اصطلاحات، دکترین

دکترین (Doctrine) به نظریه، اصول عقیده، آیین، مکتب یا قواعد بنیادین معتبری گفته می شود که هدایت کننده اقدام در پشتیبانی از سیاستها و برنامه ها در جهت تامین اهداف بوده و به کاربردن آنها مستلزم درک مقتضیات و تصمیم گیری صحیح و منطقی می باشد. در تعریفی دیگر از دکترین آمده است:«اصول و قواعدی که در هر یک از شاخه های علوم و یا درمیان پیروان یک آیین مورد تصدیق و اعتقاد باشد.» به عبارت دیگر اصول یک فلسفه، نظام فکری یا سیاست و خط مشی را دکترین می گویند.
دکترین به دو سطح عمده ملی و نظامی تفکیک می شود که سطح نظامی به سطوح استراتژیک، عملیاتی و تاکتیکی تقسیم می گردد و کاربرد آن در سطح ملی، هدایت قدرت ملی در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نظامی واقتصادی است. به عنوان مثال به دکترینی که هدایت سپاه و ارتش در صحنه جنگ را به عهده می گیرد، دکترین در سطح استراتژی و آن که هدایت نیرو های زمینی، هوایی و دریایی در صحنه عملیات را برعهده دارد، دکترین عملیاتی و آن را که مسئول هدایت یگانها در میدان رزم می باشد، دکترین در سطح تاکتیکی می گویند.
اصطلاح دکترین نخستین بار در زمان ریاست جمهوری جیمز مونروئه، پنجمین رئیس جمهور آمریکا به کار رفت. دکترین مونروئه که در بعضی از منابع به غلط به عنوان سیاست انزوا طلبی تعبیر گردیده، مبتنی براصل عدم مداخله کشورهای اروپایی در قاره آمریکا و متقابلا عدم مداخله آمریکا در اروپا و مستعمره های آن است. قریب به ۱۵۰ سال است که سیاست مذکور یکی از اصول سیاست خارجی آمریکا و اساس سیاست سلطه جویانه این کشور در قاره آمریکا محسوب می شود اما بخش دوم آن به واسطه مداخلات بیشمار این کشور در امور اروپا و سایر نقاط دنیا عملا منتفی شده است.
فرق اساسی دکترین با اندیشه یا نظریه در این است که دکترین برمبنای معلومات ولی اندیشه برمبنای مجهولات وضع می شود. دکترین معمولا به مجموعه اقدام و خط مشی سیاسی یک دولتمرد که ممکن است مشابه دولتمردان قبل و بعد از او باشد، اطلاق نمی شود بلکه بخشی از اقدام و سیاستهای او را که جنبه ابتکاری داشته و آثار مهمی برجای می گذارد، دکترین وی می نامند.
به عنوان نمونه، دکترین ترومن که یکی از دکترینهای معروف آمریکا است و به نوعی ناقض دکترین مونروئه بود، در راستای مهار کمونیسم مقرر داشت به دولتهایی که در مقابل نفوذ کمونیسم مقاومت می کردند، کمک مالی، فنی و نظامی از سوی کنگره آمریکا تعلق بگیرد. این سیاست در نتیجه نطق ترومن در سال ۱۹۴۷ شکل گرفت و در زمان رئیس جمهور بعدی یعنی آیزنهاور نیز در خاورمیانه به صورت ویژه شکل عملی به خود گرفت.

صبح صادق

منبع : سایت بصیرت