رقیب تازه نفس ناتو

آرزوی بلند پوتین و جین تائو اكنون به بار نشسته است. در میدان بازی رقابت بزرگ با غرب و ناتو آنها امروز به ابزاری مؤثر دست یافته اند. دو سال تمام روس ها به هر طریقی توسل جستند تا اسب زین شده ناتو و آمریكا را از هجوم به سرزمین های امپراتوری شوروی سابق منصرف كنند اما هیچ كدام از طرح ها و ایده های آنان كارگر نیفتاد. نه آزمایش پیچیده لیزری چینی ها در فضا ونه تصمیم سه گانه پوتین یعنی: توسعه سیستم موشكی وهوایی روسیه ، ایجاد پایگاه جایگزین برای سپر موشكی در آذربایجان و خروج از پیمان تسلیحات متعارف، هیچ كدام نتوانست جورج بوش و سكاندار او در سازمان آتلانتیك شمالی، پاپ هوپ شفر را از دست یازیدن به سرزمین های شرقی بازدارد.
اما اكنون همه این آرزو ها زیر سقف سازمانی كه درست در قلب آسیای مركزی قد علم كرده محقق شده است. سازمان شانگهای كه تاكنون نهادی با شهرت اقتصادی بوده اكنون با یك تصمیم و یك تعریف تازه به تكیه گاه امنیتی دو قدرت چین، روسیه و همسایگان دور و نزدیك آنان تبدیل شده است. آنچه در هفتمین اجلاس شانگهای رخ داد یك رویداد نو با خصلت غافلگیری است. شاید هیچ كدام از تئوریسین های ناتو پیش بینی نكرده بودند كه خواسته دو حریف شرقی شان برای تغییر ترتیبات امنیتی آسیای مركزی عاقبت از آستین یك نهاد اقتصادی چون شانگهای بیرون آید.
اداره سازمان شانگهای اكنون به دست بالاترین مقام های امنیتی كشورهای عضو افتاده است. این نكته را روز پنج شنبه می شد از صف طولانی چهره های سیاسی - امنیتی كه همراه جین تائو، پوتین واحمدی نژاد دربیشكك حاضر شده بودند دریافت. حتی اگر رزمایش جنجالی ارتش های روسیه و چین در ارتفاعات اورال به عنوان نخستین نمایش قدرت نظامی شانگهای برگزار نمی شد، توافق ها و تصمیم های لابی های اجلاس به وضوح روشن كننده خط سیر این سازمان بود. همه آنچه به عنوان توافق های اعضای شورای امنیت كشورهای عضو منتشر شده معطوف به حساس ترین موضوعات امنیتی غرب است از بحران افغانستان كه سران شانگهای در دستور كار قرارداده اند تا موضوع تروریسم جملگی همان چیزی است كه اركان استراتژی امروز ناتو و آمریكا به حساب می آید.
اگر متن توافق ها و مذاكره های درون اجلاس بیشكك برای اثبات این فرضیه كه ناتو یك هووی سرسخت پیدا كرده و شانگهای برخاكستر پیمان منحله ورشو یك نهاد امنیتی جدید را شكل داده كافی نیست، ده ها ادله دیگر نیز می توان اقامه كرد. سازمان شانگهای ستاد مركزی و مقر خود را در پایتخت هایی قرار داده است كه درزمانی نه چندان دور یعنی برهه جنگ افغانستان پایگاه اصلی ارتش آمریكا بودند.
تاشكند یعنی همان شهری كه جنگنده های آمریكایی برای اجرای عملیات بزرگ بوش علیه طالبان از باندهای آن برمی خاستند، اكنون به جای همان بروكسل نشسته است یعنی این شهر ستاد مركزی و امنیتی شانگهای شده است. افزون براین همه جمهوری هایی كه طبق طرح تدوین شده ناتو قرار بود در یك جدول زمانی به سازمان آتلانتیك شمالی ملحق شوند اكنون در كمربند امنیتی شانگهای قرار گرفته اند.
برخی كارشناسان ایرانی و روسی برای نمایاندن ظرفیت ها و توانایی های امنیتی شانگهای پارامترهایی مانند وزن جمعیت یا گستردگی وسعت سرزمینی اعضای این سازمان را پیش كشیده اند اما واقعیت این است كه این عوامل برای توصیف دلایل نگرانی رقیبان شانگهای در غرب كافی نیستند. حدس قریب به یقین این است كه شاهرگ قدرت شانگهای در آنجا قرار دارد كه كانون استقرار خود را سرزمین های طلایی آسیای مركزی قرارداده است واعضا واركان اصلی این نهاد جملگی در منطقه ای واقع شده اندكه استراتژیست های آمریكا آنجا را قلب تپنده ژئوپولتیك قرن ۲۱ اعلام كرده بودند.
كافی است كه به این نقطه تأمل كنیم كه كمربند امنیتی شانگهای قرار است همان «خلأ بزرگ» را بپوشاند كه دو دهه آمریكا و اروپا همه ابزارهای سیاسی واقتصادی خود را برای رسیدن به آن خلأ به كار بستند. این تعبیر یك كارشناس روس كه شانگهای در جنگی بدون خونریزی اقلیم فتح نشده شوروی سابق را از چنگ مدعیان غرب خارج كرد شاید در نگاه اول رنگی از اغراق داشته باشد اما بهره ای وافر از واقعیت دارد.
اجلاس شانگهای حتی اگر طرحی عاجل برای ورود درمیدانهای تحت نفوذ ناتو و غرب روی میز نیاورد اما نفس تشكیل مراكز آن در پایتخت ها و گلوگاه های آسیای مركزی، عرصه رابرای تسلط دوباره آمریكا تنگ می سازد.
اما گزارشگران روسی اجلاس شانگهای حكایت های دیگری نقل می كنند آنها می گویند كه در اقدامی غیرمنتظره، همه سران و نمایندگان كشورهای عضو دربیشكك برای شروع یك همكاری امنیتی وتشكیل پیمان های دسته جمعی بیش ازهمكاریهای اقتصادی و بازرگانی علاقه نشان داده اند و بیشترین قرار و مدارهایی كه زیر سقف هفتمین دور اجلاس شانگهای رد و بدل شد ماهیت سیاسی داشته است.
مطبوعات روس همچنین از تمایل وتلاش زیركانه چینی ها برای هدایت همسایگان آسیای مركزی به سوی ورود دراین تنظیمات امنیتی نكته های شنیدنی دارند. این سخنان در واقع پاسخی به برخی ادعای محافل غربی است كه گفته بودند پكن از سیاسی شدن شانگهای امتناع می كند یا آنكه چینی ها اجرای یك ترتیبات امنیتی به دست شانگهای را مشروط به این كرده اند كه از رقابت یا رودررویی با ناتو وغرب خودداری كند.
روزنامه روسی كامرسانت دیلی روسیه نوشته: روحیه امنیتی سران كشورهای عضو و ناظران سازمان شانگهای در پایتخت قرقیزستان غیر قابل توصیف بود بویژه كه آنها پس از پایان اجلاس راهی یك میدان نظامی در استان چلیابینسك روسیه برای نظارت بر رزمایش «مأموریت صلح - ۲۰۰۷» شدند.
ناظرانی كه نتایج اجلاس بیشكك را از زوایای امنیتی دنبال كرده اند بیش از همه حول دیدارهای پوتین و جین تائو غور كرده اند. این ناظران معتقدند كه محور ومدار مذاكرات این دو رهبر شرقی نه مسائل اقتصادی كه امور امنیتی نظامی است.
نكته پرمعنا درنگاه این ناظران آن است كه اجلاس شانگهای باب همكاری نظامی میان این دو قدرت بزرگ گشوده است. هم پیمانی نظامی پكن و مسكو همان چیزی است كه منتهای آرزوی روسیه وكابوس غرب شناخته می شد. حلقه اتصال این همكاری رزمایش نظامی است كه با پرچم مشترك روسیه وچین به راه افتاد. اهمیت این رزمایش را باید از قلم استراتژیست های اروپایی و آمریكایی دنبال كرد كه تاكنون ده ها مقاله و تفسیر هشدار دهنده پیرامون آن درج كرده اند.
جالب است كه جین تائو و پوتین برای این رزمایش كه نام «مأموریت صلح - ۲۰۰۷» به خود گرفت همان اهداف سه گانه ای را تعریف كرده اند كه بوش آن را برای عملیات های مهم منطقه ای خود و شركایش در جنگ ترور برگزیده است یعنی مبارزه با پدیده تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی. البته به جز این اصول رزمایش روسیه و چین یك هدف مهم دیگری نیز دربرداشت كه با وجود كتمان كاری چینی ها ، افسران مسكو آن را با صدای رسا اعلام كردند وآن جلوگیری از دخالت نیروهای فرامنطقه ای در مقدرات سیاسی آسیای مركزی است.
هدف چهارم كه درواقع محور و مركز تفكر امنیتی برپاكنندگان رزمایش است با نگاه به لیست میهمانان حاضر در رزمایش بیشتر قابل فهم است. در این برنامه نمایش قدرت، نمایندگان كشورهای دیگر عضو این سازمان؛ قزاقستان، قرقیزستان، تاجكستان و ازبكستان شركت داشتند. محل رزمایش «مأموریت صلح - ۲۰۰۷» میدان نظامی منطقه اورال روسیه انتخاب شد. در رزمایش ضدتروریستی «مأموریت صلح - ۲۰۰۷» ۶ هزار نیروی نظامی از كشورهای عضو سازمان همكاریهای شانگهای شامل روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، چین، تاجیكستان و ازبكستان شركت كردند كه بیشترین نیرو ها از روسیه و چین بودند. طبق گزارش ها از روسیه حدود ۴ هزار نظامی و ۳۶ هواپیما و بالگرد نظامی و از چین یكهزار و ۷۰۰ سرباز و ۴۶ هواپیما و بالگرد نظامی در این رزمایش شركت داشتند.
با این رزمایش درواقع دو قدرتی كه سازمان اقتصادی شانگهای را به سوی یك نهاد امنیتی سوق داده اند نقش این سازمان را در تأمین صلح و ثبات منطقه آسیای مركزی نهادینه كردند.
از همین روست كه نخبگان نظامی روسیه مانند الكساندر پیكایف اظهار داشته ، با این رزمایش سازمان همكاری شانگهای عملاً یك سازمان امنیت دسته جمعی است و هدف آن این است، تا صلح و ثبات را در آسیای مركزی تأمین كند. مقیاس كنونی تمرینات نشان می دهد، كه اعضای عمده این سازمان قصد ندارند پس از این نیازهای امنیتی و دفاعی خود را از نهادهای فرامنطقه ای طلب كنند.
البته رسانه های چین نیزاین نكته را پنهان نكردند كه اصل مورد نظر سازمان همكاری شانگهای، همگرایی در برابر اعمال نفوذ آمریكا در سراسر آسیای میانه است كه به دنبال حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در نیویورك و واشنگتن آغاز شد.
«لیو گوچانگ» سفیر چین در مسكو گفت كه اجلاس بیشكك به بحث و بررسی «حسن همجواری، دوستی و همكاری های درازمدت» می پردازد.
شانگهای درحالی چتر نفوذ خود را در آسیای مركزی گشوده كه كشورهای این منطقه به بالاترین درجه ناامیدی از وعده های آمریكا رسیده اند. دست كم در دو پایتخت بیشكك و تاشكند كه شانگهای آنها را مركز استقرار خود قرار داده است این نارضایتی با صدای رسا بیان می شود. كریم اف و سران قرقیز این روز ها پیش همه دیپلمات ها و درهمه نشست ها وكنفرانس های خبری از بدقولی آمریكا اعتراض سرمی دهند. پنتاگون سال ۲۰۰۵ میلادی پس از دخالت در امور داخلی ازبكستان مجبور به ترك پایگاهی در این كشور شد.
در حال حاضر نیز احتمال بسته شدن یك پایگاه آمریكا در نزدیكی بیشكك قرقیزستان وجود دارد. «اوسكانا آنتوننكو» عضو «انستیتوی بین المللی مطالعات راهبردی» مستقر در لندن در مصاحبه ای تولد سازمان همكاری شانگهای را زنگ هشداری برای خداحافظی حاكمان منطقه با آمریكایی ها می خواند .
از نگاه این كارشناس كشور های ناظر كه هركدام مجموعه ای از پتانسیل های عظیم سیاسی و یا ژئوپولتیك و نظامی را دردست دارند در صورتی كه به ترتیبات امنیتی شانگهای بپیوندند در سال های آینده مشكلات حادتری برای رقیبان غربی این نهاد نمایان خواهد شد. اما در رشد سریع و شتابان سازمان شانگهای و تبدیل آن از یك بازیگر اقتصادی به نهادی امنیتی نباید یك فاكتور را از نظر دورداشت و آن نقش كارگردانان روسی است.
از نگاه روس ها كه امروز با هدایت كسانی مانند سرگئی ایوانف در اتاق فرمان شانگهای نشسته اند مداخله خشونت بار واشنگتن در اوضاع سیاسی كشورهای آسیای مركزی از افغانستان گرفته تا قرقیزستان و ازبكستان و پروژه ۶ ساله ای كه بوش با عنوان دموكراسی سازی به كار بست اكنون به ایجاد بی نظمی در این مناطق منجر گردیده و دامنه تهدید و بی ثباتی به سرحدات روسیه و چین گسترش یافته است. در چنین شرایطی روس ها برای سازمان همكاری شانگهای وظیفه ای مهم تر از دفع نفوذ آمریكا نمی بینند.
روز پنجشنبه هیچ كس به اندازه مردان كرملین در بیشكك خرسند نبودند. شانگهای كارت بازی جدید پوتین در رقابت قدرت های بزرگ است و اسلحه پنهان جانشینان پوتین در منازعات آینده خواهد بود.
در حساس ترین روزهایی كه پوتین به پایان ریاست خود نزدیك می شود شانگهای می تواند خاطر او را از برتری جویی نسل جدید رهبران بلند پرواز اروپا و مزاحمانی مانند براون و ساركوزی آسوده سازد.

محمد نوری

منبع : روزنامه ایران