بررسی میزان آگاهی پزشکان شهر بندرعباس از بیماریی سل و روش DOTS در سال ۱۳۷۹

در این مطالعه که به منظور بررسی آگاهی پزشکان شاغل در بندرعباس در مورد بیماری سل انجام شد و حجم نمونه شامل ۱۰۲ پزشک عمومی و ۸۰ پزشک متخصص بود. از یک پرسشنامه شامل ۲۹ سوال در زمینه بیماری سل و روش DOTS با مراجعه به محل کار پزشکان استفاده شد. نتایج نشان داد میانگین امتیاز پزشکان از ۲۹ امتیاز، ۹۵/۱۶ بود (پزشکان عمومی ۷۵/۱۷ امتیاز و متخصص ۹۳/۱۵ امتیاز) که از نظر آماری اختلاف معنی داری نبود (۰۵/۰p>). همچنین بیشترین درصد پاسخ دهی صحیح در گروه کلیه پزشکان مربوط به سوالات DOTS (۵/۷۰ درصد) و سپس درمان (۴/۵۹ درصد)، علائم بالینی (۵/۵۶ درصد) ، تشخیص (۴۹ درصد) بود و در رابطه با بیماریابی (Case Finding) سل که در واقع اساس کنترل سل در جامعه است ۷/۴۰ درصد پزشکان آگاهی داشتند بنابراین در این مطالعه این نتیجه گیری کلی حاصل شد که اطلاعات پزشکان در مقاطع عمومی و یا تخصصی در رابطه با بیماری سل در حد متوسط تا ضعیف بود و لذا برنامه های آموزشی مناسب تر در رابطه با بیماری سل توسط دفتر بازآموزی جامعه پزشکی جهت مقاطع عمومی و تخصصی مورد نیاز می باشد.
● مقدمه:
حداقل یک سوم جمعیت جهان به میکروب سل آلوده هستند، سالانه حدود سه میلیون نفر در اثر بیماری سل جان خود را از دست می دهند بر طبق آمار معاونت بهداشتی استان هرمزگان میزان شیوع بیماری سل در استان هرمزگان حدود ۵۰ در یکصد هزار مورد است، که این امر نشان دهنده اهمیت بهداشتی اجتماعی، اقتصادی بیماری سل در این منطقه است. از طرفی بیماری سل تظاهرات بالینی وسیعی داشته و لذا تمام پزشکان در مقاطع مختلف به نحوی با این بیماری درگیر می باشند و با توجه به اینکه مهمترین راه کنترل سل در جامعه بیماریابی و درمان صحیح و به موقع می باشد لذا آگاهی پزشکان در رابطه با سل و روش (Direct Observation Treatment Short Course) DOTS که هم اکنون موثرترین روش در درمان سل مطرح گردیده یک ضرورت به نظر می رسد. از آنجایی که در این رابطه مطالعه جامعی در ایران انجام نگرفته است، بر آن شدیم لذا بر آن شدیم که با بررسی میزان آگاهی کلیه پزشکان بندرعباس در رابطه با بیماری سل و روش DOTS به نقاط قوت و ضعف در این زمینه پی برده تا با ارائه آن به مسئولین ذیربط روش های بازآموزی موثرتر اتخاذ گردد.
● مواد و روش ها:
این مطالعه مقطعی – توصیفی در بهار سال ۱۳۷۹ در شهر بندرعباس انجام شد. تعداد پزشکان شاغل ۲۳۷ نفر بودند که از این تعداد ۱۸۲ نفر در این مطالعه شرکت کردند از این تعداد ۱۰۲ نفر (۵۶ درصد) پزشک عمومی و ۸۰ نفر (۴۴درصد) متخصص و همچنین ۹۸ نفر (۸/۵۳ درصد) شاغل در بخش دولتی و ۸۴ نفر (۲/۴۶ درصد) شاغل در بخش خصوصی بودند. نحوه جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه مشتمل بر ۲۹ سوال در زمینه (تظاهرات بالینی، اپیدمیولوژی، تشخیص، پیشگیری و درمان و روش DOTS ) بوده است که برای افزایش اعتبار آن قبل از انجام تحقیق بر روی ۱۰ درصد از جمعیت Pre-Test انجام شد. با مراجعه به محل کار پزشکان پرسشنامه در اختیار آنان قرار گرفت و پس از تکمیل، پرسشنامه ها جمع آوری و ابتدا اطلاعات بصورت خام تهیه و سپس توسط نرم افزار Epi۶ تجزیه و تحلیل آماری انجام شد.
● نتایج:
با توجه به اینکه در مطالعه فوق بررسی پزشکان شاغل در بندرعباس در مقاطع عمومی و تخصصی و همچنین در بخش دولتی و خصوصی انجام گردیده است. لذا نتایج حاصل از آن نیز بصورت جداگانه مورد آنالیز آماری قرار گرفته است در درصد پاسخ دهی صحیح به سوالات بین گروههای مختلف مورد مطالعه اختلاف آماری معنی داری مشاهده نگردیده (۰۵/۰p>). (جدول شمار ۱). از سوی دیگر، تفاوت آماری معنی داری بین میانگین امتیاز کسب شده از متخصصین داخلی (۱۳/۱۸) و متخصصین غیر داخلی (۹۴/۱۴) مشاهده گردید (۰۵/p<)۰ اما میانگین امتیازات متخصصین و پزشکان عمومی اختلاف معنی داری را نشان نمی دهد (۰۵/۰p<). (جدول شماره ۲)
جدول شماره ۱: درصد پاسخ دهی صحیح به سوالات گروه های مختلف
جدول شماره ۲: میانگین امتیازات گروه های مختلف
● بحث:
بیماری سل یکی از علل عمده مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه است میزان عفونت سلی در شرایط فقر و ازدیاد جمعیت بالا می باشد که با تشخیص به موقع و درمان صحیح به راحتی می توان با این بیماری مبارزه کرد و از انتقال و سرایت آن در جامعه کاست که این امر مستلزم نگرش درست و آگاهی تمامی پزشکان و کادرهای بهداشتی و درمانی و عملکرد صحیح آنان در برخورد با بیماری سل است لذا این مطالعه به منظور بررسی آگاهی پزشکان شهر بندرعباس نسبت به بیماری سل و روش DOTS که به عنوان ارزانترین و موثرترین روش درمانی سل توسط WHOمطرح گردیده انجام شد.
بر اساس تقسیم بندی در گروه های مختلف پزشکان و طبقه بندی سوالات نشان داده شده است که بیشترین پاسخ دهی صحیح در گروه کلیه پزشکان مربوط به سوالات قسمت DOTS بوده (۵/۷۰ درصد) که در این مطالعه ۸/۶۴ درصد از کلیه پزشکان، ۶/۶۷ درصد از پزشکان عمومی و ۳/۶۱ درصد از متخصصین به تعریف درست DOTS اشاره کرده بودند. از طرفی درمان بیماری سل و نظارت بر آن در کشورمان به عهده مراکز بهداشتی درمانی است که ۵/۹۴ درصد از کلیه پزشکان به این امر واقف بودند انتظار می رود اکثریت پزشکان موارد مشکوک به سل را به جای ارجاع به مراکز خصوصی به مراکز بهداشتی درمانی دولتی ارجاع دهند اما در این مطالعه ۱۵ نفر از پزشکان ( از گروه پزشکان بخش خصوصی ۴ پزشک عمومی و ۱۱ متخصص) ۲/۸ درصد از کلیه پزشکان به هیچ کدام از سوالات DOTS پاسخ ندادند که این امر می تواند نشان دهنده عدم آگاهی کلی درصدی از پزشکان از سیستم DOTS باشد و در این زمینه نیاز به اطلاع رسانی بیشتر وجود دارد سوالات مربوط به درمان در رده بعدی قرار دارند بطوریکه ۴/۵۹ درصد از کلیه پزشکان پاسخ صحیح دادند همچنین در مورد طول دوره درمان استاندارد سل در کشورمان که ۶ ماه می باشد ۶/۵۶ درصد از پزشکان پاسخ صحیح دادند ۳۲ درصد از پزشکان تصورشان ۹ ماه و ۸/۸ درصد از پزشکان در درمان یکساله پاسخ صحیح داداند.
سوالات مربوط به تظاهرات بالینی در رده سوم قرار دارند بطوریکه ۵/۵۶ درصد از کلیه پزشکان پاسخ صحیح دادند در این گروه از سوالات در رابطه با مهمترین علامت بیمار مشکوک به سل ریه که سرفه بیش از سه هفته می باشد فقط ۷/۴۰ درصد از پزشکان پاسخ صحیح دادند لذا از آنجاییکه شک بالینی اولین اقدام جهت بیماریابی و Case Finding سل که اساس کنترل سل در جامعه است می باشد کمتر از ۵۰ درصد پزشکان به این امر واقف بودند که این از اهمیت زیادی در کنترل سل در جامعه برخوردار است و به نظر می رسد در این زمینه باید اقدامات آموزشی بیشتر و موثرتری صورت گیرد. سوالات مربوط به تشخیص در رده چهارم است بطوریکه ۴۹ درصد به این گروه از سوالات پاسخ صحیح دادند به عنوان مثال در رابطه با سوالی مبنی بر اولین اقدام تشخیصی در بیمار مشکوک به سل ریه که جمع آوری و ارسال سه نمونه خلط است فقط ۶/۲۸ درصد از پزشکان پاسخ صحیح دادند و ۵۰ درصد پزشکان عقیده داشتند که مجموعه ای از اقدامات مثل عکس سینه، آزمایش خلط و انجام تست PPD بصورت همزمان اولین اقدام تشخیص است از آنجاییکه بیش از ۷۰ درصد از پزشکان در رابطه با اولین اقدام تشخیص آگاهی کافی ندارند این امر ممکن است منجر به اتلاف وقت بیمار و افزایش هزینه درمان گردد و در مواردی نیز عدم پیگیری بیمار که نیاز به آگاهی بیشتر در این زمینه وجود دارد.
سوالات مربوط به اپیدمیولوژی کمترین میزان پاسخ دهی را به خود اختصاص داده بطوریکه ۶/۴۷ درصد از کلیه پزشکان پاسخ صحیح دادند. به عنوان مثال چه کسری از جمعیت جهان آلوده به میکروب سل هستند که نشان دهنده اهمیت بیماری سل در دنیا می باشد، فقط ۲۸ درصد از پزشکان تخمین درستی زدند لذا با توجه به این امر که گزارشاتی مبنی بر مطالعه مشابه در کشورمان در دسترس نبود با مطالعاتی که در زمینه آگاهی پزشکان در رابطه با بیماری سل در سایر کشورها انجام شده مقایسه گردید که نتایج تقریبا" مشابه با مطالعه فوق بوده از جمله در رابطه با نگرش وعملکرد پزشکان عمومی در کره حدود ۴۹ درصد از پزشکان بیماری سل را جدی تلقی نکرده بودند، همچنین ۵۰ درصد از پزشکان در رابطه با بیماریابی یا Case Finding که توسط اسمیر خلط انجام می گردد آگاهی نداشته و فقط ۱۱ درصد از پزشکان فوق از استراتژی های بین المللی درمان سل آگاهی داشتند پژوهشی در بولیوی در میان پزشکان انجام گردید و از میان ۸۰ پزشکی که بیماران خود را درمان می کردند فقط ۱۷ درصد از رژیم های استاندارد سل آگاهی داشتند . همچنین بررسی که میان پزشکان بمبئی هندوستان در رابطه با درمان سل انجام گردید غالب پزشکان از رژیم های درمانی متفاوت با رژیم های استاندارد استفاده می کردند که نیاز به آموزش در این زمینه جهت پزشکان توصیه گردیده بود . لذا نتایج حاصل از این بررسی نشان دهنده این نتیجه گیری کلی است که آگاهی پزشکان شاغل در بندرعباس در رابطه با بیماری سل و روش DOTS در حد متوسط بود ولی در مواردی این آگاهی در حد ضعیف می باشد و نیاز به اطلاع رسانی و استفاده از روش های آموزشی مناسب تر جهت بازآموزی در زمینه بیماریابی سل که اساس کنترل بیماری در جامعه می باشد وجود دارد همچنین افزایش آگاهی در زمینه اپیدمیولوژی و روش های تشخیصی ساده، ارزان و قابل دسترسی بیشتر از سایر موارد احساس می گردد از طرفی با توجه به اینکه از نظر درصد پاسخ دهی صحیح به سوالات و میانگین امتیاز میان پزشکان متخصص و عمومی اختلاف معنی داری از نظر آماری وجود نداشته و پزشکان عمومی بسیاری از بیماران مشکوک به سل و یا غیرقابل تشخیص را به متخصصان ارجاع می دهند ایجاد زمینه های بازآموزی در خصوص بیماری سل برای تمامی مقاطع پزشکان حتی پزشکان متخصص نیز ضروری به نظر می رسد. لذا با توجه به شیوع بالای بیماری سل در استان هرمزگان ایجاد زمینه های آموزشی جهت هماهنگ کردن اقدامات پزشکان عمومی و متخصص، بخش خصوصی و دولتی در زمینه های بیماریابی اقدامات تشخیص، درمانی و پیگیری بیماران از اهمیت زیادی در کنترل سل در جامعه برخوردار است و انتظار می رود دفتر بازآموزی مدون جامعه پزشکی در دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان در این زمینه اقدامات موثری را انجام دهد.

دکتر مهین جمشیدی _ استادیار عضو هیئت علمی گروه داخلی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان دکتر سیدمحسن هاشمی _ پزشک عمومی
منابع
۱. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Principles and practice of infectious disease. ۵th ed. Philadelphia: Churchil Livingstone;۲۰۰۰.
۲. WHO Report of tuberculosis. (۱۹۹۹).
۳. Brumwald E, Fauci A, Kasper DL. Harrisons principles of internal medicine. ۱۴th ed. New York: Mc Graw-Hill; ۱۹۹۸.
۴. Bennett JC, Plum F. Cecil textbook of medicine. ۲۰th ed. Philadelphia: W.B.Saunders;۲۰۰۰.
۵. Hong YP, et al. Survey of knowledge, attitudes and practices for tuberculosis among general pratitioner. Tuber Lung Dis. ۱۹۹۵;۷۶(۵)۴۳۱-۴۳۵.
۶. Olle-Gorgje, et al. A survey of prescribing patterns for tuberculosis treatment among doctors a Boliving city. Tuber Lung Dis. ۱۹۹۹;۳(۱):۷۴-۷۸.
۷. Uplekar MW, et al. Treatment of tuberculosis by private general practitioners in India. Tuber Lung Dis. ۱۹۹۱;۷۲(۴):۲۸۴-۲۹۰

منبع : مجله پزشکی هرمزگان، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی هرمزگان