LPG و فرصتهای پیش رو

LPG یك محصول جانبی صنعت نفت است كه عمدتاً شامل پروپان، پروپیلن، بوتان و بوتیلن در نسبتهای مختلف می‌باشند. قسمت عمده LPG از پروپان و بوتان با نسبتی تقریبا مساوی تركیب شده است. در كشورهایی كه نفت استحصالی دارای مقدار قابل توجهی گاز همراه است، تولید LPGاز این گازها كاملا مقرون به صرفه است. LPG بیشتر به عنوان سوختی جایگزین برای وسایل نقلیه و نیز در برخی موارد به عنوان سوخت در بخش خانگی و تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عمدتاً وسائل نقلیه با سوخت LPG آلودكی كمتری نسبت به وسائل بنزین‌سوز و گازوئیل‌سوز بدنبال دارند. گاز گلخانه‌ای و اكسیدهای نیتروژی حاصل از احتراق LPG در وسائل نقلیه مقدار قابل توجهی كمتر از بنزین و گازوئیل می‌باشد. همچنین در مرحله تولید، انتقال و سوختگیری بدلیل ماهیت گازی، LPG ، بر خلاف بنزین و افزودنیهای آن نظیر MTBEآلودگی را برای آبهای زیرزمینی در پی ندارد. بطور كلی پتانسیل آلودگی آب و خاك و هوا بواسطه مصرف LPG بعنوان جایگزین بنزین و گازوئیل تا حد قابل قبولی كاهش می‌یابد.
از این رو LPG بعنوان یك سوخت گازی كه حالتی شبیه به سوختهای معمولی دارد می‌تواند جایگزین مناسبی برای نفت خام و همچنین بنزین و گازوئیل گرانقیمت وارداتی در كشورهای توسعه یافته اروپایی و آمریكایی باشد.
در ادامه به بیان مختصر محاسن و معایب استفاده از LPG و همچنین پتانسیل مصرف آن می‌پردازیم:
● محاسن مصرف LPG در خودروهای گازسوز:
۱) بدلیل حالت گازی LPG، موتور خودروی LPG سوز در هوای سرد نیز براحتی روشن می‌گردد.
۲) سیستمهای سوخت LPG پوشیده بوده و ضایعات تبخیری آنها قابل اغماض می‌باشد.
۳) حمل و نقل آن آسان بوده و سوختگیری آن برای مصرف‌كنندگان بر خلاف LNG و CNG‌آسان می‌باشد.
۴) وسایل نقلیه LPG سوز برای استاندارد شدن گازهای خروجی نیازی به استفاده از كاتالیزر ندارند.
۵) ذرات سمی حاصل از احتراق آن نسبت به بنزین و گازوئیل ناچیز می‌باشد.
۶) در مقایسه با سایر سوختها، هرگونه افزایش تقاضا برای LPG از منابع گاز طبیعی و نیز منابع پالایش نفت خام قابل تامین می‌باشد.
۷) نشر PAHو آلدهید حاصل از احتراق LPG نسبت به وسایل نقلیه با سوختهای فسیلی ناچیز می‌باشد.
● معایب مصرف LPG :
۱) مقدار انرژی LPG در حجم واحد پایین بوده و از این رو تانكهای LPG فضای بیشتری نسبت به تانكهای بنزینی و گازوئیلی اشغال می‌نمایند.
۲) تانكهای LPG فشرده بود و از وزن بیشتری نسبت به نوعهای بنزینی و دیزلی برخوردارند.
۳) LPG دارای ضریب انبساط می‌باشد، بنابراین تانكهای LPG می‌توانند تا ۸۰ درصد ظرفیت پر شوند.
۴) LPG سنگین‌تر از هواست، از این رو برای شعله‌ور شدن نیازمند جابجائی مناسب است.
۵) LPG در شكل مایع، در موارد كاربرد نامناسب باعث سوختگی از سرمای پوست می‌گردد.
● بازار و فرصتهای آتی:
در سال ۱۹۹۱ مصرف جهانی LPG توسط وسائل نقلیه از مرز ۹ میلیون تن در سال گذشت. در حال حاضر طبق آمار، خودروهایی كه با LPG كار می‌كند، به مرز ۳/۳ میلیون خودرو رسید. تنها در اروپا، بویژه در ایتالیا و هلند بیش از ۴/۱ میلیون خودرو در جاده‌ها در حال تردد می‌باشند. علاوه بر این كشورهایی نظیر ژاپن، ایالات متحده، كانادا، كره جنوبی و تایلند نیز برنامه‌هایی برای استفاده از این سوخت در خودروهای سبك خود دارند.
● بازار مصرف LPG در اروپا:
طبق آمارهای گزارش شده در هلند، LPG به تدریج از حالت یك سوخت جایگزین به یك سوخت معمول تبدیل می‌شود. تمامی ایستگاههای تحویل سوخت در طول جاده‌ها و خیابان‌ها LPG عرضه می‌كنند. در حال حاضر در این كشور بیش از ۱۵ درصد خودروهای مسافربری LPG سوز هستند. تعداد زیادی از كمپانیهای حمل و نقل عمومی در حال خرید اتوبوسهای LPG سوز و یا تغییر سوخت اتوبوسهای خود به این سوخت می‌باشند. ناوگانهای شهرهای بزرگ نظیر آمستردام، گرونینگن، آیندوهون و هرتوگن بوخ از این نوع اتوبوسها بهره می‌گیرند.
در انگلستان، در سالهای گذشته مصرف LPG با نوعی كاهش روبرو بوده است. تعداد ایستگاههای تحویل سوخت LPG از حدود ۵۰۰ ایستگاه در سال ۱۹۸۰ به حدود ۲۰۰ ایستگاه در حال حاضر تنزل یافته كه ناشی از كاهش تقاضای ایجاد شده و افزایش مالیات بر LPG است. در حال حاضر تعداد محدودی از وسایل نقلیه LPG سوز كه در انگلستان باقی مانده است، در خارج از جاده‌های مركزی شهرها در حال تردد می‌باشند.
با وجود این، اخیراً افزایش تمایل به استفاده از LPG بعنوان سوخت در این كشور مشاهده شده است. در حال حاضر یك كمپانی عملیاتی اتوبوس خصوصی (گاید فرای دی) نوعی روش تبدیل اتوبوس دیزلی به LPG سوز را آغاز كرده كه برخی از محصولات آن عملا مورد استفاده قرار گرفته است، انتظار می‌رود در صورت موفقیت‌آمیز بودن این طرح استفاده از خودروهای LPG سوز گسترش یابد.
در بلژیك نیز افتی نسبی در خصوص استفاده از LPG بعنوان سوخت وسایل نقلیه مشاهده می‌شود، ‌شمار خودروهای LPG‌سوز از تعداد ۹۸۴۳۷ در سال ۱۹۸۳، به تعداد ۳۶۳۶۰ خودرو در سال ۱۹۹۴ رسیده است، از این تعداد، ۳۱۳۷۸ خودرو سواری ۷۶ دستگاه اتوبوس و ۴۴۵۲ دستگاه كامیون سبك و سنگین می‌باشند.
در اسپانیا نیز LPG برای اولین بار در سال ۱۹۸۶ بعنوان سوخت وسایل نقلیه از طریق دو جایگاه سوخترسانی عرضه شد. در حال حاضر تقریبا در ۵۰ نقطه سوخت LPG به ۱۲۰۰۰ خودرو كه همگی تاكسی هستند عرضه می‌شود. ناوگان حمل و نقل شهر والادولید، اخیراً تصمیم به استفاده از ۲۴ اتوبوس با سوخت LPG گرفته كه در صورت بهره‌گیری از این خودروها، اولین ناوگان حمل و نقل شهری اسپانیایی مجهز به این فناوری می‌باشد.
● سایر بازارهای موجود:
در استرالیا، ۴ درصد وسایل نقلیه مسافری (۳۳۰۰۰۰ خودرو) با سوخت LPG كار می‌كنند. این رقم در مكزیكو حدود ۴۰۰۰۰۰ خودرو می‌باشد. در ایالات متحده و كانادا نیز به ترتیب ۳۵۰ هزار و ۱۷۰ هزار خودرو LPG مصرف می‌كنند.
یكی از بزرگترین بازارهای آینده برای مصرف LPG آسیاست. رشد جمعیت، شتاب توسعه و افزایش نیاز به انرژی در كشورهای آسیایی خصوصاً هند و چین، منجر به رشد بازار مصرف LPG در این قاره شده است. در كره جنوبی و ژاپن این سوخت برای مصرف تاكسی‌ها در نظر گرفته شده كه در چند سال اخیر با ۹۰ درصد رشد روبرو بوده است. این رشد خصوصا در كره جنوبی، منجر به افزایش مصرف LPG تا حد یك میلیون تن در سال شده و به دلیل بروز مشكلاتی نظیر عدم توان پشتیبانی، قوانین محدودكننده مصرف این سوخت را موجب شده است. نیاز شرق آسیا و هند به انرژی و حاملهای آن نظیر LPG و نیز وجود منابع غنی نفت و گاز، مجتمع‌های پتروشیمی و پالایشگاهی در حال توسعه در غرب آسیا، خصوصاً خاور میانه شبكه تولید و مصرف بزرگی را در این قاره ایجاد خواهد كرد.
مسائلی نظیر عدم وابستگی به یك نوع حامل انرژی برای تامین امنیت ملی كشورها، استفاده از LPG بعنوان جایگزین گاز طبیعی كه هم سازگار با محیط زیست بوده و هم پیچیدگی و مشكلات نقل و انتقال گاز طبیعی را ندارد، قیمت پایین آن نسبت به NGL و نیز هزینه نسبتاً پایین تغییرات خودرو برای استفاده از LPG موجب شده، با وجود برخی مشكلات نظیر نبود شبكه مطمئن پشتیبانی و برخی مسائل ایمنی نیاز جهان به LPG از ۱/۴ میلیون بشكه در روز در سال ۱۹۹۰ به ۹/۵ میلیون بشكه در روز درسال ۲۰۰۰ برسد. گزارشات حاكی از افزایش بازار مصرف نشانگر رشد مصرف جهانی LPG تا سقف ۹/۷ میلیون بشكه در روز در سال ۲۰۱۰ می‌باشد.
رشد بازار مصرف LPG در نقاط مختلف جهان بین سالهای ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۵ به شرح زیر می‌باشد.
▪ آمریكای شمالی: ۴۵۰ هزار بشكه در روز
▪ آمریكای لاتین: ۲۱۰ هزار بشكه در روز
▪ اروپا: ۲۱۰ هزار بشكه در روز
▪ آسیا: ۵۰۰ هزار بشكه در روز
▪ خاور میانه: ۱۲۰ هزار بشكه در روز
▪ آفریقا: ۱۵۰ هزار بشكه در روز
طبق آمار موجود واردات LPG در آمریكا از ۲/۲ میلیون تن در سال ۲۰۰۰ به ۶/۳ میلیون تن در سال ۲۰۰۴ رسیده و تا سال ۲۰۱۰ به ۶/۴ میلیون تن خواهد رسید.
● چشم‌انداز مصرف LPG:
كاهش و یا گسترش بازار مصرف LPG تا حد زیادی با عواملی نظیر هزینه و فناوری‌های تغییرات موتور خودرو، هزینه سوخت، میزان تولید و تامین سوخت LPG، مالیات‌های سالیانه و سیاستهای دولتها مرتبط می‌باشد.
در هلند مالیات جاده برای وسایل نقلیه با سوخت LPG بیشتر از وسایل نقلیه بنزین‌سوز است. اما مالیات بنزین بالاتر از مالیات LPG است. نصب تجهیزات LPG می‌بایست بر اساس گواهی‌نامه و استانداردهای ثبت شده صورت پذیرد. این مسئله منجر به نصب تجهیزات گرانقیمت‌تر و در نتیجه افزایش هزینه شده است. با وجود این دولت هلند تصمیم بر كاهش مالیات LPG و در نتیجه افزایش مصرف این سوخت در این كشور دارد.
علاوه بر این مالیات جاده‌ای كمپانیهای حمل و نقل عمومی بخشیده شده و سرمایه‌گذاریهای مناسبی برای توسعه جایگاههای سوخت‌رسانی صورت پذیرفته است. در كشور انگلستان برنامه خاصی برای حركت به سمت سوخت LPG تدوین نشده است، بلكه تنها به تشویق دارندگان خودرو به استفاده از این سوخت، اكتفا شده است. لذا سیاست خاصی برای تولید وسایل نقلیه LPG سوز در این كشور دنبال نشده و تمامی وسایل نقلیه استفاده كننده از LPG باید مرحله تبدیل را طی كنند.
در اسپانیا، قانوناً از LPG در خدمات حمل و نقل عمومی می‌توان استفاده كرد كه شامل اتوبوسهای عمومی و تاكسی‌ها می‌گردد. در این كشور مالیات‌های وضع شده در خصوص LPG نسبت به بنزین كمتر است.
● پشتیبانی بازار LPG:
در اروپا تهیه فرمول LPG برای استاندارد كردن آن جهت كمك به تولید و تبدیل بهینه وسایل نقلیه LPG سوز توسط كارخانجات از مهمترین اقدامات پشتیبانی بازار LPG است. كاهش عوارض جاده‌ای و مالیات‌های مختلف و همچنین كمك‌های مادی و معنوی دولتها برای انعقاد قراردادها و انجام پروژه‌های مرتبط از دیگر عوامل موثر در بهبود و پیشرفت بازار LPG است.
از جمله اقداماتی كه توسط كشورهای مصرف كننده برای گسترش بازار مصرف LPG در حال انجام است به شرح زیر می‌باشد:
▪ كاهش عوارض جاده‌ای و مالیاتهای مختلف
▪ ایجاد تناسب میان قیمتهای LPG و گازوئیل به نحوی كه سوخت جایگزین LPG را قابلیت رقابت بخشد.
▪ نصب تجهیزات تعمیر و سرویس‌دهی به خودروهای LPG سوز در گاراژها، پاركینگ‌ها و كمپانیهای حمل و نقل
▪ كمك دولتها به كارگاههای تبدیل
▪ سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای افزایش بازده اتومبیل‌های LPG سوز و كاهش هزینه‌های تبدیل و تولید
▪ اتخاذ سیاستهای ویژه جهت جایگزینی بنزین و گازوئیل با LPG
یكی از عوامل اصلی رشد دهنده بازار مصرف LPG تامین امنیت سوخت می‌باشد. چنانچه كشورهای مصرف‌كننده سرمایه‌گذاری كشورهای تولید كننده LPG و هزینه تمام شده این سوخت را مناسب ارزیابی كنند،‌ با توجه به مزایای این سوخت نسبت به سوختهای فسیلی و نیز عدم پیچیدگی و هزینه سوختهای گازی، تلاش خود را برای گسترش بازار مصرف و جایگزینی بنزین و گازوئیل با LPG افزایش خواهند داد.
بطور كلی عرضه LPG در جهان از میزان ۹/۳ میلیون بشكه در روز به ۵/۵ میلیون بشكه در روز افزایش داشته است. با مقایسه این آمار نسبت به مصرف بطور میانگین، سالانه ۲۰۰ هزار بشكه در روز كمبود LPG مورد نیاز جهان مشاهده می‌شود.
● نتیجه:
با توجه به مباحث قبل در حال حاضر بازار مناسب LPG، سرمایه‌گذاری برای فروش و تولید LPG را خصوصا در كشورهای صاحب منابع طبیعی نفت و گاز، به گزینه‌ای مناسب تبدیل نموده است. وجود پالایشگاههای نفت و گاز بهره‌مند از فناوریهای نوین با بازدهی قابل قبول در كنار منابع نفت و گاز ارزان می‌تواند كشورهای صاحب منابع خصوصا ایران را كه هنوز سیاست خاصی برای استفاده از گازهای همراه خود ندارد، به كسب ارزش افزوده‌ای بیشتر از فروش فراورده‌های خام موفق سازد.
ایران در حال حاضر اقدام به تولید حدود ۲۰۰ هزار بشكه در روز LPG در پالایشگاههای نفت و گاز خود می‌نماید. با توجه به این نكته كه كشور ما از منابع عظیم گاز طبیعی، وجود شبكه توزیع مناسب گاز طبیعی و نیز برنامه جایگزینی سوختهای فسیلی با CNG بهره‌مند است، می‌تواند اقدام به تولید و صادرات این LPG نماید كه مباحث مطروحه در این مقاله نشانگر بازار رو به رشد و مناسبی برای تولید و صادرات آن بود. این مسئله نیازمند جایگزینی صحیح LPG در خودروها، مراكز تجاری و خانگی و نیز پتروشیمی‌ها با گاز صبیعی است. این مسئله آنگاه به نتیجه خواهد رسید كه برنامه جامع و استراتژی مشخصی برای تولید، صادرات، تزریق و مصرف داخلی گاز طبیعی تدوین شده و هر تصمیمی كه در حوزه گاز اتخاذ می‌گردد بر پایه این برنامه جامع استوار باشد. آنچه در صنعت گاز ما حداقل در عمل مشاهده نمی‌شود.

تهیه كننده: علیرضا پیمان پاك

منبع : پایگاه اطلاع رسانی صنعت گاز ایران