نانو ؛ افسانه علم

در دین اسلام، استفاده از علم و روشهای علمی توصیه می گردد و کسب دانش برای هر مسلمانی چه زن و چه مرد الزامی است. در این مکتب، علم و فناوری به منظور نیل به هدفهای اخلاقی و خدمت در جهت رفع نیازهای مشروع بشر باید مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر این، هر دو ابزارهایی برای فهم و درک قدرت و شکوه خداوند هستند (قران ۲۹: ۲)(۵-۲: ۹۶)(۵۳: ۴۱).
میشل کریکتون، نویسنده کتابهای «پارک ژوراسیک، خط زمان» و چند نوشته دیگر، کتاب فوق العاده ای را با عنوان «طعمه» تألیف کرده است. این کتاب یکی از جالب ترین تألیفات در زمینه آفتها و بلاهای مکانیکی و نیز تلاش نومیدانه یک گروه دانشمند برای متوقف ساختن آنهاست. «میشل کریکتون» در کتاب «طعمه» آخرین وقایع علمی را بیان می کند و ما را به سوی حقیقت برخاسته از فناوری نانو و هوش مصنوعی گسترش یافته می کشاند.
در این داستان، تردیدی همراه با هیجان از شک به آینده وجود دارد و در آن از سه فناوری شکل گرفته ژنتیک، هوش مصنوعی گسترش یافته و فناوری نانو، استفاده شده است. بدین ترتیب، داستان رقت بار علمی که از مسیر اصلی خود خارج شده و اریب وار در حرکت است، توصیف شده است.
زندگی انسانها و فناوری با یکدیگر درهم آمیخته شده اند. بشر به وسیله فناوری سدها، پلها، هواپیماهای تندرو و اشیای کوچک ذره بینی مانند ریز رایانه ها که تقریباً بر همه جنبه های زندگی ما تأثیر می گذارند و نیز میکروبهای اصلاح شده که داروهای جدید برای ما تولید می کنند، را ساخته اند.
در قرن ۲۱ ما در حال فرو رفتن در دوره جدیدی از قدرت فناوری هستیم، دوره ای که وعده ها و به موازات آن خطرهای بزرگی را برای آینده ما به ارمغان می آورد.
دانشمندان درصدد تولید و ساخت رایانه های بسیار ریز، کوچکتر از ذره های غبار هستند تا آنها را برای سفر بر فراز آسمان یک کشور و جای گرفتن بر روی یک تکه ابر آماده کنند و عکسهایی از طریق آن بگیرند. بر خلاف هواپیماهای روباتی، این دوربینها خاموش نمی شوند، بلکه تنها گلوله هایی از میان آنها خواهد گذشت.
چنین ریز رایانه ها زمانی ضعیف خواهند شد، اگرچه می توانند چنان برنامه ریزی شوند که دوباره شارژ شوند، اما خطر این است که این ریز رایانه ها شروع به رشد می کنند و ابر تراکم در جریان این رشد، به یک توده مرگبار تبدیل می شود، توده ای که بشر را تهدید می کند و در نتیجه خود یک آفت مکانیکی می گردد.
● فناوری نانو چیست؟
فناوری نانو در شکل اساسی ترش، به دستکاری مواد در سطح اتمی یا مولکولی اشاره دارد. نام آن از نانومتر (واحد اندازه گیری علمی نشانگر یک میلیارد از یک متر) گرفته شده است.
دانشمندان درصددند تا بیاموزند چگونه با اتمها و مولکولها ارتباط برقرار کرده، دستگاه هایی با مقیاس نانو تولید کنند و یا حتی ماشینهای کوچکی بسازند که بتوانند کارهای پیچیده انجام دهند.
در مقایسه ای دقیق تر، موی انسان بین صد تا دویست هزار نانومتر ضخامت دارد، در حالی که یک ویروس می تواند فقط صد نانومتر وسعت داشته باشد. اتمها به طور خاص بین یک دهم و نیم نانومتر هستند. به علت مشکلات موجود در کار با این مقیاس، فعالیتهایی شامل دستکاری مواد با وسعت صد نانومتر، عموماً تحت مفهوم فناوری نانو قرار می گیرند.
فناوری نانو دانشمندان را قادر می سازد مواد جدیدی اتم به اتم تولید کنند. دانشمندان می توانند با استفاده از میکروسکوپهای قوی تری که روز به روز در حال تولید است، مولکولهایی را به اندازه نانومترها ببینند(یک سر سوزن، یک میلیون نانومتر وسعت دارد). بدین ترتیب، این رشته علمی تقریباً تمامی شاخه های علوم را دربر می گیرد.
● غالب مباحث درباره فناوری نانو، با مفهوم آینده نگرانه
نانو ماشینها یا نانو روباتها، در ارتباط هستند؛ اختراعات میکروسکوپی که خود می توانند کارهایی در سطح اتمی یا خرده اتمی انجام دهند.
فناوری نانو که «ساخت مولکولی» نیز نامیده می شود، رشته ای از مهندسی است که با طرح و ساخت جریانهای الکترونیکی بی نهایت کوچک و نیز اختراعات مکانیکی در سطح مولکولی سر و کار دارد.
هدف فناوری نانو، فراهم ساختن امکانات دستکاری مواد در سطح اتمی برای ساخت کوچکترین دستگاه های الکترومکانیکی ممکن است.
در این شرایط، بیشتر دستگاه های مکانیکی که اکنون می دانیم چگونه آنها را بسازیم، به سطح مولکولی منتقل خواهند شد.
قرن ۲۱ دیدگاه خاصی به ما می دهد: متخصصان فناوری نانو زمانی ماشینهایی به اندازه یک مولکول خواهند ساخت، به طوری که به رگهای ما حمله و شریانهای مسدود را باز می کنند و قادر خواهند بود این کار را بارها تکرار کنند.
● فاصله افسانه علم تا واقعیت
جهانی را تصور کنید که ماشینها می توانند مولکول به مولکول به یکدیگر متصل شوند، زباله ها از یکدیگر مولکول به مولکول جدا و به هر چیزی تبدیل شوند و انسانها بتوانند با روباتهایی جراحی شده، درمان شوند. حال افسانه علم چگونه به نظر می رسد؟ توانایی ما در کنترل رایانه ها و روباتهای مولکولی، تسلط بی نظیر و بی سابقه ای بر مواد به همراه خواهد داشت. در نتیجه، به راحتی می توان جهان فیزیکی را به همان شکلی که مایلیم و مناسب می دانیم، شکل داده و هدایت کنیم.
دانشمندی به نام اریک درکسلر از MIT در سال ۱۹۸۶ با تألیف کتابی تحت عنوان« موتورهای خلقت» رشد ماشینهای مولکولی را پیش بینی کرده، به امکانات و پیامدهای این رشته نوظهور که در این کتاب آن را فناوری نانو نامیده، اشاره کرده است.
از دیگر تألیفات وی در این زمینه کتاب «رهاسازی آینده» است که به طور گسترده پیرامون این حوزه سخن گفته است. «درکسلر» مؤسسه ای به منظور پیش بینی رشد و پیامدهای فناوری نانو تأسیس کرد. او میزبان همایشهایی با هدف افزایش آگاهی نسبت به فناوری نانو و موضوعات اخلاقی گنجانده شده در رشد آن می باشد.
امروزه تحقیقات در زمینه فناوری نانو، دانشگاه های متعدد جهان را به خود مشغول داشته است. دولت آمریکا سازمانی با عنوان NNI و با هدف هدایت تحقیقات و پیشرفتهای این علم و افزایش آگاهی این حوزه، تأسیس کرده است.
● فواید بالقوه
تنها با در نظر گرفتن فرضیات اساسی فناوری نانو، می توان فواید بالقوه وسیعی را در این قلمرو تصور کرد. برخی از برجسته ترین این فواید از این قرارند: ساخت دقیق، استفاده دوباره از مواد و کوچک سازی.
کاربردهای دارویی عبارتند از: تولید دارو، درمان بیماریهای سخت و جراحی هایی با استفاده از نانو ماشینها.
کاربردهای محیطی عبارتند از: تصفیه و پاکسازی سموم، چرخه زباله ها و کاهش مصرف منابع طبیعی.
● خطرهای بالقوه
نگرش منفی به این پیامدها، امکان استفاده از آنها برای تولید و توزیع سلاحها، ایجاد ویرانیها و شکل گیری روند نابود سازی است. با این حال، کاربردهای کمتر بدبینانه ولی باز هم مخاطره آمیز فناوری نانو، نظارتهای الکترونیکی خواهد بود.
سلاحها کاربرد منفی و آشکار فناوری نانوست. توسعه قابلیت سلاحهای امروزی با کوچک سازی تفنگها، سلاحهای انفجاری و انواع مختلف موشکها، می تواند کشتارها را به شکل فزاینده ای افزایش دهد. علاوه بر این، انسانها می توانند به ساختهای فیزیکی و یا حتی ارگانیزمهای زیستی در سطح مولکولی نیز حمله کنند.
حتی بدون در نظر گرفتن این اثرهای تأسف بار فناوری نانو، کاربردهای فراوان و بالقوه مضر دیگری نیز برای آن یافت می شود. فناوری نانو به راحتی می تواند آزادی و خلوت ما را از بین ببرد.
مردم می توانند میکروفنها، دوربینها و دیدبانی های خانگی را با اندازه یک مولکول برای نظاره کردن، دنبال کردن و پیگیری دیگران به کار برند.
با وجود چنین خطرهای وحشت آوری (ناشی شده از فناوری نانو) باید پیامدهای بالقوه آن به طور جدی مطالعه شود. بدین ترتیب، فناوری نانو هرگز به میزانی که مبلغان بیان می دارند، نیرومند، قوی و فایده مند نیست. در نتیجه، باید راه حلهایی برای پیامدهای اخلاقی بالقوه، قبل از اینکه این فناوری به سرعت و بی مبالات بوسیله جامعه اقتباس شود، بیابیم. در این راستا، مطالعه اخلاقیات مرتبط با فناوری نانو، یافتن سیاستها و اتخاذ تدابیر به گونه ای که ضمن کمک به رشد این علم، اثرهای مخربش را در جامعه محدود و یا حداقل کمتر کند، ضروری است.

نویسنده: دکتر ابراهیم سید، رئیس مرکز بین المللی تحقیقات اسلامی کانادا
ترجمه: مرجان مصطفی پور

منبع : روزنامه قدس