خواندن قرآن، در سرانه مطالعه قرار می گیرد؟

کارشناسان کمیته طرح سنجش مطالعه در میزگرد «جایگاه مطالعه قرآن کریم و کتب ادعیه در شاخص های مطالعه» که در محل نهاد کتابخانه های عمومی کشور برگزار شد، قرار گرفتن خواندن قرآن کریم در سرانه مطالعه را به دلیل دستاوردهای معنوی و بلوغ فکری، علمی و مستند ارزیابی کردند.
محاسبه سرانه مطالعه و پرداختن به آن در همه کشورها جایگاهی شایسته دارد و متولیان فرهنگی در هر جامعه ای می کوشند تا مردم خود را به سمت مطالعه تشویق و از این رو با بالا بردن سطح فرهنگ مردم به کمیت عددی افتخارآفرینی در سرانه مطالعه خود دست یابند.
مدتی است بحث قرار گرفتن خواندن قرآن و کتب ادعیه در شاخصهای سرانه مطالعه مطرح شده است و متولیان فرهنگ کشور به عملی شدن این موضوع تأکید بسیار کرده اند.
پس از این صحبتها، کمیته ای در بخش پژوهش نهاد کتابخانه های عمومی کشور تشکیل و مطالعه چگونگی سنجش میزان مطالعه در کشور آغاز شد.
● آمار مطالعه با واقعیت جامعه تطبیق ندارد
دکتر جلال غفاری، مدیرکل پژوهش و برنامه ریزی نهاد کتابخانه های عمومی کشور با اشاره به اهداف تشکیل این کمیته بیان کرد: ضرورتی که ما را به بحث سرانه مطالعه کشاند، تأکیدی بود که بر بحث مطالعه مفید صورت می گرفت و در این بین آمارهای مختلف در سطح کشور درباره میزان مطالعه منتشر می شد که این آمار از ۲ دقیقه تا ۷ دقیقه و ۸ دقیقه آمار مطالعه را اعلام کرده بود، در حالی که آمار دقیقی در کشور درباره سرانه مطالعه وجود نداشت.
او با اعتقاد بر اینکه این آمار با واقعیتهای مطالعه در جامعه تطبیق ندارد، ادامه داد: به نظر می رسد این آمار با واقعیت مطالعه جامعه تطبیق ندارد و ما بر آن شدیم که کمیته ای از متخصصان در رشته های جامعه شناسی و کتابداری تشکیل دهیم تا بر این اساس سرانه مطالعه مبتنی بر یک ادبیات موضوعی قوی با یک کار دانشگاهی به دست بیاید.
مدیرکل پژوهش و برنامه ریزی نهاد کتابخانه های عمومی کشور با اشاره به مباحث موجود در این طرح افزود: دو بحث چالشی در این میان وجود داشت؛ نخست، در نظر گرفتن مطالعات الزامی مانند تکلیف هایی که دانش آموزان در مدارس انجام می دهند یا جایی که خواننده کتاب، اختیاری به سمت مطالعه نرفته است و این بحث که آیا این نوع مطالعه ها باید جزو سرانه مطالعه به شمار آید و در ثانی اینکه میزان مطالعه قرآن و ادعیه باید در سرانه مطالعه لحاظ بشود یا خیر؟
غفاری با اشاره به سوابق این بحث و تأثیر متون مقدس در سرانه مطالعه کشورهای دیگر تصریح کرد: در این طرح به شاخصهای سرانه مطالعه کشورهای دیگر مراجعه و تعاریفی که آنها داشته اند، مانند تعاریف منبع و انواع مطالعه بررسی شده است.
به گفته غفاری، یکی از موضوعات چالشی در بحث سرانه مطالعه این است که هر ارگانی به فراخور اهدافی که دارد، یک نوع اطلاع رسانی در این زمینه می کند و با این موضوعات صلاح بر این بود که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بویژه بخش معاونت فرهنگی و نهاد کتابخانه های عمومی کشور کار بررسی سرانه مطالعه را دنبال کنند.
غفاری با اشاره به منابعی که هم اکنون در کمیته سنجش مطالعه مورد بررسی قرار گرفته، تصریح کرد: کمیته شکل گرفته برای میزان مطالعه هم اکنون تعاریف مطالعه را از دایرةالمعارف های تخصصی استخراج و نیز پیشینه بحث در ادبیات فارسی و ادبیات اساطیری را بررسی می کنند و در این زمینه تلاش شده که ببینیم نخست تعریف مطالعه چیست و اگر در این بحث به تعریف واحدی رسیدیم، مشخص خواهد شد که آیا قرائت قرآن و کتب درسی جزو مطالعه محسوب می شود یا نمی شود؟
او در پایان با اشاره به اینکه خواندن و مراجعه به منابع الکترونیک هم در بررسی جدید شاخصهای مطالعه محاسبه می شود، تصریح کرد: در طرح جدید به این موضوع پرداخته می شود که کسانی که از سایت مطالعه می کنند، آیا باید در سرانه مطالعه آنها محاسبه شود یا خیر؟
● خواندن قرآن به دلیل محتوای بالای آن بهترین نوع مطالعه محسوب می شود
احمد پارسازاده، مدیر کمیته پژوهش سرانه مطالعه هم در این میزگرد صحبتهای خود را با پاسخ به این پرسش که چه منابع موثقی هم اکنون برای این تحقیق در سرانه مطالعه وجود دارد؟ گفت: یکی از دلایل پایین بودن آمار قبلی در کشور به دلیل روش تحقیق به کار رفته یا به واسطه تعریفی است که از مطالعه ارایه شده است که البته تاکنون مشخص نشده که میزان دو دقیقه مطالعه ای که همه از آن صحبت می کنند بر اساس چه تحقیقی بوده است؟
به گفته پارسازاده، میزان بالای آمار مطالعه ضرورتاً به معنای فرهیختگی فرهنگی نیست؛ یعنی ضرورت علمی در رابطه میان فرهیختگی فرهنگی و سرانه مطالعه وجود ندارد، مگر اینکه تحقیقی در این زمینه انجام شود؛ برای مثال در جوامع و قوم هایی که فرهنگ مکتوب ندارند و فرهنگهایشان شفاهی و گفتاری است، بافتهای خاص مردم سعی می کنند منابع دیگر آگاهی را کسب کنند تا کتاب و اسناد مکتوب. به این سبب برای تصمیم گیری یا کسب اطلاعات و یا لذت بردن یا تفنن اقوامی که فرهنگ مکتوب دارند، به سمت مطالعه اسناد حرکت می کنند، اما اقوامی که فرهنگ دیداری و شنیداری دارند از ارتباطات اجتماعی استفاده می کنند.
مدیر کمیته پژوهشی سرانه مطالعه گفت: در جوامعی که آمار مطالعه کم است و یا به عبارتی زیاد نیست، نباید از بافت فرهنگی غافل شد و در پژوهشها بنا به تعریف مطالعه و روش تحقیق آمارها متفاوت است.
وی ادامه داد: درباره تعریف مطالعه اختلاف نظر وجود دارد. گاهی از منظر مطالعات تربیتی به مطالعه نگاه می شود و مطالعه ای را مطالعه می دانند که همراه با دقت نظر، تأمل و برای کسب اطلاعات باشد. این دسته از مطالعات عمدتاً به این می پردازند که مطالعه موفق می تواند چه مطالعاتی باشد و زمان و مکان مطالعه چگونه تعیین شود.
پارسازاده با اشاره به دیگر تعاریف مطالعه افزود: گاهی تعریف مطالعه از منظر کتابداری و اطلاع رسانی است؛ که در این جا اختلاف نظر وجود دارد گاهی مطالعه به این معنی است که هر خواندنی که مسبوق به یک متن نوشتاری باشد و با حداقلی از فهم و کسب اطلاعات همراه باشد. با این تعریف، مطالعه، شامل تمام منابع نوشتاری است، اعم از اینکه این منابع چاپی یا الکترونیکی باشد.
او با بیان اینکه مطالعه باید با حداقل کسب اطلاعات همراه باشد، گفت: در بحث خواندن قرآن، کسی که این کتاب آسمانی را می خواند و فهم حداقلی حاصل می کند جزو مطالعه قرار می گیرد.
مدیر کمیته پژوهش سرانه مطالعه بیان کرد: با این تعریف از مطالعه خیلی از منابع مانند خواندن روزنامه ها، نشریات و مجلات اعم از رسمی یا غیررسمی و یا چاپی و غیرچاپی با حاصل حداقل فهم جزو منابع مطالعه به شمار آمده و در سنجش مطالعه قرار می گیرد. گاهی صرفاً مطالعات تفننی سنجیده می شود، گاهی مطالعه درسی نیز، جزو مطالعه به شمار می رود.
وی گفت: برخی در تعریف مطالعه از این هم فراتر رفته اند و گفته اند حتی منابع شنیداری که فرد از طریق آن اطلاعاتی کسب می کند، یک نوع مطالعه به شمار می آید؛ اساساً مطالعه یعنی کسب اطلاع با هر محمل اطلاعاتی خواه کتاب باشد یا چیز دیگر .
پارسازاده درباره روش سنجش سرانه مطالعه توسط این کمیته اظهار داشت: کار ما اینجا پیمایشی است و یک تفاوتی با روش قبلی دارد که در روش قبلی فرمول سازی می شد که چقدر کتابهای منتشر شده، فروخته شده و چقدر از آن تعداد فروخته شده، مطالعه شده است و این گونه سنجش می کردند. در مطالعه دو دقیقه ای که اعلام شد، مطالعه کتابهای درسی، مطالعات دلخواهانه، مطالعات مذهبی را جزو مطالعه نیاورده و معلوم نیست توسط چه کسی و چه ارگانی سنجش شده است؟
وی تصریح کرد: با بسیاری از تعاریف مطالعه کتابهای درسی، قرآن و ادعیه، باید جزو مطالعه محسوب شود و به دلیل محتوای قرآن و تأثیرگذاری آن بهترین نوع مطالعه محسوب می شود؛ چون علاوه بر اینکه اطلاعات جدیدی به فرد مطالعه کننده می دهد، دستاوردهای رفتاری و معنوی را دارد که در سایر مطالعات به وجود نمی آید.
وی تأکید کرد: به دلیل انگیزه بالای مطالعه، بهترین نوع انگیزه برای مطالعه قرآن و ادعیه در کشور ما وجود دارد که مردم ما بدون اجبار به این مطالعات روی می آورند.
او در پاسخ به این پرسش که آیا مطالعه قرآن به صورت غیر هدفمند هم جزو سرانه مطالعه به شمار می آید؟ گفت: دو مسأله در این زمینه وجود دارد و آنهایی که اعتقاد دارند مطالعه قرآن جزو مطالعه نیست، منظورشان این است که اطلاعات و آگاهی به افراد نمی دهد. پیش فرض این افراد سکولارانه است، یعنی مطالعه مذهب به ساعات خاصی اختصاص دارد و کاملاً دلخواهانه بوده و جدا از زندگی معمولی افراد است ، در مقابل کسانی موافق این رویکرد نیستند و بر این اعتقاد هستند مطالعه شامل آن دسته از خواندنی هایی است که علاوه بر اطلاعات و آگاهی دستاوردهای معنوی و جهت گیریهای روحی را داشته باشد.
پارسازاده در پاسخ به این پرسش که مطالعات کتابهای مذهبی چگونه در سرانه مطالعه غرب محاسبه می شود؟ بیان کرد: در برخی پژوهشها در کشورهای غربی حتی ساعاتی که سر کلاس می روند جزو مطالعه قرار می گیرد. برای سنجش مطالعه حتی کشاورزی که سر زمین می رود و در راه بروشورهای تبلیغاتی درباره سموم گیاهی و... را مطالعه می کند، جزو شاخصها حساب می کنند. به این دلیل که آنها علاقه مندند آمار مطالعه را بالا نشان دهند.
خواندن متون مقدس در سرانه مطالعه بسیاری از کشورهای دنیا محاسبه می شود، از این رو قرآن کریم نیز به عنوان کتاب آسمانی ما مسلمانان و عظیم ترین منبع آگاهی بخش می تواند در سرانه مطالعه کشورمان به طور دقیق و علمی بررسی شود.

منبع : روزنامه قدس