خطوط ریلی، چرخ پنجم، در حمل و نقل بار و مسافر داخلی!

نخستین راه آهن در ایران ظاهرا در سال ۱۸۸۸ (میلادی) و ۱۲۶۱ شمسی بین تهران و شهر ری (شاه عبدالعظیم) به طول ۸۷۰۰ متر کشیده شد. عرض این راه آهن یک متر بود و به وسیله مسیو بواتال فرانسوی اجرا شد و اداره آن بعدها به یک پیمانکار بلژیکی واگذار شد. با این همه کمتر کسی است که بداند سابقه راه آهن در ایران به زمانی پیش از این تاریخ می‌رسد. بررسی سوابق تاریخی نشان می دهد که مسیر راه آهنی نیز از بندر انزلی و پیر بازار به رشت وجود داشته که بعدها جمع آوری شده‌است. تنها بازمانده این مسیر یک لوکوموتیو بخار است که بر روی آخرین قطعه چند متری ریل، هنوز در داخل محوطه سازمان بنادر و دریانوردی در بندر انزلی خودنمایی می‌کند و تاریخ ۱۸۴۸ را بر روی خود دارد. گفته می شود که ۱۲ کیلومتر ازین مسیر تا اواسط دوره رضا شاه همچنان مورد استفاده قرار داشته است. ‌
پس از این تاریخ دیگر هیچ خط ریلی در ایران احداث نشد، چراکه ایران در یک دوره طولانی براثر نفوذ عوامل بیگانه از ساختن خطوط ریلی منع شده بود. دلیل محرومیت ایران هم این بود که در ۹ نوامبر ۱۸۹۰ ناصرالدین شاه قاجار پیمان‌نامه‌ای با روسیه تزاری امضا کرد که ایران را از ساخت راه آهن تا ده سال باز می‌داشت.
این محدودیت در دسامبر ۱۸۹۹ برابر با شروط وام ۰۰۰،۰۰۰،۶۰ فرانکی روسیه با دست‌خط مظفرالدین‌شاه برای ده سال دیگر تمدید شد. بنابراین تا سال ۱۹۱۸ میلادی که راه آهنی از بوشهر تا برازجان به طول ۶۰ کیلومتر توسط انگلستان کشیده شد، ایران هیچ تحولی را در زمینه حمل و نقل ریلی تجربه نکرد. این خط آهن هم بیشتر جنبه نظامی داشت، اگرچه واردات کالای انگلستان را نیز از طریق بوشهر آسان می‌ کرد. در پایان جنگ جهانی نخست، انگلستان پیشنهاد فروش این راه آهن را به شهرداری بوشهر داد که متاسفانه بودجه شهرداری این شهر تکافوی خرید آن را نکرد و این مسیر توسط سازندگانش جمع آوری و مصالح آن به بصره انتقال یافت.
● عصر جدید راه آهن در ایران
در حقیقت دوره جدید بهره گیری از امکانات ریلی برای حمل و نقل بار و مسافر در ایران، خیلی دیرتر از سایر نقاط جهان اتفاق افتاد. نخستین مسیر از خطوط ریلی موجود از این دوره که در حال حاضر نیز در کشور بهره برداری می‌شود مسیر میرجاوه-زاهدان است. راه آهن میرجاوه به زاهدان در سال ۱۲۹۹ افتتاح شد. این خط در نیم قرن هیچ تحولی را تجربه نکرد و تنها در دوره رضاشاه طرحی برای اتصال این راه آهن از مسیر بیرجند به مشهد در دست بررسی بوده است که هیچ وقت به مرحله عمل نرسید. به این ترتیب ایجاد راه آهن سراسری درایران که همواره یکی از آرزوهای بزرگ و ملی محسوب می شد بیش از اندازه به طول انجامید و با اینکه در حدود نیم قرن کوشش‌هایی از طرف اولیای امور در انجام این امر خطیر به عمل می‌آمد، تحقق این آرزوی ملی تا سال ۱۳۰۶ که راه آهن سراسری از بندر شاهپور سابق (بندر امام کنونی) تا بندر شاه (بندر ترکمن کنونی) کشیده شود، به طول انجامید.
زمانی که راه آهن سراسری درشرف اتمام بود، وزارت راه مامور ساختمان سایر خطوط گردید و اولین خطی که پس از خط سراسری اقدام به ساختمان آن گردید، خط گرمسار-مشهد بود. ساختمان خط مذبور از روز ۲۴ اسفند ۱۳۱۶ آغاز و زیرسازی و ریل گذاری آن تا ایستگاه شاهرود به طول ۳۱۵ کیلومتر تا سال ۱۳۲۰ به اتمام رسیده و بهره برداری از آن شروع شد. لیکن عملیات ساختمانی از شاهرود به بعد به علت بروز جنگ جهانی دوم متوقف گردید تااینکه بعداز پایان جنگ مجددا عملیات ساختمانی آن از سال ۱۳۲۶ به وسیله وزارت راه و از اعتبارات سازمان برنامه شروع گردید و پس از پیشرفت عملیات ساختمانی از اسفندماه ۱۳۳۳ ریل گذاری آن به وسیله اداره ساختمان وزارت راه و از هفدهم دیماه ۱۳۳۴ توسط راه آهن دولتی ایران آغاز و درهفدهم دیماه ۱۳۳۵ خاتمه یافت و از همان تاریخ اقدام به قبول بار از همه نقاط راه آهن به این خط شد. دومین خطی که پس از تکمیل راه آهن سراسری اقدام به ساختمان آن گردید، خط تهران-تبریز است. ساختمان این خط روز هجدهم آبانماه ۱۳۱۷ از تهران شروع و تا روز چهاردهم آبانماه ۱۳۲۱ ساختمان و ریل گذاری آن تا میانه خاتمه یافت و بلافاصله بهره برداری ازآن شروع گردید. لیکن به علت بروز جنگ جهانی دوم عملیات این خط نیز متوقف و پس از پایان جنگ مانند خط گرمسار-مشهد عملیات ساختمانی آن به وسیله وزارت راه شروع و ریل گذاری آن از میانه شروع و روز ۲۹ مهر ۱۳۳۵ به ایستگاه مراغه رسیده و از دهم دیماه ۱۳۳۵ بهره برداری از تهران تا مراغه آغاز شد. ساختمان خط قم- یزد از نهم آذرماه ۱۳۱۷ از قم شروع و پیش بینی شده‌بود که در سال ۱۳۲۱ خاتمه یابد. لیکن پس از وقایع ۱۳۲۰ عملیات خط مذبور نیز متوقف گردید. چون قسمتی از زیرسازی این خط حاضر و برای ریل گذاری آماده بود. در تاریخ ۲۹ فروردین ۱۳۲۶ راه آهن دولتی ایران با مصالح موجود اقدام به ریل گذاری از قم به کاشان نموده و در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ماه ۱۳۲۸ عملیات ریل گذاری خاتمه یافته و از روز ۱۹ خرداد ماه ۱۳۲۸ بهره برداری آن شروع شد.
● خطوط اصلی احداث شده قبل از انقلاب ‌
‌برای آسانتر کردن مقایسه وضعیت فعلی خطوط ریلی با آن چه که در ابتدای سه دهه بعداز انقلاب بهتر است به وضعیت شبکه ریلی کشور در سال ۱۳۵۷ نگاهی بیاندازیم. در آن سال خطوط در حال بهره برداری ریلی در سراسر کشور شامل ۴۵۶۵ کیلومتر و عبارت بودند از :
۱) خط ریلی تبریز به جلفا به طول ۱۴۸ کیلومتر. احداث این خط ریلی در سال ۱۲۹۱ میلادی شروع شد. کل خط ۱۴۸ کیلومتر طول دارد و تنها مسیر ریلی کشور است که از سامانه‌ی برقی استفاده می کند. طول مسیر ۱۴۸ کیلومتر است.
۲) خط ریلی زاهدان میرجاوه به طول ۹۴ کیلومتر که ساختمان آن در سال ۱۲۹۸ شروع و یکسال بعد به بهره برداری رسید. این مسیر ریلی همواره سرگرم فعالیت بوده و بیشتر مورد استفاده اهالی دو استان مرزی ایران و پاکستان قرار داشته که به مبادلات کالاهای بین مرزی مشغولند.
۳) خط ریلی تهران به بندر ترکمن در کرانه دریای خزر به طول ۴۶۱ کیلومتر که در ساختمان آن در سال ۱۳۰۶ آغاز و از سال ۱۳۱۶ رسما مورد بهره برداری قرار گرفته است. این مسیر بخشی از شبکه سراسری راه آهن ایران را تشکیل می دهد که در اوان جنگ بین المللی دوم برای انتقال سلاح و مهمات به روسیه از سوی متفقین مورد استفاده قرار گرفت. ‌
۴) خطوط ریلی تهران به بندر امام خمینی که ساختمان آن مانند قطعه شمالی خط آهن سراسری در سال ۱۳۰۶ آغاز و در سال ۱۳۱۷ به بهره برداری رسید. این مسیر شامل ۹۲۸ کیلومتر است که امروزه نیز یکی از مسیرهای اصلی راه آهن ایران برای حمل کالای وارداتی و صادراتی، ترانزیت کالا به کشورهای شمالی و هم چنین توزیع کالاها و فرآورده های نفتی در داخل کشور مورد بهره برداری قرار دارد.
۵) مسیر ریلی میان اهواز و خرمشهر به طول ۱۲۱ کیلومتر در سال ۱۳۲۰ کشیده شد و در سال ۱۳۲۱ مورد بهره برداری قرار گرفت. از آن جا که میان این دو شهر محمولات زیادی رد و بدل می شود، این خط در گذشته حائز اهمیت فراوانی بوده است.
۶) یکی از طولانی ترین مسیرهای شبکه ریلی کشور خط آهن بین گرمسار و مشهد به طول ۸۱۲ کیلومتر است که بخش مهمی از مسیر تهران - مشهد را نیز شامل می شود و کاربرد اصلی آن انتقال سالانه میلیون ها نفر زائران بارگاه امام هشتم شیعیان است. این مسیر در تمام طول سال دارای تقاضای بالایی است و بخصوص در تابستان و ایام نوروز مسیر گذر صدها قطار فوق العاده نیز هست که شرکت راه آهن برای پاسخگویی به تقاضای بالای مسافران در این مسیر راه اندازی می کند. در حال حاضر طرح هایی به منظور سرعت بخشیدن به حرکت قطارها دراین مسیر در دست جریان است که قرار است با همکاری گروهی از پیمانکاران بین المللی عملی شود.
۷) راه آهن تهران تبریز به طول ۷۳۶ کیلومتر یکی از مهم ترین طرح های راه آهن در دوره پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بود که در تغییر سیمای منطقه نقش بسزایی ایفا کرد. ساختمان این مسیر در سال ۱۳۳۷به اتمام رسید.
۸) خط آهن گرگان به بندر ترکمن به طول ۳۵ کیلومتر در فاصله ساله های ۱۳۳۸ و ۱۳۳۹ تکمیل و به بهره برداری رسید.
۹) خط آهن صوفیان به مرز ترکیه (ایستگاه رازی) که ارتباط بین المللی ایران را با خطوط اروپایی برقرار کرد در سال ۱۳۵۰ به طول ۱۹۲ کیلومتر به بهره برداری رسید و توانست اولین قطار ایرانی را به ساحل دریاچه وان در شرق ترکیه برساند. ‌
۱۰) راه آهن قم به زرند به طول ۸۴۷کیلومتر در سال های ۱۳۵۰ تکمیل شد که با افزوده شدن ۸۰ کیلومتر در سال ۱۳۵۷ توانست ارتباط کرمان را با مرکز کشور برقرار کند. این خط نیز یکی از مهم ترین طرح های راه آهن در طول سال های پیش از انقلاب بود که بخصوص برای حمل محمولات کارخانه های بزرگ مسیر از اهمیت زیادی برخوردار شد.
● خطوط احداث شده بعد از پیروزی انقلاب
در سی سال اخیر، با همه اولویتی که راه آهن در برنامه های عمرانی کشور داشته طول خطوط شبکه سراسری راه آهن به اندازه ای که بتواند حداقل نیازهای حمل باری و مسافری داخلی را تامین کند، توسعه نیافته است. در واقع یکی از دلایل وجود ازدحام در شریان های جاده ای کشور و رویکرد مردم به استفاده از خودروی شخصی از ضعف شبکه ریلی سرچشمه می گیرد که موجب شده است سهم این شبکه در حمل و نقل بار و مسافر از ده درصد کل عملکرد کل سامانه هم پایین تر بماند. نگاهی به مسیرهای احداث شده در طول سه دهه نیز نشان می دهد که در احداث خطوط ریلی داخلی هم اولویت ها به میزان چشم گیری متوجه افزایش توان حمل کالای ترانزیتی بوده که مشخصا در اتصال راه آهن بافق به بندرعباس و توسعه خطوط منتهی به مرزهای شمال شرقی کشور خلاصه می شود. وضعیت خطوط احداث شده در سال های بعداز انقلاب را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱) احداث خط زرند - کرمان به طول ۸۰ کیلومتر که ساختمان آن در سال ۱۳۵۳ شروع شده و در سال ۱۳۵۷ به بهره برداری رسیده است. در حقیقت بخش عمده عملیات ساختمانی این مسیر در دوره پیش از انقلاب انجام گرفته است، به همین خاطر طول این مسیر در مجموع عملکرد سال های بعداز انقلاب منظور نشده است.
۲) مسیر میاندشت به بندر امام به طول ۹۲ کیلومتر که در سال ۱۳۶۰ آغاز و در سال ۱۳۷۲ خاتمه یافته و حکایت از طولانی بودن عملیات احداث این مسیر دارد.
۳) خط آهن بافق - بندرعباس که به طول ۶۳۳ کیلومتر موجب یکپارچه شدن خط سراسری ترانزیت کالا میان جنوب و شمال کشور شد. ساختمان این مسیر در سال ۱۳۶۰ شروع و در سال ۱۳۷۳ آماده بهره برداری شد.
۴) خط دوم تهران - گرمسار - مشهد که از سال ۱۳۶۹ شروع و در سال ۱۳۸۰ به بهره برداری کامل رسید. لازم به یادآوری است که ۱۰۹ کیلومتر از این مسیر در سال ۱۳۷۴، حدود ۱۱۴ کیلومتر در سال ۱۳۷۵، بیش از ۱۴۸ کیلومتر در سال ۱۳۷۸، نزدیک ۱۶۵ کیلومتر در سال ۱۳۷۹ و بیش از ۳۹۰کیلومتر آن در سال ۱۳۸۰ آماده بهره برداری شده است.
۵) خط دوم تهران - آپرین که به طول ۲۰ کیلومتر در سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹ احداث شد و قدرت تحرک قطارهای باری در این منطقه را به میزان چشم گیری بهبود بخشید. بخش دیگری از همین محور به طول ۳۰ کیلومتر در فاصله ایستگاه آپرین - گار مانوری آپرین - ملکی هم در فاصله سال های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۵ تکمیل گردید.خط آپرین به محمدیه ۲ به طول ۱۲۲ کیلومتر و خط دوم محمدیه ۲ به شوراب به طول ۲۰ کیلومتر و اتصال محمدیه ۲ به محمدیه ۱ به طول ۶ کیلومتر نیز در سال های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۷ تکمیل شد.
۶) خط ریلی فریمان به مرز سرخس که موجب پیوستن خطوط ایران به شبکه ریلی کشورهای تازه تاسیس آسیای مرکزی شد. ساختمان این مسیر از سال ۱۳۷۱ شروع و در سال ۱۳۷۵ به مرحله بهره برداری رسید. طول کلی این مسیر ۱۷۰ کیلومتر است.
۷) خط سراسری ترانزیتی شرقی کشور که به طول ۸۰۰ کیلومتر یکی از بزرگترین و مهم ترین پروژه های ریلی سه دهه اخیر کشور به شمار می رود و موجب شد که مسیرهای ترانزیتی ریلی ایران قابلیت رقابتی بسیار بیشتری با سایر مسیرهایی پیدا کنند که کشورهای آسیای مرکزی را به اروپا پیوند می دهند. بخش بافق - چادرملوی این محور به طول ۱۵۰ کیلومتر در سال ۱۳۷۷ شروع و در سال ۱۳۸۲ رسما به بهره برداری رسید. بخش چادرملو به مشهد این محور نیز که در سال ۱۳۷۷ عملیات ساختمانی آن شروع شده بود به طول ۶۵۰ کیلومتر در سال ۱۳۸۴ رسما به بهره برداری رسید و امکان اعزام قطارهای باری از بندرعباس به تمام مبادی آسیای میانه و روسیه را فراهم آورد.
۸) خط ریلی بادرود به میبد به طول ۲۵۴ کیلومتر که ساختمان آن در سال ۱۳۷۴ شروع و در سال ۱۳۷۶ به بهره برداری رسید و حدنصاب جدیدی در سرعت عملیات اجرایی برجای گذاشت. برخی دیگر از خطوط اجرا شده در طول سه دهه اخیر را می توان در فهرست زیر خلاصه کرد :
▪ چادرملو - اردکان - ارژنگ به طول ۲۱۹ کیلومترشروع ۱۳۶۹ خاتمه۱۳۷۷
▪ خط دوم آپرین - محمدیه ۲ به طول ۱۲۲ کیلومتر شروع ۱۳۷۲ خاتمه۱۳۷۹
▪ خط دوم ملکی - کرج به طول ۱۸ کیلومتر شروع ۱۳۶۹ خاتمه ۱۳۷۹
▪ بندرامیر آباد - رستم کلا به طول ۲۰ کیلومتر شروع ۱۳۷۴خاتمه ۱۳۷۹
▪ خط سوم فریمان - سلام به طول ۱۹ کیلومتر شروع ۱۳۷۸ خاتمه۱۳۷۹
▪ آپرین - بهرام شروع ۱۳۷۶ خاتمه ۱۳۸۱ به طول ۳۱ کیلومتر
▪ خط دوم محمدیه - جمکران شروع و پایان ۱۳۸۲ به طول ۸ کیلومتر
▪ محمدیه ۲ - ساقه شروع ۱۳۷۹ خاتمه ۱۳۸۲ به طول ۳۵ کیلومتر
▪ کرمان - بم شروع ۱۳۷۹ پایان۱۳۸۲ به طول ۲۲۵ کیلومتر
▪ خط دوم بافق- بندرعباس۱۷۰ کیلومتر
▪ انشعابات بافق- مشهد ساخت ۱۳۸۵ به طول ۲۰۰ کیلومتر
● نگاهی به طرح های امروز راه آهن ایران
آخرین گزارش های منتشر شده از سوی راه آهن دولتی ایران نشان می دهد که درمجموع ۸۲ درصد از برنامه های پیش بینی شده راه آهن در طول سه سال گذشته محقق شده است، که شامل برنامه های پیش بینی شده راه آهن برای حمل بار در سال های ،۸۴ ۸۵ ، ۸۶ و شش ماه نخست ۸۷ است. در زمینه جابجایی مسافر برنامه های پیش بینی شده برای سال های فوق در طول ۳ سال گذشته برابر با ۸۱ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر بوده است که با جابجایی ۷۸ میلیون و ۸۲۶ هزار نفر ۹۷ درصد برنامه های راه آهن محقق شده است. باتوجه به سیاست های هیات مدیره راه آهن درباره مشارکت بخش خصوصی در خرید واگن و تاسیس شرکت های مشترک از سال ۸۴ ورود واگن ها به شبکه ریلی بیشتر شد و این مهم علاوه بر افزایش واگن های در حال کار سبب جوان تر شدن ناوگان ریلی کشور و بیرون رفتن واگن های با عمر بیش از چهل سال شده است. براساس این گزارش در ۶ ماهه نخست سال جاری ۱۱ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تن - کیلومتر بار در کشور جابه جا شده است که در حد ارقام پیش بینی شده برای این بخش است.
در همین حال با وجودی که طرح های راه آهن در سال های اخیر از اولویت های زیادی برخوردار شده و قرار بود مبلغ ده هزار میلیارد ریال از اعتبارات تبصره ۱۳ بودجه کل کشور از ابتدای اجرای برنامه چهارم توسعه صرف توسعه مسیرهای ریلی و تقویت امکانات حرکتی راه آهن بشود اما این اولویت ها هرگز به مرحله عمل نرسید و به همین جهت هم مقام های راه آهن تاکیدکرده اند که قادر نخواهند بود حتی نیمی از اهداف برنامه ریزی شده شرکت را در پایان آخرین سال برنامه چهارم (سال ۱۳۸۸) به مرحله عمل برسانند. با این هم چندین طرح بزرگ عمرانی و خطوط اصلی ریلی در حال پیشرفت است که مقدمات بهره برداری از آن ها در آینده نزدیک فراهم خواهد آمد. علاوه براین مقدمات برقی کردن راه آهن تهران - مشهد نیز در آخرین ماه های سال فراهم شده است که قرار است با همکاری چند پیمانکار خارجی درمدت کوتاهی انجام گیرد. هدف از اجرای این برنامه سرعت بخشیدن به حرکت قطارها در یکی از طولانی ترین و پرازدحام ترین مسیرهای شبکه ریلی کشور است. ‌
براساس برنامه ریزی های انجام شده قرار است در سال های آینده، سالانه حداقل یک هزار کیلومتر در مسیرهای مختلف به بهره برداری برسد در حالی که منابعی که اختصاص داده می شود حتی برای تکمیل ۳۰۰ کیلومتر خط راه آهن هم کافی نیست بنابراین اجرای پروژه ها با مشکلات بسیاری مواجه شده است. در حال حاضر حدود چهار هزار کیلومتر احداث خط راه آهن در دست اجراست. عملکرد این بخش نشان می دهد که حدود ۸۵۰ کیلومتر محور ریلی در برنامه نخست توسعه، هزار و ۲۸۰ کیلومتر در برنامه دوم توسعه و دو هزار کیلومتر در برنامه سوم توسعه احداث شده که معادل کل راه آهنی است که از ابتدای آغاز به کار فعالیت راه آهن در کشور احداث شده است. اگرچه درصورت تامین اعتبار قابلیت اجرای پروژه های بیشتری در نهادهای اجرایی و بخش مهندسی و پیمانکاری کشور وجود دارد. در زیر به برخی از برنامه های در حال اجرای راه آهن کشور نگاهی می اندازیم.
۱) احداث خط آهن اصفهان- شیراز :
عملیات ریل گذاری راه آهن اصفهان- شیراز در مراحل نهایی قرار دارد و در اولین هفته اسفند ماه ۹۳ درصد از عملیات زیر سازی و ۶۰ درصد از عملیات ریل گذاری کل قطعات راه آهن اصفهان-شیراز به اتمام رسیده بود. مجری طرح قول داده است که بقیه کارها تا پایان اسفند انجام گیرد اما زمان بهره برداری نهایی آن منوط به نظر مسئولان وزارت راه و ترابری است. در حقیقت بهره برداری نهایی از این پروژه با محدودیت تامین واگن و لکوموتیو همراه است که اجرایی شدن آن از مسئولیت بخش زیرسازی خارج است، گرچه مدیر عامل سابق شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور از تخصیص ۷۰ درصدی اعتبار ساخت راه آهن اصفهان-شیراز و بهره برداری این پروژه تا خرداد سال ۸۸ خبر داده بود. او تاکید کرده بود که ساخت راه آهن اصفهان-شیراز به دلیل قرار داشتن در پروژه های اولویت دار ریلی تاکنون بیش از ۷۰ درصد از اعتبارات مورد نیاز خود را جذب کرده است و پیش بینی می شود تا پایان خرداد ماه سال آینده به بهره برداری برسد. البته ظاهرا با بروز مشکلاتی در قطعات ۳ و ۴ راه آهن اصفهان-شیراز به دلیل کوهستانی بودن منطقه و حفر تونل، روند ساخت با کندی مواجه شده که زمان افتتاح پروژه را اندکی به تاخیر انداخته است.
۲) طرح برقی کردن راه آهن تهران- مشهد :
کمیسیون معاملات راه آهن در آخرین روزهای سال در خصوص طرح برقی کردن راه آهن تهران - مشهد با حضور مدیرعامل راه آهن جمهوری اسلامی ایران تشکیل جلسه داد تا به کاری که انجام آن از ابتدای سال در دستور برنامه های سال جاری شرکت راه آهن قرار داشت خاتمه بدهد. کمیته فنی بازرگانی راه آهن در این زمینه گزارش مبسوط و دقیقی ارائه داد که پس از ارائه گزارش شرکت هایی که در این ارزیابی نمره مورد تایید و قبول را کسب کردند، پاکت پیشنهاد قیمت پروژه برقی کردن راه آهن تهران - مشهد باز شد. بنا بر این گزارش در این جلسه، اسناد فنی تکمیل و دو کنسرسیوم، شروط و حداقل های لازم را برای ورود به مرحله بعد احراز کردند. ‌
طرح برقی کردن محور راه آهن تهران - مشهد به تصویب دولت رسیده است که اجرای کامل آن سبب افزایش سرعت قطارها به ۲۰۰ کیلومتر و کاهش زمان سیر به حدود۶ ساعت خواهد بود ضمن اینکه که با اجرای این طرح سالانه ۱۰۰ میلیون دلار صرفه جویی سوخت خواهیم داشت. باید توجه داشت که برای این مسیر سالانه بیش از ۲۵ تا ۳۰ میلیون تقاضای سفر وجود دارد که علیرغم اعزام قطارهای متعدد به دلیل کـنـدی حـرکـت وطولانی بودن زمان سیر امکان جوابگویی در وضعیت فعلی وجود ندارد.
گفته شده است که طرح برقی کردن راه آهن تهران مشهد با مبلغ بیش از ۷۱۲ میلیون یورو و پس از امضای قرارداد به مدت ۳۰ ماه به بهره برداری خواهد رسید. کمیسیون معاملات راه آهن پس از بررسی اسناد مربوطه، دو کنسرسیوم هیربدان برسان واگن پارس و تام ایران خودرو به عنوان برنده این مناقصه تعیین شدند
۳) اتصال راه آهن ایران از طریق خرمشهربه عراق:
راه آهن خرمشهر به عراق که از مصوبات سفر رئیس جمهور به استان خوزستان است در نخستین ماه های سال جدید به بهره برداری می رسد. مدیر اجرایی طرح احداث راه آهن خرمشهر- شلمچه گفته است که این خط راه آهن که طول آن ۱۴ کیلومتر است هم اکنون با پیشرفت ۸۲ درصدی در حال تکمیل و بهره برداری است و پیش بینی می شود تا فروردین ماه سال آینده به بهره برداری کامل برسد.با تکمیل این خط راه آهن کشور از طریق خرمشهر به کشور عراق و کشورهای شرق دریای مدیترانه متصل می شود و تحولی عظیم در زمینه جابه جایی کالا و مسافر بین این کشورها صورت می گیرد. این امر علاوه بر افزایش درآمد سالانه کشور از طریق ترانزیت و تسهیل در صادرات و واردات کالا، باعث رونق بخشیدن به شهر خرمشهر می شود ضمن اینکه زائران عتبات عالیات نیز به راحتی و کمترین خطر قادر خواهند بود خود را به عراق برسانند. برای ساخت و تکمیل این خط آهن ۱۱۰ میلیارد ریال از سوی دولت اعتبار اختصاص یافته است.
۴) احداث راه آهن دور دریاچه ارومیه :
اولین قطعه از راه آهن دور دریاچه ارومیه شامل محور مراغه - میاندوآب نیمه اول سال آینده به بهره برداری می رسد.این قطعه درحال حاضر ۹۳ درصد پیشرفت فیزیکی دارد که باید پیش ازاین مورد بهره برداری قرارمی گرفت ولی به دلیل عدم تهیه ریل بهره برداری از آن به تاخیر افتاده است.هم اکنون پروژه قطعه میاندوآب - مهاباد که با ۷۵ درصد پیشرفت فیزیکی در حال اجراست و قرار است در نیمه اول سال ۸۹ افتتاح شود و محور مهاباد - ارومیه نیز نیمه اول سال ۹۰ آماده بهره برداری خواهد شد. در اجرای این پروژه تعداد ۱۰ ایستگاه در طول مسیر پیش بینی شده که همگی در حال احداث هستند. حجم عملیات خاکریزی این پروژه بیش از ۱۶ میلیون مترمکعب اعلام شده و اعتبارات در نظر گرفته شده برای پروژه راه آهن ارومیه مراغه دو هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال است که تاکنون ۵۰۲ میلیارد ریال آن هزینه شده و مابقی نیز در حال تخصیص است. ‌
۵) بهره برداری از راه آهن زاهدان کرمان :
در صورت رفع ممانعت از عبور مسیر ریل گذاری از زمین های ارتش، طرح راه آهن زاهدان کرمان تا اسفندماه سال جاری افتتاح می شود، در غیر این صورت تا پایان سال مالی ۸۷ به طول خواهد انجامید. در حال حاضر فقط ریل گذاری ۵۰ کیلومتر از پروژه راه آهن زاهدان - کرمان باقی مانده است، باید توجه داشت که پروژه راه آهن زاهدان - کرمان به طول۳۲۲ کیلومتر است و این پروژه که در سال ۷۵ آغاز شده تا سال گذشته ۱۸۴ میلیارد تومان و امسال ۱۰۱میلیارد تومان اعتبار به خود اختصاص داده است. مسیر ادامه پروژه باید از زمین های ارتش عبور کند که به دلیل ممانعت از عبور مسیر ریل گذاری، روند این پروژه آهسته شده است.
۶) آغازعملیات اجرایی راه آهن شیراز-عسلویه :
عملیات اجرایی احداث راه آهن شیراز به بندر بوشهر و عسلویه در اوایل زمستان گذشته آغاز شده است. این پروژه با پیش بینی بیش از ۸۵۰ میلیارد تومان اعتبار و با مشارکت ۵۰ درصدی وزارت نفت انجام می گیرد این خط آهن از حدود مرودشت و از شرق شیراز و غرب دریاچه مهارلو به سمت فیروزآباد می رود و در منطقه اهرم به سمت عسلویه و بوشهر جدا می شود. از ابتدای سال گذشته عملیات اجرایی یکی از قطعات این خط آهن از سمت بوشهر آغاز شده و اخیرا عملیات اجرایی از استان فارس هم آغاز شده است. طول راه آهن شیراز به بوشهر و عسلویه ۶۵۰ کیلومتر است که حدود ۲۱ کیلومتر تونل و ۲۵ پل بزرگ دارد و در عین حال متنوع ترین سازه ها را در خود خواهد داشت. استاندار فارس گفته است که اجرای این پروژه هم در توسعه منطقه بوشهر مهم است و هم شیراز را در مسیر تجارت و توسعه صنعتی قرار می دهد. به اعتقاد او راه آهن شیراز به بوشهر تاثیرات بسیار جدی در توسعه استا ن های جنوبی کشور خصوصا فارس و بوشهر خواهد داشت.
۷) تسریع در عملیات ساخت راه آهن همدان - تهران
علاوه بر عملیات اجرایی قطعه فامنین - همدان که در حال انجام است، به تازگی با تعیین پیمانکار، ساخت دو قطعه دیگر این محور شروع شده است. طرح راه آهن ۲۷۰ کیلومتری شامل پنج قطعه است که در آخرین روزهای سال عملیات اجرایی دو قطعه دیگر این طرح نیز آغاز شده است. مجموع اعتبار راه آهن همدان - تهران حدود چهارهزار و ۵۰۰ میلیارد ریال برآورد شده و کل طرح قرار است تا پایان سال ۱۳۹۱به بهره برداری برسد. با توجه به موقعیت راهبردی استان از حیث حمل و نقل، بهره برداری از این طرح، تحول جدی در رونق کار و همچنین توسعه همدان ایجاد خواهد کرد. با فعال شدن این خط آهن در کنار خط آهنی که از ملایر و نهاوند در جنوب استان به غرب کشور می رود امکان حمل ونقل سریع و بالنسبه ارزان محصولات صنعتی و تولیدی همدان مهیا می شود.

مسعود مهاجر

منبع : مجله صنعت حمل و نقل