسعه ای و NGO های زیست محیطی تا حدی در كار مبارزه برای تغییر سیاستها (compaing) هستند و تا حدی با انجمن ها و یا شبكه هایی كه كار تغییر سیاست گذاری را دنبال می كنند، همكاری می كنند. همینطور سازمان های غیردولتی كه علاقمند به تغیر سیاست ها هستند نیز نمی توانند به نیازهای ملموس مردم بی توجهی كنند. برای مثال بسیاری از این انجمن ها فعالیت های ملموس بشر دوستانه و خیریه ای را به انجام می رسانند. نمونه های بسیار دیگری می توان یافت كه در آن سازمان های غیر دولتی حقوق بشری یا زنان و ... اقدام به انجام فعالیت هایی می كنند كه تا به قربانیان خشونت و بی عدالتی كمك كنند. نوع دیگری از سازمان های غیردولتی وجود دارد كه كار كردشان تلفیقی از این دو نوع NGOاست. برای مثال می توان از برخی انجمن های تحقیقاتی نام برد كه برای ارتقای درك و فهم مردم یا گروه های ذینفع از موضوع مورد نظرشان برنامه های اجرایی انجام می دهند. این گروه ها ممكن است طیف گسترده ای از دانشگاهی و غیر سیاسی تا انجمن‌هایی كه به توزیع اطلاعات برای تغییر سیاست ها در زمینه مبارزه با موضوعات مختلف می پردازند را شامل شود. بسیاری از انجمن ها دراشكال گوناگونشان می كوشند برای اعضایشان برنامه های اجرایی دست و پا كنند ولی در عین حال آنها در فعالیت هایی كه منجر به تغییر سیاست در حوزه های مختلف می شود نیز شركت می كنند تا بتوانند منافع اقتصادی و جایگاه سازمانهای خودشان را ارتقا بدهند. این طبقه بندی و دیگر طبقه بندی ها تنها ارزش كاربردی برای تفكیك برخی از این انجمن ها دارد و نباید از خاطر برد كه نمی توان از این نكات برای طبقه بندی تحلیلی NGO استفاده كرد. (Analutical classification) به همین جهت به نظر می رسد موثرترین روش برای شناخت سازمان های غیردولتی از غیر آن، این است كه اطلاعات دقیقی در مورد یك سری شاخص های مختلف داشته باشیم. به طور مثال می توان از طریق كارمندان تمام وقت تعداد اعضا، بودجه سالانه، اطلاعات در مورد ابعاد سازمان و اطلاعاتی كه از طریق نظر سنجی به دست می اید، در مورد آشنایی و حمایتی كه مردم از اهداف یك NGO دارند، مطلع شد. قدرت سیاسی یك NGO را نیز می توان از طریق نظر سنجی، به دست آورد اطلاعاتی در مورد اینكه مطبوعات چقدر پوشش خبری به آن داده اند و یا مردم تا چه از اهداف آن با خبر هستند، سنجید. شاخص های دیگری هم در این زمینه وجود دارد. مثل توانایی و تخصص كادر سازمان غیر دولتی ، مهارت حرفه ای، دانش وتجربه، كیفیت فنی نیروهای داوطلب و ... كه برای همه انواع سازمان های غیردولتی مهم هستند. با این وجود، چنانكه گفته شد به علت سیال بودن بسیاری از ویژگی های سازمان غیردولتی، مخصوصا سازمان هایی كه به لحاظ سازمانی و برنامه ای از گستردگی چندانی برخوردار نیستند، استاندار سازی و تفكیك دقیق انواع این سازمان ها از هم قدری دشوار می نماید. شاید بهتر باشد تفاوت ها، فرقها و مشتركات هر یك از انواع و اشكال سازمان های غیردولتی را بدانیم، اما از تلاش برای رسیدن به تعاریف و حدودی سخت و متصلب خودداری كنیم.
امید معماریان

امید معماریان

منبع : نشریه سبا