سرگذشت کتاب مقدس

سابقه انس و آشنایی ایرانیان با كتاب مقدس (مشتمل بر عهد جدید و عهد عتیق) به سالیان دور می‌رسد. این انس و آشنایی در پاره‌ای موارد به ترجمه كتاب مقدس منجر شده است. با این همه ترجمه‌های پارسی این كتاب، هیچ گاه عاری از لغزش و نقصان نبوده است. پیروز سیار كه پیش از این «كتاب‌های قانونی ثانی» را به قلمی پخته و پاكیزه در كسوت پارسی درآورده بود، هم اینك روی به ترجمه كامل كتاب مقدس آورده است. این مجموعه قرار است در دو جلد به همت نشر نی منتشر شود. جلد نخست آن كه اكنون به پایان رسیده و در انتظار طی مراحل قانونی چاپ است، شامل چهار انجیل به همراه رساله اعمال رسولان خواهد بود و جلد دوم آن در دست ترجمه و آماده‌سازی است. ترجمه و انتشار این مجموعه كه حجمی بالغ بر ۱۵۰۰ صفحه خواهد داشت، بی‌گمان اتفاق فرخنده‌ای در عرصه دین‌پژوهی به شمار می‌آید و پیداست كه اشتیاق فراوانی در میان مخاطبان متون دست اول دینی خواهد افروخت.
مبنای ترجمه سیار «كتاب مقدس اورشلیم» (ویراست آخر، ۱۹۹۸) است كه به اقرار اهل نظر، معتبرترین برگردان كتاب مقدس به زبان فرانسه به شمار می‌آید. سیار افزون بر این كتاب، برای رفع مشكلات ترجمه به متون متعدد دیگری نیز رجوع کرده است تا وثاقت و روانی ترجمه خود را زیادت بخشد. آنچه از پی خواهد آمد، بخشی از دیباچه مترجم فارسی كتاب مقدس (پیروز سیار) است كه طی آن به عرضه شرح سودمندی از رسالات كتاب مقدس و مضامین هر یك از آنها می‌پردازد.
عهد جدید عنوان مجموعه آثاری است كه مسیحیان به كتاب مقدس افزوده‌اند. این مجموعه مشتمل بر بیست و هفت اثر است كه جملگی به زبان یونانی نگاشته شده‌اند، هرچند محققانی عقیده دارند كه برخی از آنها دارای نسخه اصلی آرامی بوده‌اند. این بیست و هفت نوشته جایگاه یگانه‌ای در منابع مسیحیت دارند، چرا كه معیار ایمان و عالی‌ترین منبع دینی مسیحیان شمرده می‌شوند. عهد جدید بخش دوم كتاب مقدس را تشكیل می‌دهد و بخش نخست این اثر، كه كتاب دینی یهودیان است، از سوی مسیحیان «عهد عتیق» نام گرفته تا این دو قطعه از یكدیگر تمایز یابند.
واژه «عهد» ترجمه لفظ testament است كه خود از ریشه لاتینی testamentum گرفته شده و كلمه اخیر برگردان واژه یونانی diatheke است. معمولاً لفظ testament به معنی «وصیتنامه» است، یعنی سندی كه در آن شخص معین می‌كند اموال او پس از مرگش به چه صورت تقسیم شود یا مورد استفاده قرار گیرد. اما این لفظ معنی واژه عبری بئریت را نیز می‌رساند كه در یونانی به diatheke برگردانده شده و به معنی «پیمان» است. مراد پیمانی است كه طبق آن، خدا عهد كرد كسانی را كه از زمره قوم او شوند، از مواهب مادی و معنوی آكنده سازد و این همان پیمانی است كه طبق عهد عتیق، با قوم اسرائیل بست. انتخاب واژه testament تا حدودی خصوصیت دو جانبه‌ای را كه در هر پیمانی وجود دارد، كم رنگ می‌سازد و این بدان سبب است كه بر اقتدار خدا در مقام عهدكننده تأكید شود. با توجه به این نكات، می‌توان عهد عتیق و عهد جدید را دو مجموعه كتاب شمرد كه راوی سرگذشت پیمان خدا با آدمیان هستند.
اما صفت «جدید» كه به عهد تعلق گرفته است، ناظر بر كلامی شمرده می‌شود كه در كتاب ارمیای نبی، باب ،۳۱ آیه ۳۳ آمده است: «اما خداوند می‌گوید این است عهدی كه بعد از این ایام با خاندان اسرائیل خواهم بست. شریعت خود را در باطن ایشان خواهم نهاد و آن را بر دل ایشان خواهم نگاشت و من خدای ایشان خواهم بود و ایشان قوم من خواهند بود». نظام شریعت قدیم كه بر سنگ حك شده بود، باید در نظام تازه‌ای كمال می‌یافت كه در آن شریعت در دل‌ها نگاشته شده است. احتمالاً كلامی كه عیسی در شام آخر بر زبان راند و در آن از عهد جدید سخن به میان آورد (لو: ۲۰‎/۲۲) و نیز تفسیری كه پولس از رفع حجاب در مسیح ارائه كرد (۲كر: ۱۴‎/۳)، در كاربرد صفت «جدید» نقش داشته و در نهایت موجب تمایز عهد جدید از عهد عتیق گشته است. البته استعمال این صفت بدین معنی نیست كه با تكوین عهد جدید، عهد عتیق ابطال می‌گردد؛ برعكس، یكی از ویژگی‌های عهد جدید این است كه معنی كامل خود را در پیوند با عهد عتیق می‌یابد، همچنان كه آوگوستینوس قدیس(۱) نیز گفته است: «عهد جدید در عهد عتیق نهان است و عهد عتیق در عهد جدید عیان گشته است».
● كتاب‌های عهد جدید
عهد جدید مشتمل بر چهار انجیل، اعمال رسولان، سیزده نامه منسوب به پولس، سه نامه منسوب به یوحنا، دو نامه منسوب به پطرس، یك نامه منسوب به یعقوب، یك نامه منسوب به یهودا، رساله به عبرانیان و مكاشفه است. عیسی در طول حیات، جز یك بار كه با انگشت بر خاك نگاشت (یو: ۶‎/۸)، نوشته‌ای از خویش باقی نگذاشت.
انجیل‌های چهارگانه به شرح زندگانی و تعالیم مؤسس دین مسیحیت می‌پردازند و هدف آنها برانگیختن ایمان مذهبی نزد خوانندگان است. در این نوشته‌ها زندگی مسیح از بدو ولادت تا صعود او به آسمان شرح داده شده و تعالیم دینی وی بیان گشته است. عمده‌ترین بخش‌های این چهار كتاب به دوران پیامبری عیسی و وقایع آن اختصاص دارد و در آنها كلام‌ها و اعمال عیسی و معجزاتی كه در طول این دوره از او به ظهور رسید، به تفصیل شرح داده شده است. سه انجیل متی، مرقس و لوقا شباهت‌های زیادی با یكدیگر دارند و فصل به فصل و گاه آیه به آیه آنها شبیه هم است؛ هرچند بعضاً در شرح جزئیات، اختلافاتی میان روایت‌های آنها مشاهده می‌شود. از این روی، بر این سه اثر نام «انجیل‌های نظیر» نهاده‌اند.
اما انجیل یوحنا از لحاظ ساختار متن با سه انجیل دیگر تفاوت‌هایی دارد و در آن تعالیم و كلام‌های مسیح با سبك دیگری ارائه شده است.
اعمال رسولان كه نوشته لوقای انجیل نگار است، در اصل دنباله انجیل سوم بوده است. لوقا در این اثر، با استفاده از منابعی كه در اختیار داشته، چگونگی انتشار پیام نجات عیسی را نشان داده و این كار را به ویژه با شرح اعمال پطرس، پولس و استفانوس انجام داده است. اما در پی آن نبوده كه به دفاع از مسیحیت بپردازد و حقانیت آن را به عنوان میراث بر دین یهود بر كرسی بنشاند. درباره تاریخ مبادی كلیسا، به آنچه در این كتاب آورده اكتفا كرده است و از وقایعی همچون تأسیس كلیسای روم، كارهای پطرس و پولس پس از آزاد شدنشان از زندان و تشكیل نخستین جماعت‌های مسیحی سخنی به میان نیاورده است. با این همه، اثر او حاوی اطلاعات موثقی برای درك مبادی تاریخ مسیحیت است. هدف او بیشتر ارائه گزارشی پرشور از وقایع آن دوران بوده تا از این طریق، موجبات دلگرمی مسیحیان آینده را فراهم سازد.
رساله‌های پولس مجموعه‌ای از سیزده نامه است كه مبین آرا و عقاید او هستند، اما شرح دادن این آرا در چند سطر ممكن نیست و برای آگاهی از آنها، باید به متن این نوشته‌ها مراجعه شود. رساله به رومیان نامه‌ای است كه پولس در تشریح اندیشه‌های الهیاتی خویش نگاشته است تا زمینه سفر او به روم و دیدار وی با مسیحیان آنجا را فراهم سازد. رساله اول به كرنتیان برای حل مشكلات كلیسای كرنت و پاسخ گفتن به پرسش‌هایی در خصوص ایمان و اعمال مسیحی نگاشته شده است. در رساله دوم به كرنتیان، پولس می‌كوشد از خود در برابر اتهامات واعظان دروغینی كه به كلیسای كرنت رخنه كرده بودند، دفاع كند.
رساله به گالاتیان به مشكلاتی می‌پردازد كه میان یهودیان مسیحی شده و مشركان به مسیحیت گرویده بروز كرده بود. در رساله به افسسیان، پولس از مشیت خدا سخن می‌گوید و درباره فیض او در مسیح به تعمق می‌پردازد. رساله به فیلیپیان نامه‌ای است كه پولس برای قدردانی از محبت‌های مسیحیان فیلیپی نگاشته و در آن ایشان را به استواری و فروتنی و همبستگی خوانده است. رساله به كولوسیان در رد تعالیم نادرستی است كه معلمان دروغین در كلیسای كولوسی القا می‌كردند.
رساله‌های اول و دوم به تسالونیكیان برای پاسخ گفتن به پرسش‌هایی كه در كلیسای تسالونیكی درباره بازگشت مسیح مطرح شده بود، نگاشته شده است. در رساله اول به تیموتئوس، پولس تیموتئوس را در راه خدمتش تشویق می‌كند و در باب اداره كلیسا و اصلاح تعالیم نادرست راهنمایی‌هایی ارائه می‌كند و در رساله دوم او را اندرز می‌دهد و تشویق می‌كند كه در برابر سختی‌ها پایداری ورزد و وظیفه خویش را در كار تعلیم ادامه دهد. در رساله به تیتوس، خصوصیات رهبران كلیسا را شرح می‌دهد و در خصوص تعلیم مردم و كردار مسیحی رهنمودهایی ارائه می‌كند. رساله به فیلمون نامه‌ای است كه در آن پولس از فیلمون می‌خواهد كه برده خود، اونسیموس را آزاد كند.
رساله به عبرانیان نوشته‌ای متفاوت در عهد جدید به شمار می‌رود كه در متن آن نام هیچ مؤلفی ذكر نشده است. این اثر گونه‌ای خطابه است كه برای یهودیان یونانی‌زبان كه به مسیحیت گرویده بودند، یا برای مشركان مسیحی شده، به نگارش درآمده است. مؤلف این نامه در پی آن نبوده كه پاسخگوی مسائل خاص یك كلیسا باشد، بلكه بیشتر كوشیده است تا به شرح عواملی بپردازد كه عهد جدید و عتیق را به یكدیگر پیوند می‌دهد. او مؤكداً اظهار داشته كه مسیح یگانه كاهن اعظم است و تاریخ عهدی را كه میان خدا و انسان بسته شده، به كمال رسانده و نقطه مركزی تاریخ بشریت است.
رسالات كاتولیك مشتمل بر هفت نامه است كه متعلق به پولس نیستند. این نامه‌ها مخاطب مشخصی ندارند (البته به استثنای رساله‌های دوم و سوم یوحنا) و از این روی «كاتولیك» خوانده شده‌اند، چرا كه لفظ كاتولیك به معنی عمومی یا كلی است. رساله یعقوب كه «برادر خداوند» و رئیس یهودیان به مسیحیت گرویده بود، احتمالاً در اورشلیم و اندكی پیش از رساله پولس به رومیان نگاشته شده است. این نوشته كه سیاق متن‌های آموزنده حكمت را دارد، از نظر پروتستان‌ها به منزله شرحی بر موعظه بر فراز كوه عیسی (مت: ۵ - ۷) به شمار می‌آید و به ویژه به سبب نكوهش اغنیا و عنایت به فقیران جالب توجه است.
رساله اول پطرس برای دعوت مسیحیان روم به مقاومت در برابر آزارگری نگاشته شده است. تاریخ این نامه معمولاً پیش از آزارگری امپراتور روم دومیتیانوس (۲) در سال ۹۰ درنظر گرفته می‌شود. این رساله كه از جنبه‌های مختلف شبیه نامه‌های پولس است، اصالتی ویژه دارد و در آن اعتقادات اولیه‌ای كه مثلاً در باب عیسی در مقام بنده بلاكش وجود داشت، ملاحظه می‌شود.
رساله یهودا كه احتمالاً نوشته برادر یعقوب است، به نكوهش معلمان دروغین و ترغیب مؤمنان به حفظ ایمانشان می‌پردازد. در این رساله از مجعولاتی همچون كتاب خنوخ نقل می‌شود و از این رو تاریخ تألیف آن قبل از سال۹۰یعنی پیش از تثبیت قانون عهد عتیق در شورای یمنیا، در نظر گرفته می‌شود.
رساله دوم پطرس وابسته به رساله یهوداست، اما در آن نقل از مجعولات مشاهده نمی‌شود. نكته جالب توجه در این رساله آن است كه تحول اندیشه‌ها را در باب ظهور آخرزمانی عیسی نشان می‌دهد. این رساله باید پس از تدوین مجموعه نامه‌های پولس نگاشته شده باشد، زیرا در آیات ۱۵-۱۶ از باب سوم آن، مؤلف درباره نامه‌های پولس نظر خود را اظهار می‌دارد.

منبع : موسسه گفتگوی ادیان