فراموش شدن حروف به‌واسطهٔ عدم توجه

هرگاه توجه و نگهدارى و تهيهٔ قوانين و آئين‌ها و دستورهاى علمى در کار نباشد و به‌تدريج لغات و ترکيبات و اصوات و آخرالامر حروف يک زبان از ميان مى‌رود، و غالباً يک حرف جاى حرف يا حروف ديگر را مى‌گيرد، و صوتى به‌جاى اصوات ديگر مى‌نشيند، چنانکه در طى قرون گذشته همين عمل در زبان فارسى شده است و حرف‌هائى به حروفى بدل گرديده است.

و نيز ابدال حرفى به حرف ديگر يکى از نواميس تطور هر زبانى است و خود مبحثى است عليحده.

جدول تبديل حروف اوستائى

	اوستائى			پهلوى			فارسى
	تبديل الف به خا و ها
	اَئِسْمَ			هيسُمْ			هيزُمْ
	اَئِشمَ			خَشْم			خَشْم ـ خِشْم
	اِمَوَنْتَ			هَماوَنْد			هَماوند ـ اين لغت مرده است
	اَئيويانْگَهَنَه			هَمْيان			هَمْيان
	تبديل: ث به ت. ه و تبديل ت به ذال و سين
	رثشتار			ارتشتار			ارتشتار ـ مرده است
	ثْرَاتَئُونَ			فريتون			فريذون ـ فريدون
	أُثُويَّه			اثوپَيْن			اثفيان ـ آبتين
	خْرَثَوَ			خِرْتْ			خِرَذ ـ خرد
	پُوثْرَهْ			پُوهْر ـ پُسْ			پُسَرْ، پُسْ پور
	دِرِگْوَنْتْ			دِرْوند			دِروند، دورغگوى، ديومنش
	راتا			راذ			راذ ـ راد
	گاتُ			گاس			گاه (تخت)
	تبديل، ج به چ و ژ و ز
	جَفْرَ			ژَفْر ـ ژرف			ژَرْف
	دْروج			دروچ			دُروغ
	دْراجَهْ			دراژ ـ دراچ			دراز
	هَوَجيائَنْتى			هَوزايشنى			فزونى ـ خوبزائى
	زَورْجَتَه			زُوهْرزَتَکْ			زورزده
	تبديل: خ به هـ
	دَخْيُو			َهْيوک			دَيْه ـ دِه
	تَخْمُ			تَهْم			تهم ـ تهمتن (قوى)
	تخْمُواُوروپ			تَهْمورِثْ			تهمورث
	تبديل: د به ز
	اَدَمُ (فرس قديم)			از (پهلوى شمالى)(۱)			من
	باغ‌يَديش(۲)			يغ يزشن			بغ جشن ـ مرده است
	دمان			زمان			زمان
	تبديل: ذ به ژ، ت، چ، د، ر
	سنايَذَک			سنايژک ـ سنايچک			(نام ديوى است)
	سُوغْذَه			سنايژک ـ سنايچک			(نام ديوى است)
	بَئوذَه			بود ـ بوى			بوى ـ بويه
	بخذى			بخل			بلخ
تبديل: ر به لام
	بَوْرى			بابل ـ ببر			بابِلْ ـ ببر
	هَراَبَرزه			هربرزُ ـ اَلْبُرْز			البرز
	سَرْدَ			سال			سال
	يار			سال			سال
تبيدل ثر به هـ، ر
	وِرِثْرَغْنَه			ورهران			بهرام
	خوآثْره			خوار			خوار ـ سهل
تبديل : ز به دال و سين
	زَمْ			دَمبک			زمين ـ زمى
	يَزْ			يَسْن			جَشْن
	زِيَمه			دَمَستان			زمستان
تبديل: س به هـ، ش
	دَسَه			ده			دَهْ (عدد)
	ميْسوان			هَميشَکْ			هميشه
تبديل: ش به هر و ز
	فْرَوَشِى			فْرَوَهَرْ			فْروْهَرْ ـ فرورَدْ
	وَشْنَ			ورزيتار			ورزيدار ـ ورزنده
	امشاسپنته			اَمهُرسپنت			امارسپند ـ امشاسپند

(۱) . اين لغت در کتاب درخت آسوريک استعمال شده است ص: ۱۹ فقرهٔ طبع انگلستاريا و در لهجه‌هاى آذربايجان و اردبيل و خلخال و طارم نيز به‌جاى (من) از گويند.

(۲) . ماه اول مطابق مهرماه اوستائى از ماه‌هاى هخامنشى است که با ۹ ماه ديگر در کتيبهٔ بيستون موجود است و معنى آن ستايش خداى است (به ‌عقيدهٔ پرفسور هرتسفلد)