اوباما و معادلات چند مجهولی خاورمیانه

در حالیکه جهانیان منتظر آغاز دوره ریاست جمهوری باراک اوباما در آمریکا و آغاز دوره ای جدید در مذاکرات صلح خاورمیانه هستند، کمیته چهارجانبه صلح خاورمیانه با انتقاد از سیاست شهرک سازی اسراییل به نشست خود در شرم الشیخ مصر پایان داد. این نشست در حالی پایان یافت که با انتخاب اوباما نوعی خوشبینی در میان جهانیان درباره رسیدن به صلح در خاورمیانه به وجود آمده است. اما آیا رسیدن به صلح در خاورمیانه در حالیکه گروه های فلسطینی خود درگیر اختلافات داخلی هستند امکان پذیر خواهد بود؟ اما موضوع فقط اختلاف موجود در میان گروه های فلسطینی نیست که امکان رسیدن به صلح را در خاورمیانه به حداقل میزان ممکن رسانده بلکه شهرک سازی رژیم صهیونیستی نیز مسئله ای است که مذاکرات صلح را در خاورمیانه با مشکل مواجه ساخته است.
نشست کمیته چهارجانبه در شرم الشیخ در حالی پایان یافت که بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد در این نشست طی گزارشی اعلام کرد اسراییل با ادامه شهرک سازی در کرانه باختری و نابودی منازل فلسطینی ها و احداث راه هایی برای استفاده شهرک نشینان یهودی و ایجاد موانع در رفت و آمد فلسطینی ها، قانون جهانی حقوق بشر را نقض می کند. بان کی مون تصریح کرد ۳۳ درصد شهرک ها در اراضی متعلق به فلسطینی ها ساخته شده است. بان کی مون در گزارش خود از ادامه محاصره اقتصادی غزه انتقاد کرد و احداث دیوار حائل را نیز مانع بهره مندی فلسطینی ها از حق آموزش دانست. این نشست با حضور وزرای خارجه روسیه، امریکا، رژیم صهیونیستی ،خاویر سولانا مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان برگزار شد. به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران نشست کمیته چهارجانبه حاصلی نداشته و تنها بر ادامه روند مذاکرات تاکید کرده است. این نشست در شرایطی برگزار شد که اجلاس مربوط به آشتی گروه های فلسطینی در قاهره به درخواست حماس و برخی گروه های فلسطینی به تعویق افتاده بود.
دلیل تشکیل نشدن این اجلاس آن بود که جنبش حماس در اعتراض به عملکرد دولت خودگردان مبنی بر بازداشت تعدادی از اعضای این گروه از حضور در قاهره خودداری کرد.
طرفداران فتح نیز حماس را به بهانه جویی متهم می کنند و می گویند اساساً چنین موضوعی وجود نداشته یا در حدی نیست که بتواند مانع نشست مشترک گروه های فلسطینی باشد. قاهره با اعلام به تعویق افتادن گفت وگوهای قاهره گفت: «فرصت از دست رفت.» پیش از این سران برخی کشورهای عرب تهدید کرده بودند گروهی را که مانع اجرای این گفت وگوها شود تحریم خواهند کرد. سه گروه حماس، جهاد اسلامی و جبهه خلق برای آزادی فلسطین از شرکت در اجلاس قاهره امتناع کرده بودند.
اما وظیفه باراک اوباما به عنوان کسی که جهانیان از او انتظار دارند تا مسئله خاورمیانه را به عنوان یکی از اولویتهای سیاست خارجی خود قرار دهد چیست و آیا خوشبینی مردم جهان به تغییراتی که این جوان سیاه پوست وعده آن را داده به حقیقت می پیوندد؟
صرف نظر از آن که پیشینه اوباما چه احساسی را در مردم خاورمیانه ایجاد می کند چنین خوش بینی هایی ممکن است به دلیل مشکلات موجود بر سر راه یافتن راه حل هایی موثر برای مناقشات پیچیده و متعدد خاورمیانه خیلی زود رنگ ببازد.
کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه دولت جورج بوش، رئیس جمهور کنونی آمریکا شاید برای آخرین بار در طول دوران وزارت خود هفته گذشته به خاورمیانه سفر کرد تا با هدف به جریان انداختن پروسه صلح از چند پایتخت منطقه ای دیدار کند، اما مناقشه فلسطینی ها و اسراییل ممکن است در صدر فهرست برنامه کاری دولت بعدی آمریکا نباشد.
معین ربانی، از محققان ارشد موسسه تحقیقات فلسطین در امان، پایتخت اردن می گوید: هیچ نشانی برای این که انتظار داشته باشیم تغییری عمده در سیاست های خاورمیانه ای کاخ سفید ایجاد شود به چشم نمی خورد. او با اشاره به این که دولت بعدی آمریکا قادر نیست به ناگاه تغییری ۱۸۰ درجه ای در خط مشی خاورمیانه ای خود ایجاد کند، می افزاید: اوباما احتمالا به این استنتاج خواهد رسید که بهتر است اول به مسائل و دغدغه های مهم تری چون عراق و افغانستان بپردازد که ارتش آمریکا را به طور مستقیم درگیر کرده است.
اوباما از نگاه برخی در جهان عرب می تواند نماد بازگشت ایالات متحده به موضع یک میانجی عادل و بی طرف در منازعه اعراب - اسراییل باشد که زمانی تصویر مطلوب جوامع عربی بود اما در دوران زمامداری ۸ ساله بوش این تصویر به شدت مخدوش شد تا آنجا که اکنون بسیاری از کشورهای عرب خاورمیانه به وضوح از ایالات متحده به عنوان حامی پر و پا قرص اسراییل یاد می کنند.
این در حالی است که لااقل در طول رقابت های انتخاباتی اخیر آمریکا مواضعی که از سوی اوباما در قبال خاورمیانه مطرح شد تفاوت بنیادینی با آنچه رقیب جمهوریخواهش می گفت، نداشت. به اعتقاد ربانی این تفاوت ها به استثنای پافشاری اوباما بر تعیین جدول زمانی خروج نیروهای آمریکایی از عراق به قدری اندک بود که به راحتی قابل تشخیص نبودند.
با این وجود صهیونیست ها نگران تغییر سیاست در چند حوزه کلیدی هستند که ایران یکی از مهم ترین آنها است. اگرچه دولت بوش از برخورد چکشی و خصمانه با برنامه هسته ای جمهوری اسلامی حمایت می کرد و به طور تلویحی حامی حمله اسراییل به تاسیسات غنی سازی ایران بود، اوباما اعلام کرده پیش از هر گزینه دیگری خواستار ادامه گفتگوها با ایران است.
احتمال آغاز مذاکرات بین تهران و واشنگتن موجبات نگرانی حاکمیت اسراییل را فراهم آورده است تا آنجا که زیپی لیونی، وزیر امور خارجه این رژیم و رئیس حزب حاکم کادیما گفته ابراز تمایل اوباما به مذاکره با ایران ممکن است نشانی از ضعف آمریکا تلقی شود.
لیونی در اظهاراتی تحریک کننده در گفتگو با رادیو اسراییل تاکید کرده بود گرایش به رایزنی و مذاکره آن هم پس از اعمال تحریم ها در منطقه ای چون خاورمیانه به ضعف تعبیر می شود. او در پاسخ به این سوال که آیا او و محافل سیاسی تل آویو از مذاکره تهران - واشنگتن حمایت خواهد کرد یا نه به صراحت پاسخ منفی داد.
پیش از آن که دولت جدید آمریکا بتواند اقدامی در جهت تقویت صلح در منطقه انجام دهد باید مشخص شود طرف های درگیر در منازعات متعدد خاورمیانه چه مواضعی دارند. بی شک نامزدهای احراز پست نخست وزیری اسراییل در انتخابات پارلمانی ۱۰ فوریه این رژیم درگیر جنگ تبلیغاتی انتخاباتی تمام عیاری خواهند شد.
لیونی که نماینده گروه های چپگرای متمایل به میانه اسراییل تلقی می شود حامی مذاکره با فلسطینیان با هدف دستیابی به راه حل نهایی برای منازعه اعراب- اسراییل است در حالی که بنیامین نتانیاهو، رهبر حزب راستگرای لیکود و رقیب اصلی او در انتخابات به صراحت با دیدگاه های او در این زمینه مخالفت می ورزد.
این در حالی است که فلسطینی ها در آن سوی ماجرا در مورد کادر رهبری خود دچار اختلاف هستند. هرچند فتح و حماس قرار بود یکشنبه این هفته در نشست آشتی ملی با میانجیگری دولت مصر در قاهره، پایتخت این کشور شرکت کنند اما ادامه اختلاف نظرها بین دو طرف موجب شد شکل گیری این مذاکرات تا زمانی نامشخص در آینده به تعویق افتد. علاوه بر این دوران مسئولیت محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان در ماه ژوئیه به پایان می رسد و هرچند او لااقل تا این مقطع نامزد احراز دوباره این پست نشده است ، برگزاری انتخابات در شرایط کنونی ممکن به نظر نمی رسد.
گفت وگو با حماس؟
اوباما برای دیدار و رایزنی با رهبران کشورها و گروه هایی که در دوران زمامداری بوش در مسیر تقابل با واشنگتن قرار گرفتند ابراز آمادگی کرده است اما خیلی ها در مورد گزینه ملاقات او با نمایندگان حماس ابراز تردید می کنند.
به اعتقاد کارشناسان در وهله اول باید مشخص شود فهرست مطالبات اسراییل و فلسطینی ها چیست و این که دو طرف برای دستیابی به صلح تا چه حد حاضر به کوتاه آمدن از خواسته های خود هستند. نکته اصلی ایجاد این دیدگاه در دو طرف است که راهی برای مصالحه ادامه حیات مسالمت آمیز دو طرف در کنار هم وجود دارد.
تلاش های دیرینه برای ترغیب دو طرف به قبول این که راهی برای مصالحه وجود دارد با توجه به اقدامات سرکوبگرانه صهیونیست ها نتیجه چندانی در بر نداشته و دقیقا به همین دلیل بعید است اوباما با ورود به بحران فلسطینیان و اسراییل جایگاه دولتش نزد لابی های قدرتمند صهیونیستی در آمریکا را متزلزل کند.برداشتی که در گذشته از میانجی گری بی طرفانه در منازعه خاورمیانه استنباط می شد اعمال فشار واشنگتن بر تل آویو برای در پیش گرفتن سیاست های متعادل بود اما امروز لابی صهیونیست ها و لابی مسیحیان تندرو نگاه متفاوتی به منازعه خاورمیانه دارند و دست بر قضا به قدری قدرت گرفته اند که کسی نمی تواند با بی توجهی از کنار آنها بگذرد.
یکی از نمادهای مشخص کننده نحوه برخورد دولت اوباما با منازعات خاورمیانه اشخاصی خواهند بود که به وزارت امور خارجه و پست مشاور امنیت ملی کاخ سفید می رسند. تا این مقطع کسانی چون دنیس راس، فرستاده ارشد ایالات متحده به خاورمیانه در دوران زمامداری کلینتون و رام امانوئل، از نمایندگان کنگره که ریاست کارکنان کاخ سفید را بر عهده گرفته اند به علاوه دانیل کورتزر، سفیر پیشین آمریکا در اسراییل به عنوان نامزد احراز این پست ها معرفی شده اند که دست بر قضا هیچ یک حامی مذاکرات صلحی عادلانه نبوده اند.

منبع : فارین پالیسی

منبع : روزنامه اعتماد ملی