افزایش اشتها و راههای مقابله با آن

اگر به وسوسه یك عدد نان خامهای، دل و دین و عقل و هوشتان به باد میرود، اگر سفره شام و ناهار كه پهن میشود شما اولین كسی هستید كه به سمتش شیرجه میروید و آخرین كسی هستید كه از آن دل میكنید، اگر هر روز چاقتر از دیروزید و هر روز به دنبال یك متخصص تغذیه مشهورتر و یك رژیم غذایی بهتر و موثرتر میگردید، دیگر خوتان را خسته نكنید. نفس عمیقی بكشید و این گفتگو را در یك نفس بخوانید.
● آقای دكتر، چه كار باید كرد با این اشتها؟ چه جوری باید كنترلش كرد؟
▪ ببینید، اشتها در حد متعادلش یكی از ملزوماتی است كه باید در فرایند غذا خوردن وجود داشته باشد، اما اگر كمی از كنترل خارج شود، میتواند عوارض جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. همانطور كه بی اشتهایی مشكلاتی را به همراه دارد، اشتهای غیر قابل كنترل هم عوارضی به دنبال دارد.
● اشتها با چه مكانیسمی كنترل میشود؟
▪ ببینید، به طور كلی غدد هیپوتالاموس و هیپوفیز از مراكز كنترل اشتها در مغزند كه بر اثر انبار شدن چربیها در بدن و یا در مواقع گرسنگی می توانند تحریك شده و موجب افزایش یا كاهش اشتها شوند. آسیب به هر یك از این دو منطقه می تواند بی اشتهایی غیر قابل كنترلی را به همراه داشته باشد زیرا دیگر مركزی وجود ندارد تا بتواند اشتها را متوقف كند و به این ترتیب، فرد همواره تمایل به غذا خوردن دارد. علاوه بر فعالیت این دو، عوامل ژنتیكی و هورمونی و حتی فیزیولوژیكی نیز بر اشتها تاثیر دارند. هورمونهایی نظیر انسولین و لپتین از مهمترین تركیباتی هستند كه میتوانند این مراكز را فعال یا غیرفعال كنند.
● چه چیزهایی باعث میشوند كه اشتهایمان به طرز غیرقابلكنترلی زیاد شود؟
▪ عوامل بسیاری در بروز این پدیده دخالت دارند اما هنوز عامل قطعی و مشخصی برای این پدیده شناخته نشده و متخصصان، عوامل بسیاری را دربروز آن موثر می دانند، به طور مثال لپتین از جمله تركیبات شیمیایی است كه موجب توقف اشتها میشود. حتی نام آن نیز از لپتوس (به زبان یونانی یعنی لاغری) گرفته شده است. در افرادی با وزن بالا كه به طور ژنتیكی، نقص و كاهش لپتین دارند، در مغز این تصور به وجود میآید كه فرد همیشه گرسنه است چرا كه، لپتین وجود ندارد تا بتواند اشتها را كنترل كند. هورمون انسولین هم با پایین آوردن سطح قند خون منجر به حس گرسنگی میشود و به همین دلیل است كه وقتی یك نفر به هیپرانسولینمی دچار میشود، دیگر نمیتواند جلوی غذا خوردنش را بگیرد و حتی دیده میشود كه اغلب افراد دیابتی دائما احساس گرسنگی دارند. به علاوه ، همین چاقی و گسترش مشكل نیز میتواند به شكل سیكل معیوبی باعث تشدید این عارضه شود و فرد را هر روز با مشكلات بیشتری مواجه كند.
● فردی كه بیش از اندازه غذا میخورد، آیا میتواند مطمئن باشد كه تمام مواد مغذی لازم را دریافت میكند یا نه؟
▪ لزوما این طور نیست. چون بسیاری از افراد امكان دارد بیش از نیاز روزانه شان انرژی دریافت كنند اما به همراه این انرژی، مواد مغذی با كیفیت بالا دریافت نكنند.
به طور مثال، افرادی كه بسیار چاقند و نمیتوانند جلوی خودشان را بگیرند، اغلب نمیتوانند در برابر شیرینی و شكلات و كاكائو مقاومت كنند و از آنجایی كه این مواد كالری بالایی دارند، میتوانند موجب اضافه وزن شوند اما كمبود مواد مغذی روز به روز در چنین افرادی حادتر میشود. حتی عكس این موضوع نیز وجود دارد به این ترتیب كه بعضیها بیشتر از میوه و سبزی استفاده میكنند و كمتر به خوردن نان و غلات میپردازند و همین موجب نرسیدن یك سری از مواد مغذی به بدنشان شده و به علاوه وجود غلظت بالای آنها در لوله گوارشی میتواند مانع جذب سایر مواد مغذی شود و عوارض كمبود در این حالت نیز بروز كنند.
● آیا عادت به خوردن مواد غذایی خاص هم میتواند بر تحریك اشتها اثر بگذارد و رفته رفته منجر به عدم كنترل اشتها بشود؟
▪ كمتر اتفاق می افتد كه فردی با خوردن زیاد سبزی و میوه دچار عدم كنترل اشتها شود. اغلب افراد میل بالایی به خوردن مواد غذایی شیرین و نشاسته ای دارند . ترشح هورمون انسولین، سرتونین و بسیاری از تركیبات شیمیایی دیگر نیز در بروز این عارضه دخیل است و هر یك به نحوی در افزایش شدت آن دخالت دارند. نكته مهم تر آن است كه وقتی بافت چربی در بدن افزایش پیدا میكند، هورمونهایی از این بافتها ترشح میشوند كه میتوانند بر اشتها اثر گذاشته و باعث شوند كه فرد، هر روز بیشتر و بیشتر غذا بخورد.
درست مانند كسی كه سطح انسولین خونش افزایش پیدا كرده. البته ظاهر غذا و شرایط خوردن آن نیز از عواملی هستند كه می توانند موجب تشدید آن شوند به این ترتیب كه بوی غذا ، عطر و طعم آن به همراه تزئینات زیبایی كه ممكن است به همراه داشته باشد این حالت را تشدید می كنند و البته بهتر است كه در این افراد، این اصول در غذا خوردن رعایت نشود. به این دلیل، به چنین افرادی در طول درمان توصیه میشود كه تا جایی كه دریافت كربوهیدراتها و چربیها نیاز روزانهشان را فراهم كند از این دو گروه استفاده كنند، اما به هیچ عنوان توصیه نمیشود كه اصلا از آنها استفاده نكنند بلكه توصیه میشود بیشترین محدودیت را به این دو گروه اختصاص دهند.
● فعالیت و ورزش روزانه هم میتواند این عارضه را به همراه داشته باشد و فرد را به چاقی مبتلا كند؟
▪ بر خلاف تصور بسیاری از افراد كه میگویند ورزش مرتب موجب افزایش اشتها و در نتیجه موجب چاقی میشود، باید خاطر نشان كرد كه دریافت بیش از اندازه نیاز در افراد، این عوارض را به همراه دارد . اگر فردی در كنار برنامه منظم ورزشی كه دارد ، در اصلاح عادات غذایی خود نیز كوشش كند به هیچ عنوان به چاقی مبتلا نخواهد شد. اما در صورتی كه در كنار فعالیت، بیش از پیش غذا بخورد روز به روز بر وزنش اضافه میشود . البته به افرادی كه میل زیادی به غذا خوردن دارند توصیه می شود كه به تدریج عادات غذایی خود را اصلاح كنند و كمتر از مواد غذایی كه مورد علاقهشان است استفاده كنند. حتی توصیه می شود كه آن مواد را اصلا خریداری نكنند .
● توصیه های دیگری هم به چنین افرادی دارید؟
▪ بله، در وهله اول توصیه میكنیم كه از مواد غذایی با انرژی كمتر استفاده كنند.
این مواد غذایی باید حجم زیادی داشته باشند. مصرف سوپ سبزیجات و انواع سالاد میتوانند بهترین مواد غذایی باشند كه به این افراد میشود توصیه كرد.
از آنجایی كه این افراد، بسیار سریع غذا میخورند توصیه می شود كه در اواسط غذا خوردن از سر میز یا از سر سفره بلند شوند و كمی به كارهای روزمرهشان بپردازند و بعد دوباره برگردند و به غذا خوردنشان ادامه بدهند . حتی به این افراد توصیه میشود كه از قاشقهای كوچك برای غذا خوردنشان استفاده كنند تا فرصت كافی برای ارسال فرمان سیری از مغز فراهم شود و فرد از غذا خوردن دست بردارد. در اغلب موارد به دلیل سرعت بالا در غذا خوردن و مصرف حجم بالایی از غذا در واحد زمان، این فرایند به درستی انجام نشده و فرد نهایتا به چاقی مبتلا می شود.
● آیا مصرف قرصهای كاهنده اشتها و هر نوع گیاه دارویی را هم برای درمان این عارضه توصیه میكنید؟
▪ با وجود آنكه بسیاری از قرصها در كاهش اشتها موثر واقع شدهاند اما به دلیل آنكه عوارض جانبی بسیار بالایی دارند هرگز قابل توصیه نیستند. این قرص ها اغلب در مدت زمان كوتاهی میتوانند دریافت شوند كه این زمان برای اصلاح عادات بد غذایی بسیار كم است و نمیتواند مفید باشد. هر روز بر تعداد داروهایی كه ادعای لاغری و كنترل اشتها در موردشان وجود دارد افزوده میشود اما استفاده از این داروها مصداق همان پاك كردن صورت مسئله است. ابتدا باید علت مشخص شود و سپس برای رفع آن، فكر و تلاش شود. شاید یك دلیل كاملا فیزیولوژیك، عامل بروز این عارضه باشد و شاید داشتن چند عادت غلط غذایی و... كه به هر ترتیب با مشورت كردن با یك متخصص میتوان به جواب تمامی این سئوالات رسید.
● و حرف آخر؟
در حین درمان این مشكل و چاقی ناشی از آن، باید اراده داشت و بردبار بود و همواره حفظ سلامتی را هدف اصلی قرار داد .

سارا حسنلو

منبع : پایگاه اطلاع رسانی پزشکی ایران سلامت