آخرین روزهای یک مبارزه بزرگ

پاکستان آخرین لحظه های یک مبارزه طولانی برای تقسیم قدرت را سپری می کند. شهروندان این کشور برای رسیدن به این انتخابات چند موج سهمگین بحران را متحمل شده اند. از آغاز امسال که نخستین زنگ مبارزه انتخاباتی با تحرک دو رهبر تبعیدی این کشور در اروپا به صدا در آمد تاکنون ، پاکستان هیچ روزی را بدون بحران سپری نکرده است.
درست است که دراین سرزمین ، خشونت همزاد مبارزه انتخاباتی بوده و همواره در گرد و غبار ستیز و تقابل احزاب این کشور صندوق های رأی بر پا شده است اما انتخابات جدید این کشور حکایت پیچیده تری دارد.
چند مسأله مهم و تاریخی دست به دست هم داده تا این انتخابات به نقطه شروع یک حیات سیاسی تازه در این کشور تبدیل شود. به همین دلیل همه حوادث منتهی به انتخابات در این یک ماه اخیر رنگ و صبغه یک رویاروی بزرگ را دارد.
گویی صندوق های رأی این انتخابات قرار است تکلیف همه پرسش هایی که در اذهان عمومی پیرامون وضعیت دموکراسی حزبی، ساخت نظام سیاسی ، مواجهه ارتش وتندرو ها یا چالش حاکمیت باطرف های منطقه ای و بین المللی مطرح بوده را یکجا روشن خواهد ساخت.
همه بازیگران داخل و خارج از سنت گرا و غربگرا و لشکری وکشوری در سفره این انتخابات سهم خویش را می جویند. شاید کمترین سهم از خوان رنگین این انتخابات به مردم تحت فشار این کشور تعلق دارد.
انتخابات این دوره بیش آنکه سزاوار عنوان یک «رقابت ملی» باشد که به طور متعارف میان احزاب یک کشور برای جلب اعتماد و آرای مردم به جریان می افتد رقابتی در راستای یک تصمیم بین المللی است قطعه ای از یک پازل یا سناریوی سیاسی است که مجموعه ای از بازیگران عربی، اروپایی وآمریکایی برای صحنه سیاسی این کشور فراهم کرده اند.
دست برقضا این لایه از انتخابات پاکستان، پنهان یا خاکستری نیست و همه طرف های بین المللی که در کارزار امروز اسلام آباد حضوری علنی دارند سخنگویان آنها به صورت صریح خواسته ها و مطالبات خویش را از این انتخابات ونیز از دولت منتخب آینده به زبان می آورند.
بر حسب گزارشی که در رسانه های پاکستان منتشر شده است به هم تنیدن منافع همزمان چند کشور خارجی خود یکی از عواملی است که موجب شده این انتخابات در نگاه مردم پاکستان یکی از مبهم ترین انتخابات نام بگیرد. به عبارتی اقشار عادی و عامه مردم پاکستان نمی دانند که منافع شان زیر بیرق کدام یک از ۳ جریان غربگرا یا سنت گرا و ملی گرا تأمین خواهد شد. ویا دولت ائتلافی که احتمال قوی از بطن این انتخابات برخواهد آمد کدامین گره از انبوه مسائل اقتصادی وسیاسی این کشور را خواهد گشود.
به هرحال پاکستان روزهای حساسی را می گذراند. جدا از نتیجه انتخابات آنچه مایه نگرانی دوستداران این کشور اسلامی شرقی است فضای پر التهاب سیاسی آن است. اگر چه ارتش ونیروهای امنیتی از ابزار ها واقتدار کافی برای کنترل اوضاع برخوردار هستند اما خوف همه نوع رویدادهای ناگوار می رود. خشونت و تسویه های خونین بخشی ازمنطق بازی گروه های این کشور شده است بویژه پس ازغائله مسجد لال انبوهی از بذر خصومت وکینه در فضای این کشور آکنده است.
● نقش تعیین کننده رأی ماه اکتبر
تکلیف نزاع بزرگ جناح های قدرت در پاکستان فقط در انتخابات اکنون ریاست جمهوری روشن نخواهد شد. انتخاب فردی به عنوان رئیس جمهور در پارلمان نیمی از مسیر این مبارزه است ونیمه مهم تر آن همانا در جریان انتخابات پارلمانی که قرار است در ژانویه برگزار شود رقم خواهد خورد.
انتخابات ۶ اکتبر به ظاهر فقط بر محور یک سؤال می چرخد و آن این که آیا مشرف پس از ۵ سال زمامداری آیا اختیارنشستن بر کرسی قدرت برای یک دوره دیگررا دارد یا نه؟ این سؤال درواقع کانون و مرکزثقل نزاع پردامنه ای است که قرار است در رأی ماه اکتبر تکلیف آن روشن شود.
از این منظر اگر به کارزار انتخابات امروز نگاه شود، چنین تصور خواهد شد که در انتخابات ریاست جمهوری یک مدعی بیشتر حضور ندارد و هم او فرجام این مبارزه را رقم خواهد زد ( مشرف). اما واقعیت این است که تصمیم در باره ماندن مشرف بخشی ازیک سناریوی ۲ مرحله ای است که مذاکرات ومقدمات آن در همان جلساتی فراهم شده که قراراست فصل دیگرش درانتخابات پارلمانی ماه ژانویه با حضور بی نظیربوتو پیاده شود.
طبیعی است که تشریفات تحقق این سناریو « دولت مشترک» یا دولت ائتلافی که درآن یک ژنرال رئیس جمهور و یک نخست وزیر سیاستمدار خواهد شد متفاوت خواهد بود.
فصل نخست این توافق که قرار است در این روزهای اکتبر اجرا شود یعنی تعیین تکلیف رهبری مشرف بر این «دولت ۲پایه» باید مراحل ذیل را طی کند.
رئیس جمهوری پاکستان توسط اعضای «کالج انتخاباتی» متشکل از نمایندگان پارلمان فدرال و مجالس ایالتی برگزیده می شود و ژنرال پرویز مشرف، رئیس جمهور که تا این روزاکتبرریاست ستاد مشترک ارتش پاکستان را دارد می کوشد ازاین مجمع مجوز زمامداری برای یک دوره دیگر را اخذ کند.
مخالفان ژنرال مشرف تا آخرین ساعات منتهی به انتخابات می کوشند با توسل به دادگاه عالی این کشور مانع از شرکت وی در این انتخابات شوند. آنها پذیرش بقای او در سیاست را به واگذاری پست قدرتمندی به نام سمت فرماندهی ارتش موکول کردند. دلیل این همه پافشاری بر کناره گیری مشرف از فرماندهی ارتش روشن است سیاستمدارانی مانند بوتو علاوه برخاطرات تلخی که از دوره زمامداری ژنرال ها درکاخ ریاست جمهوری دارند که حتی به اعدام پدران آنها ختم شده است از وزنه نیرومند ارتش درسیاست خبردارند و به صرافت دریافته اند که با وجوداین لباس، مشرف قدرتی ماورای همه قدرت ها خواهد داشت ودیگر تقسیم قدرت امری مهمل خواهد بود.
مشرف برای کسب آن بخش از کرسی قدرت تلاش می کند که امروز بیش از هر زمان دیگر قیمت یافته است. کرسی رئیس جمهور پاکستان هر چند در گذشته یک مقام تشریفاتی محسوب می شد وفقط در شرایط اضطراری از اختیارات گسترده تری از جمله انحلال مجمع ملی - پس از کسب تأیید دادگاه عالی - و در نتیجه، برکناری نخست وزیر برخوردار بود اما امروز با فرایندمبارزه ای که مشرف درپیش گرفته است درعمل می رود تا شأن و جایگاه رهبری را در این کشورپیدا کند.
طبق قانون اساسی پاکستان، دوره ریاست جمهوری ۵ سال است و یک فرد تنها برای ۲ دوره می تواند به این سمت انتخاب شود.
از شگفتی های این انتخابات این است که مشرف در ساعات پایانی تصمیم های پر از ریسک و خطر گرفته است. به جز بوتو که درحاشیه امن پشتیبانی غرب قرار دارد ژنرال هر دو جبهه اپوزیسیونش را مورد تنبیه های خطرناک قرار داده است .
اوایل ماه سپتامبر، او به یکی از ۲ رهبر حریف خود ضرب شصت سنگین نشان داد. نواز شریف، نخست وزیر پیشین و رهبر حزب عوامی لیگ (شاخه نواز) که به عربستان سعودی تبعید شده بود برای شرکت در انتخابات به پاکستان بازگشت اما نیروهای مشرف، شریف را در فرودگاه پایتخت بازداشت و ساعاتی بعد از کشور اخراج کردند.
این درحالی بود که دیگر دشمن خارج نشین او یعنی، بی نظیر بوتو، همان روز گفت که به توافقی با ژنرال مشرف دست یافته است.
مشاهده چنین نوعی از تبعیض در رفتار ژنرال بسیاری را شگفت زده کرد ضمن آنکه حریف مسلم لیگی او - نوازشریف - را در اوج مظلومیت نشاند.
درحالی که قبلاً ژنرال مشرف هر دو حریف خود را بایک اتهام رانده بود. او در مقام فرمانده ارتش با وارد کردن اتهام تخلفات مالی و جرایم جنایی به رهبران سیاسی این کشور، از جمله نواز شریف، رهبر حزب مسلم لیگ (شاخه نواز) و بی نظیر بوتو، رهبر حزب مردم پاکستان، مانع از فعالیت سیاسی آنان شد.
لذا اکنون این سؤال در ذهن هواداران شریف جاری است که چگونه ژنرال بوتو سکولار را که اتفاقاً تضادی عمیق تر با ارتشیان دارد بر رهبر مسلم لیگ ترجیح داد آن هم در دوره ای که شاخه ای نیرومند از مسلم لیگی ها به رهبری شجاعت حسین نیمی از کابینه مشرف را تشکیل می دهند.
به هرحال همه نگاه ها امروزبه صحن پارلمان دوخته شده است و عموم ناظران در پایان این مبارزه به جست وجوی پاسخ این سؤال هستند که آیا مشرف قادر خواهد بود این بار هم از جدال سخت حریفانش پیروز بیرون آید. بیش از همه خانم بوتو و طراحان فرمول تقسیم قدرت دلواپس نتیجه کارزار امروز هستند. زیرا هرگونه اتفاقی می توانداین توافق مهم را که به مهرو امضای ۳ کشور آمریکا، انگلیس وعربستان رسیده است و درکشور شیخ نشین امارات به اجرا درآمده است ، برهم بزند.
● بیم و امیدهای ژنرال
هیچ کس در توانایی های ژنرال درمیدان سیاست تردید ندارد. مشرف شصت و چهارساله پاکستان، از سال ۱۹۹۹ و زمانی که تصدی سمت ریاست ستاد ارتش را بر عهده داشت و با دست زدن به یک کودتای بدون خونریزی دولت نواز شریف، نخست وزیر وقت را برکنار کرد، تا امروز که به عنوان «رئیس قوه مجریه» مرد شماره یک پاکستان زمام امور را در دست دارد نشان داد که از مهارتی بالا درکارزار مبارزه سیاسی برخوردار است .
نخستین آزمون دشوارانتخاباتی که مشرف درآن قرار گرفت آوریل سال ۲۰۰۲بود که، ژنرال با برگزاری یک همه پرسی در صدد کسب مشروعیت برای تصدی سمت ریاست جمهوری و کسب اختیارات فوق العاده برآمد اما این همه پرسی با انتقادهای گسترده نسبت به بروز تخلفات گسترده در رأی گیری مواجه شد. او سپس در اکتبر سال ،۲۰۰۲ انتخابات مجمع ملی و مجالس ایالتی برگزار کرد و حزب مسلم لیگ پاکستان (شاخه قاعد اعظم) که در سال ۲۰۰۱ برای حمایت از پرویز مشرف تأسیس شده بود، بیشترین تعداد کرسی ها را در مجمع ملی به دست آورد و بالاخره در انتخابات مشابه امروز مجلس این کشور سال ۲۰۰۴ با اکثریت ۶۵۸ رأی از ۱۱۷۰ رأی، به پرویز مشرف به عنوان رئیس جمهوری رأی اعتماد داد و به این ترتیب، عملاً ریاست جمهوری او را تأیید کرد.
اما این بار معلوم نیست که نقشه های ژنرال چه میزان شانس توفیق یابد. او تصمیم های با ریسک زیاد در مسیر این انتخابات گرفته است از حمله خونین به اردوی تندرو ها در مسجد لال که او را رودرروی ائتلاف احزاب ششگانه مجلس عمل متحده قرارداد تا بازداشت سران این ائتلاف و حامیان شریف و از سپردن تعهدات سنگین به غرب تا گماردن دوستانش در مناصب کلیدی ارتش در آخرین روزهای مبارزه انتخاباتی.
اما شاید ریسک بزرگتر او این باشد که همه شانس آینده خود را به توافق با بوتو گره زده است و درصدد برآمده با جلب همکاری بی نظیر بوتو، رهبر حزب مردم پاکستان که دومین حزب بزرگ در مجمع ملی است، موقعیت خود را درریاست جمهوری تثبیت کند. یعنی رهبری که باوجود اعتبار بالایی که نزد غرب و اعراب منطقه پیدا کرده است اما مورد تنفر ژنرال ها و سنتگرایان است.
از جمله پیامدهایی که ناظران با قاطعیت در افق این انتخابات پیش بینی می کنند این است که آرای صندوق های این انتخابات، جامعه سیاست زده این کشور را با قطب بندی جدیدی روبه رو خواهد کرد. همه چیز در مناسبات گروه های سیاسی حکایت از این دارد که فضای سیاسی این کشور به سمت نزاع های تازه پیش می رود. این مساله(شکاف سیاسی) نقض اصلی در غرض همه کسانی است که دراین انتخابات به یک ائتلاف می اندیشند و یا در اتحاد نمایندگان دو جناح سیاسیون و نظامیان نوید شکل گیری دولت منسجم و قدرتمند را داده اند.
این مسأله که مولود ومیوه این انتخابات نه تفاهم در اسلام آباد بلکه تضاد وتقابل تازه در ساخت قدرت خواهد بود چندان نیازمند قرائن و دلایل متقن نیست. کافی است به وزن نیروهایی که از گردونه رقابت حذف شدند یا چوب سرکوب را در مقدمات این انتخابات چشیدند توجه شود. نیروهایی که طبق همان تبانی های خارجی قرار است به حاشیه رانده شوند یا درکمربند تحریم قرار گیرند هر کدام دارای پایگاه اجتماعی و لشکری از هواداران و نیز تشکیلات حزبی نیرومندی هستند. حتی اگر به مسیر پرچالشی که ۲ نماد این انتخابات یعنی بی نظیر بوتو و مشرف طی کردند توجه کنیم باز چشم اندازی از یک دولت تفاهم به چشم نمی خورد. درست است که بوتو و مشرف اکنون دارای بینش مشترک در همپیمانی با غرب و رویارویی با جریان تندرو ها هستند اما حلقه حامیان ومتحدان آنها دارای خواسته ها و دیدگاه های کاملاً متفاوت می باشند. نمونه آشکار آن مواضع بدبینانه ای است که شاخه مسلم لیگ حامی مشرف در این یک ماه علیه بوتو اتخاذ کرده است. یا خصومتی که میان مشرف و جامعه پرنفوذ وکلای پاکستان پس از خلع قاضی محبوب این کشور - افتخارچودری - ازقدرت شکل گرفت .

منبع : روزنامه ایران