آشنایی با دستگاه فاندانگو ( فاندانگوس )

کلمه « فاندانگو » را بر گرفته از لغت پرتغالی « فادو » (Fado ) که نوعی رقص و آواز سنتی پرتغالی ست و یا از لغت لاتین «فاتوس» (Fatus ) که معنای «تقدیر وسرنوشت» را دارد ، میدانند. لازم به ذکر است که حرف « s » که در انتهای پالو می آید ، غالباً دلالت بر جمع دارد ولی لزوماً این عمل را به لحاظ دستور زبان انجام نمی دهد. بدین ترتیب « فاندانگوس » معادل «فاندانگو» و « سولئارس» معادل « سولئا » به کار می رود .
فاندانگوس در حقیقت یک فرم موسیقایی با ویژگیهای موسیقی محلی ( فولکلور ) اسپانیایی ست که تحت تأثیر موسیقی فلامنکو تغییر یافته و بصورت یکی از پالوهای فلامنکو در آمده . فاندانگوس انواع مختلفی دارد که غالباً بر اساس محل جغرافیایی پیدایش شان نام گذاری و تفکیک می شوند . بدین ترتیب می توان فاندانگوس را در حقیقت گروهی از پالوها در نظر گرفت و نام « خانواده فاندانگوس »را به آنها اطلاق نمود .
پالوهای این خانواده بر اساس اینکه آوازشان کمپاس داشته باشد یا خیر به دو گروه کلی به شرح زیر تقسیم بندی می شوند :
۱) فاندانگوس فاقد کمپاس آوازی :
این گروه از پالوهای فلامنکو که معروف به پالوی اینترمدیو (Inter medio ) هستند ، آوازشان فاقد کمپاس است و به همین دلیل به جهت تک نوازی گیتار و اجرای آواز مناسبند و رقص ندارند . در عین حال فالستاهای گیتار در قالب جملاتی با ریتم ۴/۳ یا ۸/۶ بیان می شوند .پالوهای این گروه عبارتند از : فاندانگوس دِ تریانا (گرانده )، تارانتاس ، گرانائیناس ، مالاگنیاس ، روندنیاس ، مینِراس و مورسیاناس . این پالوها با اندکی تغییر به راحتی به سوی کا نته گرا نده متمایل می شوند .
۲) فاندانگوس دارای کمپاس آوازی:
پالوهای این گروه از جدّیت کمتری بر خوردارند و حس شاد و سر خوشانه ای را پدید می آورند . این پالوهای مشتق از فاندانگو ، رقص و آوازشان بسیار ریتمیک است و برای مجالس جشن و شادی بسیار به کار می روند . پالوهای فاندانگوس دِ اوائلو (فاندانگیّو ) ، فاندانگوس دِ مالاگا یا بردیالِس و سویّاناس جزء این گروه می باشند .
با همه این ها ، مشهورترین نوع فاندانگوس ، فاندانگوس د ِاوئلوا ست که وقتی نام فاندانگوس می آید همه این فاندانگوس به ذهن شان متبادر می شود و بسیاری فقط ، آن را فاندانگوس می شناسند . البته از لحاظ موسیقایی نیز فاندانگوس د اوئلوا یا فاندانگیّو ، بیش از بقیه انواع فاندانگوس واجد ویژگیهای این پالو می باشد . در ادامه ما به معرفی فاندانگوس د اوئلوا ، به عنوان مظهر فاندانگوس می پردازیم .
»» رقص فاندانگوس :
فاندانگوس یک سبک بسیار قدیمی رقص فولکلور اسپانیا با خصوصیات پاپ ( مردمی ) است که به مرور زمان ویژگیها و صفات فلامنکو در آن تأثیر گذارد . این رقص به صورت گروهی و توسط زوجهای زن ومرد انجام می شده و در طول رقص این زوجها چندین بار همرقص خود را عوض می کردند به طوری که به حضار ، حس زوج یابی یا همسر یابی را القاء می کرد .از آنجا که این فرم رقص ابتدا در استان اوئلوا ( Huelva )از استانهای منطقه ا ندلس بوجود آمد ، نام این نوع فاندانگوس شاد را ، فاندانگوس د اوئلوا گذاشتند .
فاندانگوس ، الگوی پایۀ فرم هایی ست که میزان شان ۳ ضربی می باشد . البته در حقیقت یک کمپاس ۱۲ ضربی ست که ضربات تأکیدی روی اولین ضرب هر دورۀ سه تایی ( ۱ ، ۴ ، ۷ و ۱۰ ) قرار دارند.
همانطور که گفته شد برخی از انواع فاندانگوس ها اصلاً برای رقص مناسب نیستند .
● گیتار در فاندانگوس :
از ویژگیهای پالوی فاندانگوس ، وجود مد دو گانه یا Bimodal در آنست . یعنی شروع آن با یک گام اندلسی یا فریژین است که سپس با انتقال به یک گام ماژور ، بسط می یابد و پس از اجرای آواز ، به عنوان ارائه یک حسن ختام مناسب ، دوباره به گام اندلسی باز می گردد . این فرم A – B – A را اولین بار گیتاریست بزرگ فلامنکو ،« نینیوریکاردو» به عنوان همراهی آواز فاندانگوس ابداع نمود .
در بخشهایی از گام ماژور که انتقال و برگشت به آواز صورت می گیرد ، در اغلب موارد وجود قسمتهای که فارغ از ریتم و آزاد هستند ، این اجازه را به خواننده می دهد که احساساتش را بدون هیچ قید وبندی و صرفاً با تمرکز کامل بر درونش ، بیان کند .نوازندۀ گیتار همیشه باید گوش به زنگ تغییرات تنالیتۀ آواز باشد تا نوای سازش را با خواننده هماهنگ کند و آکوردهای مرتبط با تنالیتۀ خواننده را به کار ببرد .
● آواز در فاندانگوس :
اگر چه فاندانگوس های اولیه ، در حقیقت آوازهایی برای همراهی با رقص بودند ، ولی امروزه بسیاری از انواع آن فقط آوازهایی برای شنیدن هستند. محتوای اشعار در آوازهای فاندانگوس معمولاً طبیعتی عمیق و پند آمیز و موجز دارند . در غالب اشعار به مضامین اجتماعی و سیاسی پرداخته می شود ؛ ولی گاهی گریزی به موضوعات عاشقانه نیز وجود دارد که می تواند بدون همراهی موسیقی و بصورت آواز تنها نیز اجرا شود .
این نوع آوازها ی بدون همراهی ساز و موسیقی « پالو سِکو » (Palo Seco ) یا « کاپه یو » (Capello ) نام دارند . هنگام اجرای این نوع آوازها ، خواننده و مستمعین جهت حفظ ریتم و کمپاس ، و نیز همراهی و هماهنگی بیشتر ، ضرب اول را با مشت روی میز می کوبند و دو ضرب بعدی را با انگشت اشاره ، بطوریکه ناگهانی و با شدت ( تلنگر مانند ) به سمت بیرون باز شود ، به میز ضربه می زنند .
فاندانگوس های آوازی را می توان به دو گروه کلی تقسیم نمود :
۱) فاندانگوس منطقه ای :
مانند اوئلو (Huelva ) ، لوکِنا ( Lucena) مالاگا (Malaga ) و ...........
۲) فاندانگوس شخصی :
که بر اساس افرادی که خلق شان کرده اند نامیده می شوند . مانند ال گلوریا ( El Gloria ) ، بالخو ( Valejo ) ،سپرو ( Cepero ) ، پرز د گوسمان ( Perez de Gusman ) و .............
برخی از اولین خوانندگان این فرم نینیو د کابرا ( Nino de Cabra ) ، رافائل پارِخا ( Rafael Pareja ) ، پرز دگوسمان ( Perez de Gusman ) ، ال گلوریا ( El Gloria ) و بسیاری دیگر بودند . ولی توسعه پالوی فاندانگوس و تغییر ماهیت آن از یک آواز کلاسیک فولکلور به یک پالوی فلامنکو و راه یافتنش به موسیقی پاپ اسپانیا ، مرهون تلاش ها و نو آوری « په په مارچنا » (Pepe Marchena) می باشد .
پس از وی « مانولو کاراکول » (Manolo Caracol ) راه وی را با اندک تفاوتی ادامه داد . ولی او نیز فاندانگوس را بر اساس تعبیر شخصی خود و به گونه ای سرشار از احساسات عمیق کولی ها ( Gypsy Jundura ) ارائه کرد .
کوپلا های فاندانگوس از چهار یا پنج جمله هشت سیلابی اشعار تشکیل می شود که گاهی اوقات با تکرار یکی از جملات به صورت ۶ جمله ای در می آید .

امین روحانی
flamenconews.ir

منبع : مجله بین المللی موسیقی ایرانیان