فرار مغزها آفریقا را از پزشک خالی کرده است پزشکان کجا هستند؟

دکتر دان روداسینگوا، پزشک عمومی است که پس از سی سال زندگی در اوگاندا به عشق خدمت به هموطنانش به روآندا بازگشته است. دکتر«دان» کشورش را دوست دارد و نگران آینده آن است. او هر روز بیمارانی را ویزیت می‌کند که نیازمند جراحی مغز، قلب یا شیمی درمانی یا دیگر درمان‌های تخصصی هستند و تنها کاری که می‌تواند بکند، این است که شاهد مرگ‌شان باشد. به طور معمول، مشکل نظام بهداشتی آفریقا را به کمبود منابع مالی نسبت می‌دهند، در صورتی که کمبود پزشک مشکلی به مراتب جدی‌تر است. شاید آمار کمبود پزشک در آفریقا برای کشورهای پیشرفته یا حتی در حال توسعه باورنکردنی باشد. در کشور ۱۰ میلیونی روآندا تنها ۵۰۰ پزشک وجود دارد که از ۱۰ درصد استاندارد پیشنهادی سازمان بهداشت جهانی (WHO) هم پایین‌تر است. در مناطق وسیعی از کشور هیچ‌گاه پزشکی قدم نگذاشته است. همین وضعیت درباره کشورهای کنگو و برونئی هم صادق است. در بیمارستان‌های حومه شهری در آمریکا گاه ۲۰۰ پزشک مشغول به کار هستند، در حالی که تعداد کل پزشکان در کشور ۸ میلیونی برونئی ۱۶۵ نفر است.کمبود متخصص از این هم بحرانی‌تر است. تنها متخصص قلب در روآندا، پزشکی کنیایی است که با قراردادی دو ساله در روآندا کار می‌کند. در ایالت کیوو در شمال کنگو برای پنج میلیون نفر تنها ۱۰ پزشک متخصص وجود دارد و در بیمارستان «افریکا هیل» در گوما که وقت یک جراحی ژنیکولوژی یا ارتوپدی تا ۶۰ روز طول می‌کشد.
● پزشکان آفریقایی کجا هستند؟
بله، جریان فرار مغزها آفریقا را از پزشک خالی کرده است. یک سوم پزشکان مشغول به کار در آمریکا، در دانشگاه‌های خارج از این کشور تحصیل کرده‌اند و بین ۴۰ تا ۷۵ درصد این پزشکان خارجی از کشورهای فقیر به آمریکا آمده‌اند. در کشورهای مرکزی آفریقا موضوع کمبود پزشک حتی پیش از مساله فرار مغزها اتفاق افتاده بود. این کشورها به اندازه نیاز پزشک تربیت نمی‌کند. در کشور روآندا تنها یک دانشکده پزشکی وجود دارد که تمام فارغ‌التحصیلان آن به جز عده بسیار کمی که وارد دوره‌های تخصصی می‌شوند، پزشک عمومی هستند. معدود افراد خوش اقبالی که به هر حال می‌توانند وارد دوره‌های تخصصی شوند، تنها در چهار رشته قادر به ادامه تحصیل هستند و برای ادامه تحصیل در رشته‌های جراحی قلب یا اعصاب باید به کشورهای دیگر (کنیا یا آفریقای جنوبی) بروند.
● چگونه می‌توان مشکل کمبود پزشک را بهبود بخشید؟
راه‌حلی دوگانه وجود دارد: یکی تربیت پزشک بیشتر و تاسیس دانشکده‌های پزشکی جدیدتر و دیگری جلوگیری از فرار مغزها. در مورد اول، با تدوین راهکارهایی باید از بالا بردن حجم آموزش پزشکان عمومی و متخصص در کشورهای در حال توسعه حمایت کرد. یکی از این راهکارها کمک به تدوین برنامه‌های آموزش، به خصوص برای تربیت پزشکان عمومی است. در سه کشوری که از آنها بازدید کردیم، نبود کتاب‌های درسی شگفت‌زده‌مان کرد. دنبال کردن یک برنامه درسی استاندارد در آفریقا کمک بزرگی به گسترش و آموزش پزشکی است. در کنار آن می‌توان با ایجاد دوره‌های فشرده کوتاه‌مدت برخی آموزش‌های خاص را انجام داد.بسیاری از پزشکان غربی برای ارایه خدمات درمانی به نقاط گوناگون دنیا سفر می‌کنند. علاوه بر سفر پزشکان که تا حدودی برطرف‌ کننده نیازهای روزمره است، قدم اصلی در راه بهبود بهداشت، تنها با تربیت پزشک محلی برداشته می‌شود. در یک دوره سه ماهه نمی‌توان تخصص پیچیده‌ای مانند جراحی قلب را آموزش داد ولی این زمان به طور قطع برای فراگیری مهار بیماری‌هایی مانند دیابت برای هر پزشکی کافی است. حل زیربنایی مشکل بهداشتی این کشورها نیازمند برنامه‌ای طولانی‌مدت دیرپا و گسترده بنیادی است نه ارایه مستقیم درمان. برای جلوگیری از فرار مغزها از کشورهای در حال توسعه به توسعه یافته باید تلاش فراوان کرد. با درک پزشکان برای یافتن موقعیت بهتر و آینده مطمئن‌تر، به خصوص در کشورهایی که فقر و مناقشات داخلی امکان آینده روشن را بسیار کم‌رنگ کرده است، شاید بتوان راه چاره‌ای اندیشید. مشوق‌هایی مانند پرداخت بالاتر، استقلال شغلی و تهیه و تجهیز منابع بهتر برای درمان بیماران از جمله این چاره‌اندیشی‌ها است.
روی دیگر فرار داخلی مغزها در کشورهای در حال توسعه، تمایل پزشکان به خروج از بخش دولتی به طرف بخش خصوصی است. در روآندا بیش از نیمی از هزینه‌های بهداشت عمومی را سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی (NGO) تامین می‌کنند و بسیاری از این NGOها نیروهای خود را از میان پزشکانی تامین می‌کنند که در بیمارستان‌های دولتی مشغول کار هستند. درآمد ماهانه بالاتر و منافع بیشتر مهم‌ترین مشوق برای کار پزشکان در بخش غیردولتی است. امروز مهم‌ترین مسوولیت این NGOها این است که نهادهای زیربنایی دولتی بهداشت را به نوعی حمایت کنند. به تازگی برخی NGOهای بین‌المللی سمت و سوی سیاستگذاری‌هایشان را در جهت کمک به بیمارستان‌های دولتی تغییر داده‌اند. پزشکانی که در بیمارستان‌های دولتی مشغول به کار هستند،‌ با کمک این NGO‌ها درآمد خوبی دارند.
● سخن آخر
سخن آخر اینکه موضوع، فقط تربیت پزشک نیست. باید روی آموزش کادر پیراپزشکی هم کار کرد. درست است که پیراپزشکان نمی‌توانند جای پزشکان را بگیرند ولی این نباید دلیل سهل‌انگاری و نادیده گرفتن نقش مهم آنها در نظام بهداشت و لزوم دریافت درآمد ماهانه قابل قبول باشد.
بسیاری از پزشکان در هنگام ورود به این حرفه متوجه مسوولیت‌ اجتماعی خود هستند و نیز بسیاری از این افراد به شرط امکان ادامه تحصیل در دوره‌های تخصصی، درآمد مناسب و داشتن تجهیزات لازم در زادگاه خود می‌مانند. باید از هر راه به ماندن آنان در کشورشان و برطرف کردن مشکل کمبود پزشک یاری رساند.

منبع: نیویورک تایمز، ۲۵ ژوئن ۲۰۰۷

منبع : هفته نامه سپید