اعتیاد اینترنتی شایعه نیست

از زمانی كه پژوهشگران ایرانی در سال ۱۳۷۰ برای اولین بار در ایران توسط مركز تحقیقات فیزیك نظری و ریاضی به اینترنت متصل شدند ۱۴ سال می گذرد. از آن زمان تاكنون اینترنت نه تنها در كشور ما بلكه در سایر كشورهای جهان به صورت انفجاری رشد كرده است و از مراكز نظامی و اداری ، به عنوان اولین استفاده كنندگان این تكنولوژی، به درون بیشتر كامپیوترهای خانگی و مراكز تفریحی كشیده شده است؛ در حقیقت می توان گفت كه از زمان ورود رسمی اینترنت(آخرین دهه قرن بیستم ) مرزهای سیاسی و جغرافیایی جهان به شدت تحت الشعاع این تكنولوژی قدرتمند ارتباطاتی قرار گرفته اند و مردم جهان روز به روز به آرمان «دهكده جهانی» نزدیكتر می شوند. علی رغم تمام ویژگی های برتری كه اینترنت به عنوان سریع ترین وسیله برای دسترسی به اطلاع متنوع علمی، اخبار، سریع ترین راه برقراری ارتباط، تجارت و آموزش و الكترونیك در بر دارد با این حال نگرانی های جدیدی در خصوص نحوه استفاده از اینترنت و تأثیراتی كه این تكنولوژی بر جسم و روان انسانها می گذارد باعث شده كه جامعه شناسان، روانشناسان و والدین بسیاری در بسیاری از كشورهای جهان به شدت نگران رشد اعتیاد جدیدی به نام «اعتیاد اینترنتی» شوند. از آنجایی كه هر روزه نقش اینترنت در زندگی انسانها پررنگ تر می شود و افراد زیادی مجذوب جذابیت ها، دسترسی آسان و راحتی كاركرد این سیستم می شوند لازم است كه به منظور جلوگیری از وابستگی كاذب و نامعقول به اینترنت به بررسی چگونگی وابستگی و عوارض رشد چنین اعتیادی بپردازیم، به همین منظور به گفت وگو با متخصصین جامعه شناس وروانشناس پرداختیم تا آخرین اطلاعات مورد نیاز برای شناخت و مقابله با این پدیده را اختیار شما قرار دهیم. آنچه در ادامه می خوانید مشروح این گزارش وگفت وگو می باشد.
● به عنوان اولین سؤال در حال حاضر چه نگرشی در جهان نسبت به اینترنت وجود دارد و نگاه جامعه و كاربران ایرانی اینترنت به این پدیده چه می باشد؟
▪ امیر سلیمی روانشناس و محقق در زمینه IT در پاسخ به این سؤال می گوید دیدگاه جهانی به اینترنت در حالت كلی (محتوای غیرسیاسی اینترنت) مثبت است و مخالفتی در خصوص استفاده از آن وجود ندارد، هر چند كه نحوه و میزان اجازه استفاده افراد از اینترنت در كشورهای توسعه یافته و كشورهای در حال توسعه در مناطق مختلف جهان متفاوت می باشد. برای مثال در كشوری مثل عربستان بنا به سیاست هایی خاص و الگوهایی كه از سوی برنامه ریزان اجتماعی ارائه شده است دسترسی افراد به اینترنت محدود به بعضی از سایت های خاص می باشد و بنا به اطلاعات موجود مردم این كشور تنها به ۲۵۰۰ سایت دسترسی دارند و یا برای مثال در كشورهایی مثل كره شمالی و كوبا مردم اصلاً دسترسی به شبكه جهانی اینترنت ندارند و در كشورهایی مثل چین، ویتنام و كشورهای سابقاً كمونیست دسترسی به اینترنت تحت نظارت و كنترل شدید دولت ها میسر است.
از آنجایی كه اینترنت یك پدیده نو در سطح جهانی می باشد هنوز برخی دولتها در خصوص گسترش استفاده از آن تردید دارند و با توجه به سابقه استفاده از اینترنت در سایر كشورها سعی در كنترل نحوه استفاده از آن می كنند. برای مثال كشور عراق در زمان حكومت صدام حسین تنها كشور منطقه بود كه اصلاً دسترسی به اینترنت نداشت و داشتن مودم در آن كشور جرم محسوب می شد. كنترل اینترنت و محدودیت استفاده از آن یا دسترسی به بعضی از سایتهای خاص تنها مربوط به كشورهای آسیایی و آمریكای لاتین نیست، به عنوان مثال، می توان به حساسیت دولت های اروپایی غربی به خصوص فرانسه و آلمان به سایت هایی با محتوای نئونازیسم و حساسیت دولت استرالیا به سایت های دارای محتوای مخصوص بزرگسالان اشاره كرد. طبق تحقیقی كه در سال ۲۰۰۴توسط مؤسسه آزادی رسانه ها مستقر در ایالات متحده، انجام شد، نحوه برخورد دولت ها با چگونگی استفاده مردم از اینترنت- در كنار سایر رسانه ها- در ۱۹۳ كشور دنیا مورد مطالعه قرار گرفت. در این بررسی، كشورها از جنبه محدودیت در استفاده از اینترنت به سه دسته بسیار محدود، نسبتاً محدود، كمتر محدود (آزاد) تقسیم شده اند. ۷۳ كشور (۳۸ درصد) در دسته كمتر محدود قرار دارند كه در آنها یا هیچ محدودیتی در دسترسی به اینترنت وجود ندارد یا با محدودیت های بسیار كمی مواجهند. در دسته نسبتاً محدود ۴۹ كشور (۲۵ درصد) قرار دارند كه به نحوی محدودیت هایی برای استفاده از اینترنت به وجود آورده اند، این محدودیت ها می تواند شامل محدودیت های اقتصادی، حقوقی و قانونی و جرایم و تنبیهات مربوط به عدم رعایت آن شود و در دسته سوم كشورهایی قرار دارند كه محدودیت زیادی برای استفاده از اینترنت ایجاد كرده اند ۷۱ كشور (۳۷ درصد) در این كشورها، فراهم كنندگان خدمات اینترنت (ISP ها) یا دولتی هستند یا با نظارت و كنترل دقیق دولت اداره می شوند و كسانی كه استفاده های غیر قانونی و خارج از سیاست های دولت از اینترنت می كنند، به جریمه، آزار و زندان محكوم می شوند. از این رو، دولت های مختلف جهان با توجه به فرهنگ، سنت ها و ارزش های اخلاقی حاكم بر جامعه به روش های گوناگونی مثل فیلتر گذاری و بستن سایت ها، شنود اتاق های گفت وگو، كنترل محتوای مطالب ارسالی، بستن كافی نت ها و تشویق و تبلیغ خودسانسوری در میان كاربران اقدام به كنترل اینترنت می كنند. در كشور ما نیز صرف نظر از نگاههای سیاسی موجود، اینترنت به عنوان وسیله ای كه می تواند باعث پیشرفت علم در جامعه گردد مورد استقبال دولت و مردم ایران قرار گرفته است. در حال حاضر با توجه به آمارهای موجود چند ساله اخیر تعداد كاربران اینترنت در كشور ۲۵ برابر شده و بیش از ۶۴ درصد از كاربران ایرانی در منزل هم از اینترنت استفاده می كنند كه این مسأله نشان دهنده تمایل گسترده به استفاده از این ابزار اطلاع رسانی است.
● با توجه به مطالبی كه شما به آن اشاره كردید مفهوم اعتیاد اینترنتی از چه تاریخی به صورت جدی مطرح شده است و میزان تعداد مبتلایان به این عارضه در كشور ما و سایر كشورها به چه صورت است؟
▪ لازم به ذكر است كه قبل از اعتیاد اینترنتی نوعی دیگر از اعتیاد به نام «اعتیاد به رایانه» در سال ۱۹۸۹ توسط محققی به نام شوتان برای اولین بار مطرح شده بود. این محقق ضمن بررسی هایی كه در زمینه انواع اعتیاد (اعتیاد به مواد مخدر، مشروبات الكلی، اعتیاد به قمار و ...) انجام داده بود به این نتیجه رسیده بود كه گروهی از افراد از رایانه بیش از حد استفاده می كنند و یك رفتار بیمارگونه نسبت به این فناوری نوپا از خود نشان می دهند. در آن زمان این اعتیاد بیشتر در بین برنامه نویسان، طراحان نرم افزارها و سخت افزارها شایع بود و مفهوم اعتیاد به رایانه برای سایر افراد چندان قابل تأمل نبود ولی مفهوم «اعتیاد اینترنتی» برای اولین بار در سال ۱۹۹۵ میلادی توسط روانپزشكی به نام «گلد برگ» مطرح شد. این روانپزشك متوجه شده بود كه علاوه بر اشخاصی كه به دلیل وابستگی شغلی شان به كامپیوتر به آن اعتیاد پیدا كرده اند افراد دیگری هم وجود دارند كه ساعت های زیادی از وقت خود را به استفاده از اینترنت اختصاص می دهند و در بسیاری از مواقع ترجیح می دهند كه وقت خود را با جست وجو در سایت های مختلف كامپیوتری سپری كنند و بعد از مدتی مطالعه بر روی رفتار این اشخاص این اعتیاد جدید را كشف كرد و به تدریج سایر محققین جنبه های دیگر این اعتیاد را شناسایی نمودند. اعتیاد به اینترنت در سالهای اولیه به عنوان یك اعتیاد كم خطر مورد بررسی قرار گرفته بود اما بعد از گذشت مدت زمان نه چندان زیادی به علت رشد چشمگیر مبتلایان به این نوع اعتیاد به شدت در بیشتر كشورهای جهان شایع شد تا جایی كه حتی در بعضی از كشورها این اعتیاد به رسمیت شناخته شده و كلینیك های خاصی برای مداوای معتادین به اینترنت دایر شد. از جمله این كشورها می توان به چین، آمریكا و آلمان اشاره كرد كه به علت تعداد زیاد كاربران اینترنت دارای بیشترین معتادین به اینترنت می باشند. برای مثال در كشوری مثل آلمان بیش از ۳۰ میلیون نفر از مردم به طور روزانه از اینترنت استفاده می كنند كه البته یك میلیون نفر از آنها به اعتیاد اینترنتی و آن لاین مبتلا شده اند.
بر طبق آمار كشور چین با ۹۴ میلیون نفر كاربر اینترنتی بعد از آمریكا با ۲۰۰ میلیون نفر كاربر دومین كشور بزرگ دنیا از لحاظ تعداد كاربر اینترنتی است و ۵/۲ میلیون نفر از این تعداد به اینترنت اعتیاد درجه یك دارند. اما در صورت كلی باید به این موضوع اشاره كرد كه مشكل اعتیاد به اینترنت مختص به كشورهای خاصی نیست و می توان به قاطعیت گفت كه در هر كشوری كه در آن از اینترنت استفاده می شود به طور قطع عده ای هستند كه به اینترنت معتاد شده باشند. من فكر می كنم كه این اعتیاد حتی در طول یك دهه آینده، از آنجایی كه تكنولوژی و انسانها روزبه روز به كامپیوتر و اینترنت وابسته تر می شوند تبدیل به یكی از شایع ترین اعتیادهای شناخته شده جهان گردد و حتی ممكن است تعداد مبتلایان به آن از تعداد مبتلایان به مواد مخدر در سراسر جهان نیز پیشی بگیرد؛ اما در مورد تعداد مبتلایان به این اعتیاد در كشور خودمان باید بگویم كه هنوز هیچ آمار دقیقی از تعداد معتادین اینترنتی در كشور وجود ندارد چون این اشخاص به علت مشكلاتی كه ممكن است از سوی خانواده، محل كار و ... متوجه آنها گردد از بیان حقایق خودداری می كنند. ولی راههایی وجود دارد كه محققان و والدین به كمك آن می توانند اعتیاد خود، كارمندان یا فرزندان خود را به اینترنت از طریق آن تشخیص بدهند.
● معیارهای تشخیص اعتیاد به اینترنت در افراد چیست؟
▪ قبل از هر چیزی باید به این نكته اشاره كنم كه اعتیاد اینترنتی سه مرحله دارد. تداوم استفاده، زیاد شدن ساعت مصرف و مرحله اعتیاد واقعی. اعتیاد به اینترنت هم مثل اعتیاد به تماشای تلویزیون، كشیدن سیگار، انجام دادن فعالیتی خاص در ابتدا كم خطر به نظر می رسد اما به هر حال در صورت بی توجهی به آن تبدیل به یك اعتیاد صد در صد واقعی می گردد. از معمول ترین معیارهای تشخیص اعتیاد به اینترنت می توان به مواردی نظیر افت تحصیلی شدید، كاهش وزن به علت از بین رفتن نظام تغذیه بدن، بالا رفتن دامنه تنش های عصبی، كاهش فعالیت های اجتماعی، معاشرت با اشخاص یا گروههای بزرگتر، قانون گریزی، عدم مسئولیت پذیری در خانواده، خشونت بیش از حد، پرخاشگری، تغییر عادت های رفتاری، ابتلا به سردردهای عصبی و ... نام برد كه می توان به كمك آنها علائم اعتیاد به اینترنت را در دیگران شناسایی كرد.برای مثال هنگامی كه شما نوجوانی را برای خوردن شام صدا می زنید و ساعت ها طول می كشد تا رایانه خود را خاموش كند باید احتمال داد كه این فرد به اینترنت معتاد شده است. همچنین افرادی كه زمانهای طولانی و متمادی را صرف انجام بازیهای رایانه ای كنند یا در گروههای بحث اینترنتی شركت می كنند در شمار افراد آلوده قرار می گیرند. نكته ای كه باید به آن توجه جدی شود این است كه این افراد درست مثل معتادان به مواد مخدر، بعد از مدتی و در صورت عدم دسترسی به كامپیوتر و اینترنت دچار بیقراری، تحریك پذیری، عصبانیت و احساس نیاز می شوند. البته شدت این علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است. درمان اعتیاد به اینترنت از آنجایی حائز اهمیت است كه وابستگی به كامپیوتر و بی تفاوتی نسبت به دیگران باعث عدم مسئولیت پذیری نسبت به خانواده، ازدواج، شغل و سایر مسائل می شود و به همین دلیل مشكلات كوچك و بزرگی برای خودشان به وجود می آورند كه در صورت ادامه این روند، پیش بینی ها آینده ای نگران كننده را نشان می دهد.
● اعتیاد به اینترنت نشانه چیست و چه عواملی در گرایش افراد به سوی این اعتیاد نقش دارند؟
عباس محمدی اصل، دكترای جامعه شناسی و استاد دانشگاه در این خصوص معتقد است كه مشكل اعتیاد اینترنتی از عوارض زندگی در دنیای متمدن است ولی با این حال این مشكل در جوامع غربی كمتر از جوامع شرقی به چشم می خورد و علت این امر این است كه در جوامع غربی ارائه اینترنت به درون جامعه به همراه یك برنامه مدون و پایدار و طبق برنامه ریزی های قبلی صورت گرفته است در حالی كه ورود اینترنت به سایر كشورها طبق برنامه و كنترل شده نبوده است و به همین دلیل است كه دچار مشكلاتی شده اند. مورد دیگر این است كه بعد از ورود اینترنت به ایران نگاه جامعی در خصوص اینترنت در كشور ما وجود ندارد و بعضی اشخاص همواره سعی در زیر سؤال بردن اینترنت می كنند و علتی هم كه برای مخالفت خود می آورند این است كه در اینترنت مطالب غیراخلاقی زیادی وجود دارد و این موضوع سبب انحراف جوانان می شود! در حالیكه در جهان غرب (گذشته از سایر استفاده های فرعی كه هر شخصی می تواند از اینترنت داشته باشد) امروز به این نتیجه رسیده اند كه آموزش یكدست می تواند استعدادها را از بین ببرد و سعی می كنند با در اختیار گذاشتن اینترنت در اختیار تمام اقشار جامعه به شكوفایی و پرورش استعدادهای جوانان و دانشجویان كشور خود كمك كنند. وی علت موفقیت بیشتر دنیای غرب را در خصوص نحوه استفاده از اینترنت وجود «برنامه ریزی منظم اجتماعی» می داند و این موضوع را یادآوری می كند كه آنها می خواهند با این كار از الگوهای قدیمی آموزش خلاص شده و جامعه، محیط های علمی و فرهنگی را به سمت خلاقیت های جدید و دنیای مدرن هدایت كنند ولی به نظر می رسد یكی از علت های مهم روند رو به رشد مشكل اعتیاد اینترنتی در ایران این است كه مدیریت كلان اجتماعی برنامه ریزی مناسبی برای رفع مشكلات جوانان نظیر رفع بیكاری، شرایط مناسب ادامه تحصیل و مشكلات معیشتی جوانان ننموده، برنامه ریزان اجتماعی برنامه مناسبی ارائه نكرده اند، در زمینه نحوه استفاده از اینترنت كار فرهنگی صورت نگرفته كه در صورت ادامه این روند باید شاهد عوارض آسیب جدیدی باشیم كه جامعه ما را تهدید می كند. این آسیب این است كه نظم جهانی انسان را به سوی فردیت هدایت می كند اما سنت می خواهد كه جوانان را به سمت یك اجتماع یكدست متمایل نگه دارد. این موضوع باعث بوجود آمدن مشكلات آشكار و نهان زیادی برای جوانان می شود. برای مثال جوان به علت تضادی كه بین سنت و مدرنیته وجود دارد نمی تواند ارتباطات خود را با دیگران سازمان دهی كند و بنا به گفته «اریك فروم» دو مشكل پیدا می كند. یا خودش را آزار می دهد یا دیگری را. در واقع وقتی این رفتارها تبدیل به یك فرایند اجتماعی می شوند جوان می خواهد تشخص پیدا كند، در ارتباطات اجتماعی خودش را نشان بدهد و از طرفی این راه وجود ندارد. در این فضای كشمكش بین دنیای مدرن و دنیای سنتی تنها وسیله ای كه در اختیار جوانان قرار دارد یك كامپیوتر و یك مودم برای اتصال با دنیای اینترنت است. جوان وارد یك فضای مجازی می شود و در این فضا می خواهد شروع به مكالمه و تبادل افكار كند. در این صورت نكته ای كه وجود دارد این است كه این شخص از واقعیت دور می شود و فراموش می كند كه ارتباطات مجازی و واقعی چقدر تفاوت دارند و دچار رفتار دوگانه می شود و دچار تخیلاتی می شود كه اگر به خودش آزار نرساند به دیگری آزار می رساند.
● گذشته از مشكلاتی نظیر نبود امنیت شغلی، بیكاری، برنامه ریزی مناسب اجتماعی و... كه هر كدام می توانند باعث گرایش هر چه بیشتر افراد به اینترنت شود علت های روانی اعتیاد به اینترنت چیست؟
سلیمی، روانشناس در پاسخ به این سؤال می گوید: یكی از بزرگترین علت های روانی هر نوع اعتیادی فرار از مشكلات روزانه می باشد. اما موضوعی كه در اینجا بایستی به آن توجه شود مشخص كردن مسئله سن، جنسیت و كاربری است كه قصد استفاده از اینترنت را دارد. كاربر اینترنتی محدوده سنی و جنسیت مشخصی ندارد. این به این مفهوم است كه منحصرا تمام استفاده كنندگان از اینترنت مرد یا زن نمی باشند و افراد متفاوتی از این دو جنسیت با سنین مختلف اقدام به استفاده از این تكنولوژی می كنند. برای مثال یك دانش آموز دبستانی یا دبیرستانی، یك ورزشكار، یك مادر خانه دار، یك استاد دانشگاه و.... هر كدام می توانند از كاربران اینترنت باشند و هر كدام با توجه به نیازهایی متفاوتی كه دارند از آن استفاده كنند اما موضوعی كه در حالت كلی عمومیت دارد این است كه این افراد هر كدام برای خود مشكلاتی دارند كه باعث آزار و اذیت آنها از درون می شود، مشكلاتی كه گاه نمی توانند آنها را به راحتی با والدین، دوستان یا نزدیكان خود در میان گذاشته و بنابراین سعی می كنند اقدام به برقراری ارتباطات مجازی در محیط اینترنت نمایند. برای مثال دانش آموزی كه در خانواده ای زندگی می كنند كه درون آن خانواده محبتی به او نمی شود، والدین او با یكدیگر اختلاف دارند و... با توجه به اطلاعاتی كه درباره اینترنت از جامعه و اطرافیان خود دریافت می كند وارد این دنیای مجازی می شود، تحت تاثیر ارتباطات قرار می گیرد و بشدت مجذوب این محیط می شود.
از طرفی ارتباطاتی كه بین این دانش آموز و افرادی كه با آنها اقدام به برقراری ارتباط می نماید باعث بوجود این تفكر غلط در ذهن او می شود كه از طریق اینترنت می تواند با تمام دنیا ارتباط سالمی برقرار كرده، از این لحظات به شادی برسد و... كه همه این تفكرات در كنار هم باعث وابستگی شدید او به اینترنت می گردد. ادامه این روند در دراز مدت همانطور كه قبلا به آن اشاره شد باعث بوجود آمدن نوعی آمادگی ذهنی و روحی برای ورود به اعتیاد ۳ مرحله ای و در نهایت پناهندگی او به دنیای مجازی شود. اگر بخواهیم به این مسئله فقط از نگاه فردی نگاه كنیم به این نتیجه می رسیم كه تمام عوارض ناشی از این اعتیاد متوجه خود شخص خواهد شد ولی مسئله مهمتر جدا از خطراتی كه سلامت اخلاقی معتاد به اینترنت را تهدید می كند این است كه این شخص بعد از مدتی شروع به تبلیغ استفاده از اینترنت در بین دوستان و هم سن وسالان خود می كند، كه اینكار خود می تواند باعث گسترش اعتیاد به اینترنت گردد كه صحت این ادعا خبر دستگیری دختری بود كه چندی پیش با استفاده از اینترنت توانسته بود ۲۰۰ دختر را ترغیب به فرار از خانه كند.
همچنین دكتر محمدرضا حسینی، جامعه شناس، با اشاره به عبارت «فرار از دنیای واقعیت» در پاسخ به این سؤال می گوید: معتادان اینترنت ترجیح می دهند با تشكیل گروه ها و برقرار كردن ارتباطات تنگاتنگ با یكدیگر به نوعی خلاهای روحی خود را برطرف كنند. این جامعه شناس می افزاید: برای دسته ای از جوان ها كه اسیر اینترنت شده اند دنیای مجازی چت روم ها و بازی های اینترنتی به راحتی جایگزین افراد فامیل، دوستان، تحصیل، اشتغال و خواب می شود، به طوری كه بعضی از جوانان ایرانی از ساعت ۱۰ شب تا ۴ صبح وقت خود را صرف اینترنت می كنند و به طور هفتگی ۴۰ تا ۵۰ ساعت با اینترنت هستند و از دنیای واقعی كه در آن زندگی می كنند فاصله می گیرند. وی در ادامه می افزاید: نوجوانان معتاد به اینترنت صرفنظر از جنسیت، سن و مقطع تحصیلی بدون هیچ منظور و هدفی تنها برای یافتن چیزهای جدید و مهیج در این شبكه پرسه می زنند كه معضلات اقتصادی، بیكاری و نبود امنیت شغلی آن را تشدید می كند.● چه خطراتی افراد مبتلا به اعتیاد اینترنتی را تهدید می كند ؟
سلیمی، در پاسخ به این سؤال می گوید: میزان خطراتی كه شخص را تهدید می كند بسته به سن، جنسیت و موقعیت فردی و اجتماعی متفاوت است. از شایع ترین خطراتی كه می توان به آنها اشاره كرد، خطر تشدید افسردگی، از بین رفتن خلاقیت، كاهش كیفیت روابط اجتماعی، كم خوابی، افت تحصیلی و كاری، فرار از مدرسه، طلاق (به تازگی می توان شاهد طلاق زنان و شوهران جوانی بود كه در اثر ارتباطات جانبی ناشی از سوء مصرف اینترنت، اعتماد به یكدیگر را از دست داده اند و نهایتا از همدیگر جدا شده اند)، بی اعتنایی و از بین رفتن حس مسئولیت پذیری، از دست دادن شغل، مقروض شدن و... نام برد. اصولا كسی كه اعتیاد پیدا می كند از افسردگی پنهان رنج می برد كه منجر به اعتیاد می شود؛ اما اعتیاد اینترنتی خود می تواند به تنهایی باعث تشدید افسردگی شده و در مراحل بعدی پلی برای رسیدن به سایر اعتیادها گردد. مشكلی كه باعث پیچیدگی اوضاع می شود این است كه بیشتر كاربران اینترنت مسئله اعتیاد به اینترنت را جدی نمی گیرند و معتقدند كه اعتیاد اینترنتی نوعی شایعه دولتی برای عدم استفاده جوانان از اینترنت می باشد اما مسئله این است كه این اعتیاد اكنون در چندین كشور اروپایی و آسیایی به رسمیت شناخته شده و حتی مراكز ترك اعتیاد آنلاین در آن كشورها ساخته شده است. بیشتر افراد فكر می كنند كه اعتیاد باید نشانه های ظاهری داشته باشد ولی فرق اعتیاد اینترنتی با سایر اعتیادها این است كه اعتیاد اینترنتی در مراحل اولیه آثار جسمی به همراه ندارد ولی مشكلات روحی، اخلاقی و اجتماعی كه این معضل در پی دارد به وضوح آن را به موازات دیگر موارد اعتیاد قرار می دهد. برای مثال كم خوابی های شبانه یك نوجوان دبیرستانی باعث خستگی روزانه می شود نوجوان كم كم از مدرسه غیبت می كنند و بیشتر و بیشتر به اینترنت معتاد می شوند.
همان طور كه گفته شد مقروض شدن نیز یكی دیگر از خطرات شایع در این نوع اعتیاد می باشد. شخصی كه به اینترنت معتاد شده است ممكن است برای تهیه مخارج اشتراك كارت اینترنت، پرداخت قبض تلفن و برق از سایر نیازهای واجب خود صرف نظر كند. برای مثال چندی پیش خانمی در خصوص اعتیاد بیش از حد فرزندش به اینترنت این گونه می گفت كه فرزندش برای تهیه مخارج اشتراك كارت و پرداخت هزینه تلفن بیش از نیمی از شهریه دانشگاه خود را صرف پرداخت هزینه اینترنت كرده و از آنجایی كه برای پرداخت شهریه به دانشگاه با مشكل مواجه شده تصمیم گرفته كه یك ترم مرخصی تحصیلی بگیرد! حتی در نمونه دیگری پسری در خاطرات خود در یك وبلاگ نوشته بود كه در یك نیمه شب سرد زمستانی بعد از تمام شدن كارت اینترنتی خود وی برای اتصال مجدد به شبكه ۵ كیلومتر رانندگی كرده است تا نهایتاً موفق به خرید یك كارت شده است!
از طرف دیگر جدید ترین خطری كه این افراد در معرض آن هستند خطر گرفتاری در مبحث جرائم اینترنتی می باشد. واقعیتی كه باید به آن توجه شود این است كه همه افراد از اینترنت استفاده درست و منطقی نمی كنند. اعتیاد به اینترنت از آنجایی كه میزان حضور افراد در اجتماع را كاهش می دهد ممكن است آنها را به سمت انجام دادن كارهایی مثل سرقت فایلها و اطلاعات شركت ها، سرقت از شبكه های مالی و... سوق دهد كه از آن به نام جرائم اینترنتی یاد می شود و همان طور كه می دانید قوانین سختی از سوی جامعه جهانی برای مبارزه با جرائم اینترنتی در نظر گرفته شده است. برطبق تازه ترین تحقیقاتی كه از سوی پلیس ملی آمریكا در این زمینه صورت گرفته به این موضوع اشاره شده است كه از سال ۱۹۹۵ به بعد جرایم مشهود به میزان ۱۴/۲ درصد كاهش داشته است ولی برعكس آمار جرائم اینترنتی روز به روز افزایش یافته و موجب دردسرهای جدیدی شده است.
همچنین «دكتر علی فرجام» روانشناس اجتماعی، در مورد خطر اعتیاد اینترنتی می گوید: آخرین تحقیقات انجام شده در كشور نشان می دهد كه بیشتر استفاده كنندگان از اینترنت جوانان هستند و ۳۵ درصد از آنها به خاطر حضور در چت روم، ۲۸ درصد بازی های اینترنتی، ۳۰ درصد چك كردن پست الكترونیكی و ۲۵ درصد نیز مشغول جست وجو در شبكه جهانی هستند. اعتیاد به اینترنت می تواند مشكلات جدی تحصیلی و خانوادگی برای مخاطبان درست كند و اگر استفاده كنندگان از اینترنت نتوانند به مدت یك ماه دوری از اینترنت را تحمل كنند در معرض خطر اینترنتی قرار دارند و متأسفانه ما شاهد افزایش این پدیده در میان جوانان هستیم به طوری كه بعضی از جوانان شب ها را تا صبح با اینترنت می گذرانند و تمام مدت صبح را خواب هستند و این مسأله عواقب زیادی را به دنبال دارد. اعتیاد به اینترنت می تواند علایم افسردگی نوجوانان را مخفی كند و تشخیص این اختلال روانی را در این گروه سنی به تعویق بیاندازد. اگر جوانان به سمت این گونه اعتیادها روی بیاورند دیگر به سمت كار و خلاقیت نمی روند و به جای اینكه از اینترنت برای بالا بردن اطلاعات خود استفاده كنند دچار مسائل حاشیه ای می شوند.
● عوارض فیزیكی ناشی از اعتیاد به اینترنت چیست؟
دكتر «ارسلان لطفی» در مورد عوارض طولانی مدت كار با رایانه می گوید: از عوارض كار طولانی مدت با رایانه می توان به مشكلات بینایی، عوارض مفصلی و عضلانی، مشكلات پوستی، استرس و مشكلات عصبی اشاره كرد. كار با رایانه بخصوص اینترنت كه مستلزم صرف وقت بیشتری است مشكلات زیادی را برای بینایی انسان به وجود می آورد كه از جمله آنها می توان به درد، سرخی و سوزش چشم، و سردرد اشاره كرد. چشم های انسان عادت دارند تا بسیار راحت بر روی اشیای دور و نزدیك متمركز شوند به همین دلیل احتمال خستگی ماهیچه چشمی كه بر روی صفحه مانیتور متمركز شده اند زیاد است. لطفی در ادامه می افزاید: از دیگر عوارض كار با رایانه، دردهای عضلانی و درد مچ دست و بازوها است، درد گردن و كمر درد نیز در درازمدت باعث خمیدگی پشت می شود و این عمل باعث وارد شدن فشار زیاد در طولانی مدت بر روی ماهیچه ها و تاندون های فرد می شود و در نهایت می تواند به مشكلات عضلانی و مفصلی نیز منجر شود. وی در مورد مشكلات پوستی نیز اظهار می دارد: ولتاژ زیاد لامپ تصویر باعث تولید میدان الكترواستاتیك و بارهای الكتریكی مثبت در سطح خارجی صفحه نمایش می شود، در میدان بین بارهای مثبت و صورت اپراتور گرد و خاك و ذرات در تمامی جهات حركت می كنند و افراد مدام از حساسیت های پوستی شكایت دارند، وجود بارهای مثبت در این میدان در كسانی كه حساسیت پوستی دارند باعث خشك شدن پوست دست و صورت و ترك خوردن آن می شود. این متخصص می گوید: بدنه رایانه ها و نمایشگرها براثر گرم شدن، بوی مخصوصی از خود متصاعد می كنند از جمله این بوها گاز دیوكسن است كه توسط بدنه رایانه ها تولید می شود و این مواد به عنوان مواد ضد حریق در بدنه این نمایشگرها به كار می روند و گاز ازن به هنگام كار چاپگر لیزری تولید می شود كه به بافت مخاطی بینی، چشم و گلو آسیب می رساند.
● با وجود تمامی مطالبی كه تاكنون بیان شده چگونه می توان با اعتیاد اینترنتی مقابله كرد؟
دكتر محمدی اصل، استاد دانشگاه در پاسخ به این سؤال می گوید: اعتیاد اینترنتی به عنوان یك آسیب اجتماعی، ممكن است هیچ گاه به طور كامل ریشه كن نشود، اما با تدبیر، اندیشه و برنامه ریزی مناسب توسط افراد آگاه حداقل می توان آن را به كنترل درآورد. در این راستا تلاش ما بر این است تا با ارتقاء سطح آگاهی اقشار مختلف جامعه پیشگیری از اعتیاد اینترنتی را ترویج دهیم. از زمان شیوع بیماری «اعتیاد اینترنتی» روشهای غلطی برای مقابله با این پدیده مورد استفاده قرار گرفته است. برای مثال خانواده ها و سیاستمداران سعی كرده اند با فروختن كامپیوترها و بستن كافی نت ها( در برخی از كشورهای آسیایی) از گسترش و شیوع این پدیده در میان جوانان جلوگیری كنند ولی مطالعات نشان داده است كه این تاكتیك ها نمی تواند مانع از گسترش این نوع اعتیاد شده و خانواده ها و سیاستمداران باید اعتیاد اینترنتی را به رسمیت بشناسند. از سوی دیگر حتی شاهد هستیم كه در بعضی از برنامه ها و سریال هایی كه از تلویزیون پخش می شود تصویر و تعریف غلطی از اینترنت ارائه می شود. در حالی كه اینترنت اصلاً چیز مخربی نیست. ایراد از نحوه استفاده ما و عدم برنامه ریزی مسئولان برای آن است. ما به خاطر اینكه ضعف های خودمان را نادیده بگیریم نباید بگوییم اینترنت بد است. درواقع اكثر جوانان در عصر حاضر دچار یك اضطراب هستند و به دنبال نقش خود در محیط پیرامون خود هستند. آنچه كه مسلم است این است كه سیستم مدیریت اجتماعی باید به حمایت بیشتری از جوانان بپردازد و با آنها مقابله به مثل نكند و سعی كند در صورت بروز خطایی در استفاده از اینترنت از طریق مبادی قانونی با جوانان برخورد كند. چرا كه آنها قربانی فقدان برنامه ریزی مناسب بوده اند در غیر این صورت برخورد قانونی و... باعث به وجود آمدن واكنش های سنگینی تری از سوی جوانان می شود. آنچه كه مسلم است این است كه داشتن برنامه فرهنگی، اجتماعی و آموزشی مناسب، ساخت برنامه های آموزنده جهت دار (به سوی افزایش آگاهی نه نفی اصل موضوع) و تبلیغات آموزشی در اماكن عمومی از مطمئن ترین و كم هزینه ترین راه های مناسب و شناخته شده می باشد. برای مثال بهتر است به جای اینكه تمام بیلبوردهای نصب شده در داخل شهر، میادین شهر و حتی متروها را با تبلیغات لوازم خانگی و... اشغال كنیم از تعدادی از آنها برای تبلیغات آموزشی استفاده كنیم.

نویسنده: محمد صادق امینی

منبع : بانک مقالات ارتباطات اجتماعی