تسریع رشد و توسعه اقتصاد کشور با بهره‌گیری از ITS

بحث سیستم حمل و نقل هوشمند در کشورمان، ایران، مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است.
چنانکه اکثر سازمانهای دولتی و شرکتهای خصوصی به نوعی سعی دارند سهمی در این بخش اقتصادی نوپا که جزو بخشهای تکمیلی صنعت حمل و نقل است، داشته باشند.
همواره باید این مورد مهم را مد نظر قرار داد که داشتن سهمی از هر یک از بخشهای اقتصادی کشور، نیازمند داشتن تخصص در زمینه مربوطه است و قبل از ارائه هرگونه طرح و اجرا کردن آن، باید مراحل اولیه که شامل بررسی و شناخت زیر ساختها، امکانات، نیازها، تنگناها، محدودیتها و غیره است، طی شود. مهمترین موردی که معمولاً در کشورهای در حال توسعه به فراموشی سپرده می‌شود ارزیابی میزان اطلاعات موجود در رابطه با موضوع و نیازشناسی اطلاعاتی بخش است.
● ارتباط اقتصاد و حمل و نقل
اگر بنگاههای اقتصادی کشور را قلب، رگها را بخش حمل و نقل، سیستم اطلاع رسانی را اعصاب و مدیریت سیستم را مغز انسان فرض کنیم، برای سلامت بدن، این بخشها باید فعالیت کارا و منسجمی داشته باشند، اما اگر قلب تولید ننماید، رگها حمل و نقل کالا و خدمات را بدرستی انجام ندهند و از طرفی کل سیستم اطلاع رسانی و مدیریت کارایی نداشته باشد، نمی توان انتظار داشت بدن، که در نقش کشور است، اقتصاد سالمی داشته باشد.
اقتصاد شامل بخشهای متنوعی است که یکی از مهمترین آنها بخش حمل و نقل می باشد ولی بدلیل حاکم شدن اقتصاد تک محصولی (نفت)، سایر بخشهای اقتصادی کشور مورد بی مهری واقع شده اند، در حالی که تقویت و بازسازی بخش حمل و نقل با کمک روشهای نوین و هوشمند حمل و نقل (ITS) می‌تواند بدلیل واقع شدن ایران در مسیر کریدور شمال – جنوب، دگرگونی سریع و شگرفی در رشد و توسعه اقتصادی کشور حاصل نماید. در صورتی که صنعت حمل و نقل تقویت و بازسازی شود باعث ایجاد فعالیتهای اقتصادی جدید، اشتغال زایی، سرمایه گذاری و تولید خواهد شد.
از آنجایی که ارتباط حمل و نقل با سایر بخشهای اقتصادی – اجتماعی کشور، رابطه ای مستقیم، بسیار مستحکم و تنگاتنگ است، این بخش به یکی از ارکان اصلی و بنیادی اقتصاد کشور تبدیل شده است. اهمیت بخش حمل و نقل به اندازه ای است که امروزه برای ارزیابی رشد و توسعه اقتصادی کشورها، میزان اشتغال و ارزش افزوده بخش حمل و نقل را به عنوان یکی از مهمترین معیارهای ارزیابی در نظر می گیرند.
● اصول هشتگانه صنعت حمل و نقل
با در نظر گرفتن موارد مذکور، ساختاری متشکل از هشت اصل مهم در صنعت حمل و نقل پیشنهاد می‌گردد که در ایران بدلیل قدیمی بودن و عدم رسیدگی به تجهیزات و نیازهای بخش حمل و نقل جاده‌ای، امکان دسترسی به آنها دشوار است.
۱. سرعت: در حمل و نقل کالا و مسافر، سرعت انتقال و جابجایی عامل مهمی است که بدلیل قدیمی بودن و عدم تناسب وسایل نقلیه کنونی با کشش جاده ای کشور، دسترسی به سرعت ایمن را امکان پذیرنمی کند.
۲. کاهش هزینه: در این صنعت هزینه ها باید بگونه ای باشند تا هم ارائه دهنده و هم مصرف کننده خدمات بتواند کسب رضایت نماید، اما بدلیل ساختار جاده های کشور و فرسوده بودن ناوگان و همچنین مقررات دست و پاگیر موجود، دسترسی به این اصل با مشکلات زیادی روبرو شده است.
۳. ایمنی: ایمنی در جاده‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است، ولی در جاده های ایران بدلیل قدیمی بودن و عدم محاسبه تعداد تصادفات احتمالی (در زمان ساخت جاده ها) با در نظر گرفتن شیب، طول و پیچ جاده، میزان تردد خودروها، سازه های مختلف همچون فضای سبز ایجاد شده، ایمنی جاده‌ها برای استفاده‌کنندگان آن به حداقل رسیده است.
۴. اطلاع رسانی: این اصل از مواردی است که باعث کاهش بار ترافیک و هزینه های جابجایی می‌گردد. در صورتی که استفاده کنندگان از راه ها و جاده های کشور از وضعیت واقعی جاده، ضمن استفاده از تجهیزات درون خودرویی، مطلع گردند و از طرفی سازمانهای دولتی اطلاعات خود را به صورت دقیق به مرکز اطلاعات حمل و نقل ارائه نمایند، شاهد کاهش ترافیک و هزینه های جابجایی خواهیم بود.
۵. بهینه سازی سوخت: بخش حمل و نقل تنها صنعتی است که برای تامین انرژی، فقط از فرآورده های نفتی استفاده می نماید، که این امر بدلیل فرسوده بودن ناوگان باری و مسافری باعث افزایش مصرف سوخت می گردد.
۶. محیط زیست: بخش حمل و نقل بیشترین سهم سوخت مصرفی کشور را دارد و به همان نسبت نیز سهمش در آلودگی هوا بیشتر از سایر بخشهای اقتصادی است.
۷. فرهنگ عبور و مرور: فرهنگ عبور و مرور بدلیل عدم وجود آموزشهای لازم در مدارس و کمرنگ بودن سایر آموزشهای عمومی در سطح کشور، باعث شده که هم اکنون شاهد ناهنجاری های رانندگی و نیز عبور و مرور افراد پیاده باشیم.
۸. راحتی: هشتمین اصلی که در صنعت حمل و نقل مطرح می گردد، راحتی مسافرین، صاحبان کالا و ارائه کنندگان خدمات است ولی بدلیل نبود یا کمبود سایر اصول، این اصل نیز نقض می‌گردد.
هریک از اصول هشتگانه که نقش خود را به درستی ایفا نکنند، سایر اصول و در نهایت کل سیستم حمل و نقل را دچار نقصان خواهند کرد.
به دلیل اینکه هر سازمانی متصدی و مسئول یکی از بخشهای مملکتی است و هیچگونه رابطه تحقیقاتی و عملیاتی بین سازمانها وجود ندارد، شاهد فعالیت های موازی و دوباره کاری های فراوانی هستیم، که باعث افزایش هزینه های فرصت از دست رفته و سرمایه گذاری می گردد.
به عنوان مثال؛ برای جلوگیری از افزایش آلودگی هوا، اقدام به درخت کاری در مناطق مختلف عبوری و جاده‌ها می‌نمایند، ولی اگر این امر با نظر مهندسین راه و متخصصان حمل و نقل انجام شود، باعث دستیابی به بخشی از اصول هشتگانه خواهد شد و از خطر تصادفات کاسته، بر ایمنی جاده‌های کشور خواهد افزود.
● نحوه دستیابی به اصول هشتگانه حمل ونقل
برای دستیابی به اصول هشتگانه حمل و نقل، ابتدا باید طرح تحقیقاتی آن تکمیل، سپس طرح آماده شده توسط روش SWOT آنالیز و پس از تایید هر قسمت از نیازهای پنجگانه، وارد مرحله اجرا شود. پس از گذر از مراحل ذکر شده می‌توان به اصول هشتگانه حمل و نقل دست یافت. نیازهایی که امکان دستیابی به اصول هشتگانه را فراهم می کنند شامل:
۱. اصلاح ساختار جاده ها
۲. آموزش
۳. طراحی و ایجاد مرکز اطلاعات حمل و نقل
۴. جایگزینی ناوگان
۵. استفاده از تجهیزات هوشمندپنج نیاز ذکر شده، بنیان و اساس نیل به اصول هشتگانه حمل و نقل کارآمد را فراهم می نمایند، البته باید توجه داشت که اجرای فقط یکی از نیازهای پنجگانه کافی نخواهد بود و فقط هزینه های سرمایه گذاری را در بلند مدت افزایش خواهد داد، اما می‌توان یکی از نیازهای پنجگانه را که بیشترین کمک را به توسعه سایر نیازها و اصول هشتگانه حمل و نقل می‌نماید، در صدر قرار داده و سایر آنها را در کنار مورد اول در بازه زمانی معین، فعال نمود. مهمترین موردی که می‌تواند مقام نخست را در اختیار گیرد، ایجاد مرکز اطلاعات حمل و نقل و مجهز نمودن ناوگان باری و مسافری کشور به تجهیزات درون خودرویی می‌باشد.
● معماری سیستم حمل و نقل هوشمند (ITS)
با توجه به اینکه روشهای سنتی و معمول حمل ونقل در ایران مدتها است که کارایی خود را از دست داده، ‌برای رسیدن سریع به هدف اصلی یعنی رشد و توسعه بخش حمل و نقل و اقتصاد کشور، می‌توان از ITS که یکی از موثرترین و سریعترین راهکارهای موجود است، استفاده کرد.
به دلیل نوپا بودن ITS، تعریف دقیقی از آن وجود ندارد ولی می‌توان آن را چنین تعریف کرد؛ ITS یا سیستم حمل و نقل هوشمند با بهره‌گیری از تکنولوژی ارتباطات، مخابرات و سیستم های اطلاع رسانی، اطلاعات مربوط به جابجایی کالا و مسافر را جمع آوری، نگهداری، پردازش و توزیع نموده و باعث افزایش بهره وری و ایمنی در صنعت حمل و نقل می گردد.
قبل از اینکه طراحی ITS انجام شود، باید اهداف این سیستم تعریف شود تا بتواند مراحل رسیدن به اصول هشتگانه را سرعت بخشد. اهداف سیستم حمل و نقل هوشمند شامل موارد ذیل می باشند:
ـ تعیین موقعیت تصادفات و ارسال سریع نیروهای امدادی از طریق دریافت اطلاعات از تاکوگرافهای دیجیتال نصب شده در ناوگان باری و مسافری
ـ کاهش توقفهای ناوگان در پاسگاههای پلیس راه وصرفه جویی در وقت
ـ اطلاع از تناژ و اضافه تناژ بار با استفاده از سیستم کنترل وزن
ـ بهبود ارائه خدمات حمل و نقل
ـ مسیر یابی
ـ رشد و توسعه تحرک منطقه ای
ـ مدیریت ناوگان از طریق ردیابی و جمع آوری اطلاعات سفر
ـ ارائه ودریافت اطلاعات ازمرکز اطلاعات حمل و نقل
ـ افزایش سرعت جابجایی کالا و مسافر
ـ کاهش هزینه های سرمایه گذاری
ـ ارتقای سطح ایمنی
ـ سهولت اطلاع رسانی
ـ کاهش بار ترافیک
ـ کنترل سرعت در جاده ها با استفاده از سرعت سنجهای هوشمند
ـ ارتقای فرهنگ عبور و مرور
ـ بهینه سازی مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوا
ـ کاهش زمان سفر و صرفه جویی در وقت
ـ کاهش هزینه های فرصت از دست رفته
ـ کاهش هزینه های بهره برداری و نگهداری
ـ کاهش خسارات ناشی از تصادفات
ـ کاهش سفرهای یک سربار
ـ بهینه سازی بارگیری و تخلیه کالاها
معماری ITS می بایست با توجه به ساختار و بافت جاده ای، فرهنگی، الگوهای اقتصادی، وضعیت ناوگان باری و مسافری، آموزشهای قبلی و سیستم اطلاع رسانی هر کشور بصورت خاص و با در نظر گرفتن نیازها، محدودیت ها، کمبودها و انتظارات آن کشور طراحی گردد و قابل کپی برداری از دیگر کشورهای جهان نمی باشد، همانگونه که نمی توان الگوی غذایی ژاپن را در ایران حاکم نمود.
برای داشتن ITS کارآمد در کشور ابتدا باید مرکز اطلاعات حمل و نقل در کشور ایجاد شود، تا ضمن جمع آوری اطلاعات توسط تجهیزات درون خودرویی، پایانه های کشور و پلیس، اطلاعات جمع آوری شده، توسط این مرکز، آنالیز، نگهداری و توزیع گردد.
مرکز اطلاعات حمل و نقل، از طریق ارائه اطلاعات جمع آوری شده، باعث می گردد که سیستم حمل و نقل هوشمند بتواند وظیفه خود را به درستی ایفا نماید، لذا برای رسیدن به این منظور باید مرکز اطلاعات حمل و نقل پس از بررسی دقیق طراحی شود تا باعث موفقیت کل سیستم گردد. برای طراحی مرکز اطلاعات حمل و نقل باید دانست که چگونه اطلاعات را بدست آوریم، سازمانهای دولتی چه اطلاعاتی دارند، چه اطلاعاتی را در اختیار TIC قرار خواهند داد و در نهایت چگونه باید اطلاعات را ارائه کنیم. دلایلی که بر ایجاد مرکز اطلاعات حمل و نقل تاکید می نماید، شامل موارد ذیل می باشد:
جمع آوری و ذخیره اطلاعات توسط نهادها و سازمانهای دولتی به صورت جداگانه انجام می‌گردد.
آنالیز اطلاعات جمع آوری شده بدلیل نبود یک مرکز واحد، بدرستی انجام نمی شود.
اطلاعات موجود برای عموم مردم غیرقابل دسترس نیست.
قابلیت بخش حمل و نقل بدلیل نبود اطلاعات جامع و مرکز ارائه کننده آن به حداقل رسیده است.
برای ایجاد TIC باید کلیه نهادها و سازمانهای دولتی که اقدام به جمع آوری اطلاعات حمل و نقل و کمک حمل و نقلی می‌نمایند، به عضویت این مرکز درآیند و اطلاعات خود را در اختیار این واحد قرار دهند، تا اطلاع رسانی جامعی برای عموم مردم، کلیه سازمانهای دولتی و شرکت های خصوصی انجام شود.
اطلاعاتی که توسط TIC برای آسان نمودن امر حمل و نقل در اختیار ITS و در واقع استفاده کنندگان صنعت حمل و نقل قرار می گیرد شامل موارد ذیل می‌باشد:
ـ حوادث پیش بینی نشده (تصادفات - تخلفات رانندگی- مسدود بودن راه و غیره)
ـ وضعیت آب و هوا
ـ اوج زمانی و مکانی ترافیک
ـ اطلاعات منطقه ای (محل ایستگاهها، فرودگاه‌ها- کشش و جاذبه محلی و غیره)
ـ اطلاعات بین منطقه ای (مسیرها- فهرست و ساختار هزینه ای آنها- نقشه مسیرها و غیره)
ـ کلیه اطلاعات انتقالی از سازمانهای دولتی
با در نظر گرفتن موارد ذکر شده در مورد مرکز اطلاعات حمل و نقل، چنین می‌توان عنوان کرد که؛ وظیفه این مرکز جمع آوری و ارائه اطلاعات حمل و نقل و کمک حمل و نقلی به سیستم حمل و نقل هوشمند و در نهایت به کل صنعت حمل و نقل است.
● نتیجه گیری
نقش حمل و نقل، نقش واسطه ای میان بخشهای اقتصادی و اجتماعی درون و برون کشوری است که در صورت عبور از مرحله شناخت، تحقیقات و با برنامه ریزی صحیح، ضمن به حداقل رساندن ریسک تاثیرات منفی بر صنعت حمل و نقل، می تواند باعث ایجاد رشد و توسعه اقتصادی – اجتماعی گردد.
بنابراین، به طور خلاصه چنین می‌توان گفت که بازسازی صنعت حمل و نقل از طریق تجهیز تمامی رانندگان و ناوگان باری و مسافری به کارتهای شناسایی هوشمند، تجهیزات درون خودرویی، ایجاد مرکز اطلاعات حمل ونقل (TIC)، تجهیز جاده ها به وسائل ایمنی/ کنترلی (سرعت سنج- دوربین)، اتصال تمامی پاسگاههای پلیس به بانک اطلاعاتی واحد، دریافت اطلاعات از تجهیزات درون خودرویی توسط TIC، کاهش متوسط عمر پانزده ساله ناوگان، اصلاح ساختار جاده ها وآموزش عمومی، امکان پذیر خواهد شد.
با در نظر گرفتن عمر و تجربه صنعت حمل و نقل در ایران، می‌توان با کمک نیروهای متخصص و استفاده از سیستم حمل ونقل هوشمند، از طریق بازسازی صنعت حمل و نقل، روند رشد و توسعه این بخش را سرعت داد و ضمن رسیدن به رشد و توسعه بخش حمل و نقل، اقتصاد کشور را از یک اقتصاد تک محصولی رهایی بخشید و سهم ایران را در تجارت جهانی افزایش داد.

دکتر آرتین مانکاساریان

منبع : مجله گسترش صنعت