ذخایر نفت و گاز جهان از دیدگاه بی.پی

براساس آخرین گزارش آماری شرکت نفت بریتانیا(بی.پی) ذخایر اثبات شده نفت جهان در آغاز سال ۲۰۰۸ میلادی افزون بر ۹/۱۲۳۷ میلیارد بشکه (۶/۱۶۸ میلیارد تن) است که با احتساب ذخایر ماسه‌های نفتی (نفت غیرمتعارف یا Non-Conventional Oil) کانادا که به ۲/۱۵۲ میلیارد بشکه می‌رسد، ذخایر کلی نفت جهان یک تریلیون و ۱/۳۹۰ میلیارد بشکه است.
بر اساس تعریف رایج و استاندارد انجمن مهندسین نفت(SPE)، ذخایر اثبات شده نفت به آن حجم از ذخایری اطلاق می‌شود که با اطلاعات زمین‌شناسی و مهندسی موجود و با در نظر گرفتن اطمینان قابل قبول، بتوان تحت شرایط موجود اقتصادی و عملیاتی آن را استخراج کرد.
آمار ذخایر اثبات شده نفت(به انضمام ماسه های نفتی کانادا) نشان می‌دهد که این حجم از ذخایر جهان نسبت به اول سال ۲۰۰۷، ۴/۱۸ میلیارد بشکه بیشتر شده است. به عبارت دیگر با احتساب تولید جهانی نفت با متوسط روزانه ۵۳۳/۸۱ میلیون بشکه در روز شامل؛ نفت‌خام، نفت استخراجی از شیل‌ها و ماسه‌های نفتی( نفت های غیر مرسوم و یا غیر متعارف) و مایعات گازی ( NGL"s) در طول سال ۲۰۰۷ که بالغ بر ۷۵۹/۲۹ میلیارد بشکه بوده است، مشخص می شود که در طول سال ۲۰۰۷ بیش از ۱۵۹/۴۸ میلیارد بشکه نفت قابل استحصال کشف شده است. این رقم در برگیرنده کشفیات جدید (New Discoveries) و همچنین رشد ذخایر (Reserves Growth) در نتیجه کاربرد تکنولوژی در شناخت ذخایر نیز می شود.
ذخایر اثبات شده نفت در آمریکای شمالی با ۳/۶۹ میلیارد بشکه نفت قابل استحصال، ۶/۵ درصد از کل ذخایر نفت جهان را به خود اختصاص داده است که با احتساب میزان کنونی تولید، این ذخایر تنها ۹/۱۳ سال دوام خواهد داشت.
در آمریکای مرکزی و جنوبی با ذخایری به میزان ۲/۱۱۱ میلیارد بشکه که ۹ درصد ذخایر جهانی را شامل می‌شود، نسبت ذخایر به تولید، ۹/۴۵ سال است.
ذخایر نفتی اروپا و اوراسیا (اتحاد جماهیر شوروی پیشین) به ۷/۱۴۳ میلیارد بشکه یعنی ۶/۱۱ درصد از ذخایر جهانی نفت (تقریباً برابر با ذخایر نفتی ایران) می‌رسد که عمر این ذخایر ۱/۲۲ سال است.
خاورمیانه ۳/۷۵۵ میلیارد بشکه نفت ذخایر اثبات شده قابل بازیافت را در اختیار دارد که ۶۱ درصد ذخایر جهانی نفت را در بر می‌گیرد. با روند کنونی تولید در این کشورها (ایران، عراق، کویت، عمان، قطر، عربستان‌سعودی، سوریه، امارات متحده عربی و یمن)،۲/۸۲ سال طول می‌کشد که ذخایر کشف شده کنونی خاورمیانه به پایان عمر خود برسند.
ذخایر نفتی در آفریقا ۵/۱۱۷ میلیارد بشکه، یعنی ۵/۹ درصد ذخایر جهانی با عمر ۲/۳۱ سال است و در نهایت سایر کشورهای آسیایی و کشورهای حوزه اقیانوس آرام با داشتن ۸/۴۰ میلیارد بشکه نفت، ۳/۳ درصد از کل ذخایر جهانی نفت را به خود اختصاص داده اند که با روند کنونی تولید، نسبت R/P تنها ۲/۱۴ سال خواهد بود.
نکته قابل توجه در میزان ذخایر جهانی نفت، سهم کشورهای عضو اوپک (۱۳ عضو)است که ذخایر نفتی موجود و شناخته شده قابل استحصال در این کشورها به ۹۳۹ میلیارد بشکه یا ۲/۱۲۸ میلیارد تن می رسد. ذخایر نفتی این ۱۳ کشور، ۹/۷۵ درصد ذخایر جهانی نفت متعارف را شامل می‌شود که با احتساب تولید سالانه کنونی حدود ۱۳ میلیارد بشکه، این ذخایر ۷۲ سال عمر خواهند داشت و اما عمر ذخایر نفتی در کشورهای غیر عضو اوپک، بدون احتساب ماسه‌های نفتی کانادا، با ۹/۲۹۸ میلیارد بشکه (۱/۲۴ درصد ذخایر جهانی) ذخیره و تولید سالانه کنونی حدود ۷/۱۶ میلیارد بشکه، تنها ۸/۱۷ سال خواهد بود.
جمهوری اسلامی ایران با داشتن ۴/۱۳۸ میلیارد بشکه، برابر با ۱۹ میلیارد تن نفت، ۲/۱۱ درصد از ذخایر جهانی نفت را به خود اختصاص داده است که این آمار کاملا با ارقام منتشرشده و رسمی ایران مطابقت دارد. ایران با توجه به میزان تولید سالانه ۶/۱ میلیارد بشکه‌ای در سال ۲۰۰۷ (۴/۵ درصد از تولید جهانی نفت)؛ ۸۶ سال دیگر نفت خواهد داشت و همچنان در جایگاه دوم جهان پس از عربستان قرار خواهد گرفت.
در بعضی از منابع آماری، کانادا را در رده دوم قرار داده اند که این موضوع با توجه به غیر متعارف بودن ذخایر ماسه های نفتی و عدم انطباق ماهیت این منابع با آنچه در تعاریف رایج در طبقه بندی ذخایر آمده است، صرفا یک ترفند تبلیغاتی است برای جذب سرمایه گذاری و مطرح ساختن قطب جدید منابع نفتی به عنوان رقیب نفت منطقه خاورمیانه.
با نگاهی به توضیع جغرافیایی ذخایر زیرزمینی نفت و گاز در نقاط مختلف جهان از گذشته تا کنون می توان به اهمیت منطقه خاورمیانه و ریشه کشمکش ها و مسائل ژئوپولتیک پی برد.
● ذخایر جهانی گاز طبیعی
بر اساس گزارش منابع آماری از جمله بی پی، میزان ذخایر جهانی گاز طبیعی در ابتدای سال ۲۰۰۸ افزون بر ۳۴/۶۲۶۳ تریلیون فوت مکعب یا ۳۶/۱۷۷ تریلیون متر مکعب است که با روند کنونی تولید سالانه ۲۹۴۰ میلیارد متر مکعب (سال۲۰۰۷) با ذخایر کشف شده کنونی، جهان ۶۰ سال دیگر گاز خواهد داشت.
خاورمیانه با داشتن ۳/۴۱ درصد این ذخایر، بیش از ۷۳ تریلیون متر مکعب گاز دارد که ایران در میان این کشورها با ۸/۲۷ تریلیون متر مکعب (۳۸ درصد ذخایر گاز خاورمیانه و ۷/۱۵ درصد ذخایر گاز جهان) در مقام اول خاورمیانه و دوم جهان جای دارد. میزان ذخایر اثبات شده گاز طبیعی در شوروی پیشین افزون بر ۵۳/۵۳ تریلیون متر مکعب، یعنی ۲/۳۰ درصد ذخایر گاز جهان است و مقام دوم بعد از خاورمیانه را در اختیار دارد. اگرچه روسیه به تنهایی با داشتن ۶۵/۴۴ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی یعنی بیش از ربع ذخایر گاز جهان در صدر کشورهای دارنده گاز قرار گرفته است.
از نظر تولید گاز طبیعی در جهان، روسیه، آمریکا، کانادا، ایران و نروژ به ترتیب با تولید سالانه ۴/۶۰۷، ۹/۵۴۵، ۱۸۳/۷، ۱۱۱/۹، ۸۹/۷ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۷ مهم‌ترین تولید‌کنندگان گاز طبیعی بوده‌اند، اما در زمینه مصرف گاز طبیعی، به ترتیب آمریکا، روسیه و ایران در صدر قرار دارند.
اطلاعات آماری شرکت بی.پی در باره ذخایر جهانی نفت، تلفیقی از اطلاعات به دست آمده رسمی کشورها، دبیرخانه اوپک، World Oil، Oil & Gas Journal و برآورد مستقل از ذخایر روسیه است که در منابع خبری منتشرشده، ضمن آن که اطلاعات مربوط به گاز طبیعی ترکیبی از اطلاعات رسمی کشورها و اطلاعات حاصل از Cedigas است.
در تحلیل موضوع ذخایر هیدروکربوری و آنچه طرفداران مسئله "Peak Oil" و تئوری پایان عمر ذخایر مطرح کرده اند، باید گفت با نگاهی به آمارهای موجود در باره میزان ذخایر و تولید نفت در جهان مشخص می شود که از زمان کشف نفت تا کنون همواره ما در این دو مقوله افزایش داشته ایم و نه کاهش! برای درک بهتر این موضوع می توان به گزارش جامع سازمان زمین شناسی آمریکا(USGS) که روی سایت اینترنتی این سازمان موجود است، رجوع کرد. موضوع مهم تر آن که هنوز بشر برای دستیابی به نفت باقی مانده در مخازن (Unrecovered Reserves) که بیش از ۶۵ درصد از کل نفت درجا (Original Oil In Place – OOIP) را شامل می شود، آنچنان که باید و شاید، دست به کار نشده است.

محمدعلی دانش
کارشناس ارشد انرژی در امور بالادستی امور اوپک و ارتباط با مجامع انرژی
اداره بررسی های انرژی

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا