زمین شناسی پزشکی

زمین شناسی پزشکی ، مطالعه اثر زمین و عوارض آن برروی سلامت انسان ، حیوان و گیاه است . از گذشته دور تاثیر عواملی چون آب و هوا ، میزان رطوبت ، دما و ارتفاع و دیگر عوامل محیطی برروی، انسانها شناخته شده است. این علم دانشی میان رشته ای است که به تبعات دیگر شاخه های مختلف علوم چون بیولوژی ، شیمی ، فیزیک ، ریاضیات،آمار ، کشاورزی ، آب و هوا شناسی ، مینرالوژی ، ایمونولوژی ، اپیدمیولوژی ، پاتولوژی و پزشکی جغرافیایی می پردازد. بررسی و تفحص در هرشاخه از این علم، دنیای وسیعی ازاجزاء بهم پیوسته ومرتبط با کل را به ما می نمایاند .با کشف قوانین حاکم بر این ارتباط ، به ماهیت کلی هدف زمین شناسی پزشکی می رسیم که این هدف همان شناخت عوامل ژئوژنیک و تأثیر بر سلامت موجودات زنده است .
همانگونه که پوسته زمین از عناصر مختلف تشکیل یافته است اعضاء و اندام های موجودات زنده نیز از عناصر مختلف بوجود آمده اند. برای مثال بیش از ۹۹ % وزن اندام های انسانی از ۶ عنصر اکسیژن ، کربن ، هیدروژن ، نیتروژن ، کلسیم و فسفر تشکیل یافته است . برپایه مطالعات انجام شده دو گروه اصلی از عناصر اهمیت ویژه ای درسلامت و بهداشت انسان دارند . گروه اول ، عناصر ضروری و حیاتی شامل آهن ، منیزیم ، پتاسیم ، کلسیم ، روی ، مس ، یّد ، سلنیم ، فلورئور است . گروه دوم شامل عناصری است که در مقادیر بسیار کم ، اثرات فیزیولوژیکی زیان­آوری ایجاد می­نمایند که عبارتند از کادمیم ،آلومینیوم ، ارسنیک ، سرب ، جیوه و برخی از ترکیبات اورانیوم.
بنابراین فرآیندهای بیولوژیک ، این عناصر را برای انجام وظایف بیوشیمیایی خاص و ضروری برای ادامه حیات بکار می گیرند.برخی از این عناصر، نقش مهمی در متابولیسم عادی وعملکردهای فیزیولوژیک درانسان دارند مثلاً کلسیم ، فسفر، فلوئور ومنیزیم نقش مهمی در عملکردهای ساختاری استخوان و غشاء سلولی دارند. برخی از این عناصر مثل روی، مس ، سلنیم ، منگنز و مولیبدن ، از اجزاء ضروری آنزیم ها بوده ویا به عنوان حامل آهن برای لیگاندها در متابولیسم عمل می نماید . گروهی نیز همانند یّد و کروم ، در ساختار اصلی هورمون ها شرکت دارند . بنابراین عناصر در چرخه طبیعی حیات از طریق خاک ، آب و گیاه وارد سیستم بدن موجودات زنده می شوند .
لذا با توجه به به اهمیت این علم نوین و نیاز کشور سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در تاریخ ۹/۱۲/۱۳۸۳ مبادرت به ایجاد واحد اجرای پژوهش های
زمین شناسی پزشکی نموده است .
اهم شرح وظایف طرح اجرای پژوهشهای زمین شناسی پزشکی :
این طرح شامل کمیته های فنی-تخصصی و تحقیقاتی ذیل است :
۱- کمیته بررسی ژئوشیمی
۱-۱- بررسی تفصیلی ژئوشیمی پزشکی خاک و رسوب مناطق مورد مطالعه در سطح کشور (موضوعی- منطقه ای – ناحیه ای) جهت شناسایی کمی و کیفی عناصر مختلف در روند تاثیر بر سلامت موجودات زنده .
۲-۱- بررسی تفصیلی مقاطع صیقلی و کانی سنگین مناطق مورد مطالعه جهت ردیابی عناصر محیطی و تعیین منشا آنها.
۳-۱- طراحی نمونه برداری ، انجام عملیات صحرایی نمونه برداری و پردازش داده های آنالیز آزمایشگاهی و معرفی مناطق آلوده با منشاء ژئوژنیک وآنتروپوژنیک .
۴-۱- تنظیم گزارشات بیوژئوشیمی پزشکی و تعیین حد مجاز و حد مطلوب آلاینده و تعیین میزان آنومالی در محیط براساس استانداردهای پزشکی موجود .
۵-۱- تحقیق و تلاش در اخذ بهترین استانداردهای موجود در مورد رسوب و خاک مناطق مختلف با بهره وری گوناگون ( مسکونی ، صنعتی ، تفریحی ، کشاورزی ) با در نظر گرفتن وضعیت زمین شناسی منطقه مورد مطالعه .
۶-۱- ترسیم و تنظیم نقشه های آنومالی ژئوشیمی پزشکی و مشخص نمودن حد مجاز و مطلوب آلاینده ها و تفسیر موضوعی آن .
۷-۱- استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS با بهره گیری از امکاناتی چون نمایش ، جستجوی مکانی و آنالیز و تلفیق داده ها .
۸-۱ بدست آوردن ارتباط بین فرایندهای زمین شناختی موثر در توزیع عناصر سمی و ضروری در محیط و ارتباط آن با انواع بیماری ها در انسان و سایر موجودات زنده .
۹-۱ تلفیق داده های حاصل از فاکتورهای زمین شناختی موثر در بروز بیماری های بومی مانند آب، خاک ،رسوب، گیاه و مواد پرتوزای طبیعی .
۱۰-۱ جدیت در امر ترجمه و تالیف کتب وابسته به ژئوشیمی پزشکی و دیگر شاخه های مرتبط با علم زمین شناسی پزشکی و ایجاد روابط علمی و تحقیقاتی با کشورهای در حال کار در این زمینه
۲- کمیته بررسی هیدروژئوشیمی :
۱-۲- بررسی تفصیلی روان آبها و آبهای زیرزمینی مورد استفاده در شرب یا کشاورزی با نگرش هیدروژئوشیمی و هیدرولوژی و تعیین کمی و کیفی عناصر مختلف و آلاینده .
۲-۲- طراحی نمونه برداری ، انجام عملیات صحرایی و نمونه برداری سیستماتیک آب ، تعیین روش آزمایشات ، پردازش داده های آنالیز آزمایشگاهی و معرفی مناطق آلوده با منشاء ژئوژنیک و آنتروپوژنیک با هدف بررسی تأثیر آلاینده ها بر سلامت موجودات زنده .
۳-۲- ترسیم و تنظیم نقشه های آنومالی هیدروژئوشیمی و مشخص نمودن کمی آلاینده ها و تفسیر موضوعی آن .
۴-۲- جدیت در امر جمع آوری آرشیو مستند از گزارشات علمی ارائه شده در مورد آب مناطق مختلف و جدیت در امر ترجمه و تألیف کتب وابسته به هیدروژئوشیمی و شاخه های مرتبط با زمین شناسی پزشکی.
۳- کمیته بررسی رادیونوکلئید های طبیعی :
۱-۳- تعیین مناطق با پرتوزایی بالا در سطح کشور برای انجام تحقیقات و بررسی کنترل رادیولوژیک محیط زیست .
۲-۳- اندازه گیری میزان پرتوگیری مردم و مشارکت در امر تحقیق و پژوهش رادیولوژیک محیط و تاثیر متقابل اشعه با واکنش عناصر مختلف محیطی بر موجودات زنده.
۳-۳- تعیین کمی و کیفی مواد پرتوزا در نمونه های محیطی ، معدنی و مواد بیولوژیکی .
۴-۳- انجام کلیه آزمایشات در بخشهای مختلف (آب- خاک- رسوب- گیاه - موجودات زنده و مواد معدنی ) و تعیین ظرفیت رادیولوژیکی محیط زیست‌.
۵-۳- مقایسه میزان پرتوزایی هر یک از رادیوایزوتوپها در آب و رسوبات و محاسبه (Concentration Factor)
۶-۳- تهیه مدلهای محیطی مورد نیاز جهت تعیین میزان پرتو گیری مردم ناشی از منابع پرتوزای طبیعی در اکوسیستم های مختلف .
۷-۳- جدیت در امر جمع آوری آرشیو مستندات و گزارشات علمی ارائه شده در زمینه مواد رادیواکولوژی طبیعی و تلاش در امر ترجمه و تألیف کتب وابسته .
۸-۳- تحقیق جهت اتخاذ استانداردهای منطقه ای با نگرش و توجه خاص به استانداردهای بین المللی برای مواد پرتوزای طبیعی .
۴- کمیته بررسی ژئوبوتانی :
۱-۴- بررسی تفصیلی خاک و تعیین حد آستانه تمرکز مواد معدنی و تعیین آنومالی محیطی بر اساس استانداردهای زیست محیطی پزشکی.
۲-۴- مطالعه جامع تنوع زیستی گونه های گیاهی در مناطق مورد مطالعه شامل تعیین گونه و واحدهای زیر گونه ای گیاهان ، تعیین فرم های رویش غالب و نادر ، تهیه کلید های شناسایی عکس و نقشه پراکنش .
۳-۴- مطالعه جامعه شناسی گیاهی در مناطق مورد نظر به منظور تعیین جوامع گیاهی شاخص منطقه وتعیین گونه های غالب و شاخص .
۴-۴- مطالعه Autecology بر روی گیاهان مقاوم به
آلاینده های خاص در منطقه با تاکید بر ویژگیهای خاک شناسی شامل غلظت عناصر خاص نظیر فلزات سنگین .
۵-۴- تعیین غلظت عناصر به ویژه فلزات سنگین در بخشهای مختلف گیاهان و مشخص نمودن اندامهای ذخیره کننده آن و چگونگی مصرف گیاه در موجودات زنده .
۶-۴- تاثیر عوامل محیطی در محیطهای آلوده بر ریخت شناسی گیاهان.
۷-۴- تعیین آزمایشات و روشهای استاندارد آزمایش در هر مرحله از کار و بر روی هر کدام از بخشهای مختلف مورد مطالعه.
۸-۴- جدیت در امر ترجمه و تالیف کتب مربوط با هدف واحد پژوهش های زمین شناسی پزشکی در مناطق مختلف.
۵- کمیته بررسی پزشکی :
۱-۵- بررسی و تحقیق در اپیدمی های حاد ومزمن در مناطق تعیین شده و اعلام آمار بیماری های مربوطه .
۲-۵- بررسی و تحقیق در مورد زمینه سازهای بیماریهای مختلف با توجه به داده های چند بعدی .
۳-۵- تعیین در صد آسیب پذیری جمعیت مورد مطالعه در هر منطقه جهت ارائه آمار به مراکز تحقیقاتی _ آموزشی بین المللی .
۴-۵- بکارگیری روشهای موثر جهت پیشگیری از آسیبهای احتمالی به افراد و بیماری زایی در آنها .
۵-۵ بررسی و تحقیق دامپزشکی در مناطق مورد مطالعه با نگرش زمین شناسی پزشکی.
۶-۵- تهیه گزا رش مستند از بیماریهای بومی در هر منطقه از کشور برای تهیه آرشیو و تعیین اولویتهای بررسی و تطبیق با گزارشات.
۷-۵- جدیت در امر جمع آوری آرشیو مستند از گزارشات ارائه شده در زمینه بروز بیماری های بومی.
۸-۵- ترجمه و تألیف متون پزشکی مرتبط با اپیدمیولوژی ، سم شناسی محیطی ، پاتولوژی ، پزشکی جغرافیایی و … در ارتباط با هدف واحد پژوهش های زمین شناسی پزشکی .
● سازمانها و نهادهای استفاده کننده از تحقیقات زمین شناسی پزشکی :
۱- وزارت بهداشت،درمان وآموزش پزشکی و زیرمجموعه های تابعه؛
۲- وزارت صنایع و معادن و تمامی سازمانهای مرتبط ؛
۳- وزارت علوم- تحقیقات و فن آوری ؛
۴- وزارت جهادکشاورزی ؛
۵- وزارت نیرو و زیر مجموعه وزارتخانه نظیر سازمان آب و فاضلاب کلیه استانها ؛
۶- سازمان محیط زیست کشور ؛
۷- دانشکده های پزشکی و گروه پزشکی کشور ؛
۸- دانشکده های کشاورزی و گروه کشاورزی ؛
۹- سازمان انرژی اتمی کشور ؛
۱۰- مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران.
● اقدامات انجام شده :
بررسی زمین شناسی پزشکی در برگه ۰۰۰,۱۰۰ : ۱ تهران که مشتمل بر چندین جلد گزارش قابل ارائه می باشد .
● چشم اندازآینده :
با توجه به اینکه کشور ما بخشی از کمربند پراکندگی جغرافیایی بیماری هایی نظیر ( گواتر ، کم خونی ، تالاسمی ماژور و برخی از انواع سرطانها ) میباشد. لزوم بررسی و تحقیقات همه جانبه در سطح ملی امری بدیهی است .
لذا این واحد پژوهشی در نظر دارد به استناد به تفاهم نامه های منعقده با وزارت بهداشت درمان آموزش پزشکی ، سازمان انرژی اتمی کشور ، سازمان آب و فاضلاب استان تهران و دیگر مراکز آموزشی تحقیقاتی دانشگاهی در اولین گام بر طبق گزارشات ارائه شده به تحقیقات موضوعی و منطقه ای بپردازد و سپس با انجام پژوهش های ناحیه ای و وسیع سعی در برقراری ارتباط مفهومی بین آلاینده های ژئوژنیک و بیماری های مرتبط نماید .

منبع : blogfa