آراستگی برون و پیراستگی درون در سیره امام رضا(ع)

امروز مصادف است با میلاد خجسته و مبارک امام رضا(ع) این روز بزرگ را به همه خوانندگان عزیز خراسان تبریک می گوییم و امیدواریم خداوند همه ما را از عاشقان و پیروان حقیقی حضرت قرار دهد.
گروه اندیشه به مناسبت این روز و در گرامی داشت آن گفت وگویی با حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه انجام داده است. در این گفت وگو، این محقق و استاد حوزه و دانشگاه بر ویژگی های اخلاقی حضرت تأکید می ورزد و تفاوت زهد واقعی و زهد ظاهری را در منش حضرت باز می نماید. این مصاحبه با حذف پرسش ها تقدیم شما دوستداران حضرت رضا(ع) می شود:
● میلاد آفتاب
؛ولادت باسعادت امام هشتم(ع) به نقل مشهور، در روز یازدهم ذی القعده و در سال ١٤٨ اتفاق افتاد. حضرت القاب زیادی دارند، ولی مشهورترین آن ها «رضا»ست. گفته می شود که همگان خواه مخالفان و خواه همراهان از وی خشنود بودند و نیز گفته شده است که از آن روی رضا خوانده شد که در آسمان پروردگار و در زمین، مردم از وی خشنود بودند.
حضرت در هنگام وفات پدرش موسی بن جعفر حدودا ٣٥ ساله بود و مدت امامت وی ٢٠ سال طول کشید که از این مدت ١٧ سال در مدینه و تنها ٣ سال آخر آن در خراسان گذشت. امام رضا(ع) پس از وفات پدر، امامت را برعهده گرفت و به رسیدگی به امور پرداخت. همچنین شاگردان پدر را به گرد خویش جمع کرد و به تدریس و تکمیل دروس علمی جدش، امام جعفر صادق(ع) پرداخت.
● علم امام رضا
؛یکی از موضوعات مهم در مورد ثامن الحجج، موضوع علم و دانش ایشان است.
حضرت چشمه جوشان علم و معرفت بود. چنان که مناظرات علمی و مباحثات فکری ایشان، به خوبی بیان گر عمق و وسعت این دانش است. از همین رو به ایشان لقب «عالم آل محمد» داده اند. از امام موسی بن جعفر(ع) روایت شده است که به فرزندان خود می فرمود: این برادرتان، علی بن موسی، عالم آل محمد است. مسائل دین خود را از او بپرسید و آن چه به شما می گوید، نگهدارید.ابراهیم ابن عباس گفته است: ندیدم هرگز که از علی بن موسی چیزی بپرسند و او نداند و از او داناتر ندیدم و علم کامل به گذشتگان داشت چنان که مأمون با هر سوالی آن حضرت را امتحان می کرد و ایشان جواب می فرمود و تمام سخنان آن حضرت و جواب های ایشان و مثل هایی که می آوردند، برگرفته از قرآن بود.همچنین در کتاب منتهی الآمال از اباصلت هروی نقل شده است که: ندیدم عالم تری از رضا و ندیدم او را عالمی مگر آن که شهادت داد مثل من درباره وی و مأمون بارها علمای ادیان و فقها و متکلمان را برای مناظره با علی بن موسی جمع کرد و آن حضرت بر تمام آنان غلبه یافت و سرانجام آن ها بر فضیلت حضرت اقرار کردند.
● اخلاق حضرت
؛یکی از ویژگی های ممتاز حضرت که اکنون بیش از هر چیز می تواند الگو و راهنمای ما در زندگی باشد. منش و اخلاق حضرت است. بدون تردید حضرت، نمونه بارز اخلاق اسلامی بود و همواره با منش خوب خود بر دیگران تأثیر می گذاشت.
چنان که ابراهیم بن عباس در حق حضرت گفته است: امام (ع) با سخن گفتن هرگز به هیچ کس جفا نکرد و کلام کسی را نبرید تا مگر شخص از گفتن باز ایستد و حاجتی را که می توانست برآورده کند، رد نمی کرد و هیچ کس از غلامان و خادمان خود را دشنام نمی داد.
نقل است که حضرت هیچ گاه سخن کسی را پیش از به پایان رسیدن قطع نمی کرد و هرگز پای خود را جلو همنشین دراز نمی کرد و هرگز کسی غیبت کردن وی را نشنید.همچنین در مناقب به نقل از یعقوب بن اسحاق نوبختی آمده است که امام رضا(ع) تمام دارایی خود را در روز عرفه بخشش فرمود. فضل بن سهل به ایشان گفت: این زیان و خسران است. امام (ع) فرمود: زیان نیست بلکه سود و بهره است. هیچ گاه چیزی را که پاداش و کرامت به آن تعلق می گیرد، زیان به شمار نیاورید.امام رضا(ع) اگرچه همچون سایر ائمه اهل زهد و بلکه از همه مردم عصر خود زاهدتر بود، ولی این کار جنبه ظاهری و خودنمایی نداشت. حضرت لباسی آراسته می پوشید و می فرمود: در واقع زاهد واقعی کسی است که نسبت به «زخارف» این دنیا بی اعتنا باشد و اسیر زیور و زینت این جهان نشود. ما برای فهم واقعی معنای زهد و زندگی زاهدانه باید از ائمه اطهار الگو بگیریم.
این بزرگواران اگرچه هیچ دلبستگی به دنیا نداشتند؛ ولی چنان نبود که ظاهری ناآراسته انتخاب کنند. امام رضا(ع) همچون اجداد خود به آراستگی درون و بیرون اهمیت می داد و این دو را منافی یکدیگر نمی دید.
صوفیه بر امام رضا(ع) می تاختند که چرا لباس درشت بر تن ندارد و غذایی مثل غذاهای آن ها نمی خورد، امام می فرمود: یوسف پیامبر خدا، قباهای دیبا و لباس های زربفت برتن داشت.از این رو باید گفت از جمله منتقدان امامان معصوم(ع)، صوفیه بودند که در کتاب های روایی می توان انتقادهای آن ها را یافت.
یا در مورد دیگر، نقل شده است که سفیان ثوری بر امام صادق (ع) در مدینه وارد شد و در این حال امام جامه ای سپید و لطیف بر تن داشت.
او به امام معترض شد و گفت: چرا این جامه را می پوشی و زهد نمی ورزی امام فرمود: خوب گوش فرا ده تا برای دنیا و آخرت تو مفید باشد. مگر این که بخواهی بدعتی در اسلام ایجاد کنی.
وضع ساده و فقیرانه پیامبر و صحابه، تکلیفی برای همه مسلمین تا روز قیامت نیست. رسول خدا(ص) در زمانی زندگی می کرد که عموم مردم از لوازم اولیه زندگی محروم بودند. اما اگر در عصری و روزگاری، وسایل زندگی فراهم شد، سزاوارترین مردم برای بهره بردن از نعمت ها صالحان هستند، نه فاسقان، مسلمانان هستند نه کافران.
براین اساس ما عرفان واقعی را باید از ائمه بیاموزیم و در مکتب آنان شاگردی کنیم. در آن زمان تحقیر دنیا، فرار از آن و نیز تحقیر تمام شئون مربوط به زندگی مادی و دنیوی و ریاضت کشی و تحمل شکنجه ها از افتخارات صوفیه به شمار می رفت: از این رو آنان با ائمه(ع) سرناسازگاری داشتند و به سیره آنان معترض بودند.
اکنون که عرفان های کاذب هم در کشور ما به نوعی رسوخ کرده اند، لازم است که بار دیگر دراین باره و برای فهم درست مبانی عرفان به سیره امامان و از جمله به منش حضرت رضا(ع) متوسل شویم.
● دوران امامت
؛زندگی معنوی حضرت تاثیر زیادی بر مردم داشت. به همین دلیل ایشان از پایگاه مردمی بسیار شایسته ای برخوردار بود. البته به طور نسبی می توان گفت در این دوران شیعیان مثل گذشته تحت فشار و یا تعقیب نبودند و همین امر به رواج تشیع و به شناخت مردم از ائمه کمک می کرد. در واقع با وجود همین زمینه هاست که مسئله ولایت عهدی مطرح می شود.
در این شرایط بود که نقش اجتماعی امام رضا(ع) بسیار پررنگ تر شد. در واقع شاید اگر شرایط مناسب نمی بود، حضرت هم بیشتر به کار علمی می پرداخت؛ ولی وجود شرایط مناسب باعث شد که وی در عرصه عمل اجتماعی هم گام های بلندی بردارد و همان طور که اشاره شد کار حتی به ولایت عهدی هم انجامید.
پس از این که حضرت رضا(ع) امامت را برعهده گرفت در کنار کارهای علمی، به طور چشمگیری بر فعالیت های اجتماعی خود نیز افزود و با انجام سفرها و گسیل نمایندگانی به این سو و آن سو در ترویج معارف دینی بسیار کوشید. این در حالی بود که شاید قبل از این امکان چنین فعالیت های آشکاری وجود نداشت.
مأمون سعی کرد از محبوبیتی که امام(ع) به دست آورده بود، به سود خود بهره ببرد و حوادثی که در خراسان رقم می خورد، به نوعی بیانگر موقعیت خلافت در برابر موقعیت امامت بود.

منبع : روزنامه خراسان