کپی کردن از کپی ممنوع

جهان فناوری اطلاعات از تعدادی دستگاه كامپیوتر و شبكه های غول پیكر تشكیل شده اما تمامی این شبكه ها و دستگاه های موجود در آن به وسیله ماده سیالی به نام محتوا معنا پیدا می كند. درواقع محتوا همان چیزی است كه با ابزارهای گوناگون ارتباطی مانند كتاب، مجله، تلویزیون، ویدئو و ماهواره نیز تطبیق یافته و به وسیله این ابزارها در سطح جامعه جهانی جاری می شود. بحث بر سر محتوا و مالكیت آن از دیرباز به عنوان یكی از موضوعات مهم جهان امروز به شمار می رفته و جدل های قانونی و حقوقی بسیاری نیز بر سر چگونگی انجام و اجرای آن صورت گرفته است. هرچند برای بسیاری در ایران كپی رایت و حقوق معنوی حداقل از سطح نوشتاری بالاتر نیامده، اما امروزه كمتر محتوایی در جهان بدون داشتن حقوق معنوی خاص ارائه می شود. كاربران ایرانی كه بدون قوانین حق مالكیت معنوی با جهان تكنولوژی اطلاعات خو گرفته اند درواقع از معدود كاربران جهان هستند كه آزادانه می توانند هر محتوایی را از روی شبكه ها برداشت كرده و مورد استفاده قرار دهند، برای كاربران ایرانی حتی محدودیتی برای استفاده از نرم افزار نیز وجود ندارد و سال ها است كاربران این مرز و بوم با نرم افزارهایی سروكار دارند كه با قفل های شكسته و یا به همراه نرم افزار های كرك (قفل شكن) به آنها عرضه شده است.
در چنین بازار به هم ریخته ای از قضا حالا می توان شركت هایی را یافت كه كار آنها فقط كپی و بسته بندی نرم افزارهای قفل شكسته است و بسیاری از آنان از طریق این كپی كاری و بدون پرداخت یك دلار بابت حق لیسانس استفاده و كپی این دسته از نرم افزارها به نان و نوایی رسیده اند و اسمی به هم زده اند. بسیاری از این دسته از شركت ها روی محصولات سراسر كپی خود این جمله را با تاكید نوشته اند كه هرگونه كپی و فروش مجدد از نرم افزارهای این بسته نرم افزاری ممنوع است. درواقع در اینجا حداقل اگر كپی ممنوع نیست فعلاً كپی كردن از كپی ممنوع شده است.
● كپی رایت و ایجاد ضابطه
حدود یك سال قبل حكم محكومیت هشت نفر از تكثیركنندگان غیرمجاز یك نرم افزار مترجم صادر شد و متهمان تنها به پرداخت جزای نقدی محكوم شدند. این شاید یكی از معدود پیگیری های حقوقی در زمینه مالكیت معنوی در فضای دیجیتالی در ایران بود كه آن هم با پیگیری های شركت ایرانی تولید كننده نرم افزار مترجم و پس از مدت ها به نتیجه حداقلی رسید.هرچند مشخص نشد میزان ضرر و زیانی كه كپی كاران محترم از این طریق به شركت مزبور وارد ساخته اند واقعاً جبران شد یا نه. این پرونده از تیرماه سال ۸۳ و با شكایت تولید كننده نرم افزار مترجمی آغاز شد كه قادر بود متون تخصصی را به ۴۴ رشته گوناگون ترجمه كند. پس از آنكه این پرونده برای رعایت كار تخصصی به شعبه هفت بازپرسی كاركنان دولت ارجاع شد با هماهنگی اداره عملیات ویژه آگاهی و همچنین كمیته مبارزه با جرایم رایانه ای قوه قضائیه پیگیری های سازمان یافته ای در خصوص كشف نرم افزارهای تقلبی و شناسایی متهمان به عمل آمد و پس از بررسی های لازم طی چند عملیات اداره آگاهی موفق به دستگیری متهمان به همراه سی دی های قفل شكسته شد و پس از آن با انتقال متهمان و سی دی های مكشوفه به دادسرا رسیدگی قضایی این پرونده آغاز شد. دادگاه سرانجام با توجه به دلایل موجود در پرونده هشت نفر را به خاطر نقض حقوق پدیدآورندگان نرم افزار مجرم دانسته رای به محكومیت كپی كنندگان داد ولی با توجه به رعایت حال مرتكبین كه سن كم و شرایط خاص جرم عنوان شد حكم محكومیت آنها به جزای نقدی تخفیف یافت هرچند گفته شد در صورت تكرار برابر با ماده ۱۳ قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مجازات زندان در انتظار آنها خواهد بود. نمونه پرونده هایی از این دست را عمدتاً با شكایت برخی تولید كنندگان نرم افزار ایرانی می توان در دادگاه های ایران پیدا كرد، محكومیت تعدادی از كسانی كه مرتكب چنین كپی كاری هایی شده اند نیز نشان می دهد كه حداقل از نظر قانونی در این زمینه خلأ وجود ندارد. اما امروزه به راحتی می توان نرم افزارهای غیرایرانی را در بازارهای نرم افزار پیدا كرد كه چندین برابر ارزان تر از قیمت واقعی آنها به فروش می روند. به واقع به نظر می رسد كه قانون پدیدآورندگان نرم افزار و جرایم آن صرفاً در مورد مواردی است كه نرم افزار در داخل كشور تولید شده است چراكه نرم افزارهای خارجی به شكل علنی و واضح و درواقع پشت ویترین به فروش می رسند.
هرچند آئین نامه هایی از قبیل حمایت از پدیدآورندگان نرم افزار هم اكنون در كشور شكل اجرایی به خود گرفته اما بسیاری از كارشناسان اعتقاد دارند كه نپیوستن به سازمان های مالكیت معنوی مانند سازمان كپی رایت جهانی عملاً اجرای چنین آئین نامه هایی را به صورت فقط یك تمرین كپی رایت درآورده است.سهیل مظلوم رئیس انجمن شركت های انفورماتیك كه خود در تدوین آئین نامه حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزار همكاری داشته در این زمینه می گوید: با تدوین این آئین نامه تمام طرف های درگیر در تولید و ایجاد یك نرم افزار اعم از پدیدآورنده، مالك و ثبت كنندگان تكلیف خود را دانستند و حقوق مادی و معنوی آنها مشخص شد تا هنگام اجرای عملی دچار ابهام نشوند و با تدوین این آئین نامه حد فاصل میان نرم افزار و سخت افزار منتفی شد.با این حال حتی مظلوم هم تاكید می كند كه این آئین نامه صرفاً در حیطه داخل قابلیت اجرا دارد و صرفاً می تواند تمرینی باشد تا در آینده و در صورت پیوستن به كپی رایت جهانی با مشكلات نرم افزاری كمتری در داخل كشور مواجه شویم.با این حال حتی خوشبین ترین كارشناسان نیز معتقدند كه باید برای اجرای چنین آئین نامه ای یك متولی مشخص وجود داشته باشد. تا پیش از این صحبت از شورای عالی انفورماتیك بود اما از چند سال قبل و با مشخص شدن طرح ایجاد سازمان نظام صنفی رایانه ای این موضوع به آن نهاد سپرده شد. هرچند هنوز از سوی سازمان نظام صنفی رایانه ای در زمینه قوانین مربوط به كپی رایت و حق مالكیت معنوی فعالیت بیرونی مشخصی دیده نشده اما به نظر می رسد موجه ترین مرجع برای پیگیری این دسته از موضوعات و اجرای آئین نامه مذكور همین سازمان باشد.محمدامین شهرستانی رئیس مجمع ناشران الكترونیكی نیز اخیراً در یك مصاحبه اینگونه اظهارنظر می كند كه كپی رایت باید در اولویت كاری كمیته قرارگیرد، زیرا كار با محتوا مرتبط است و تا زمانی كه امنیت سرمایه گذاری در بخش محتوا نداشته باشیم، هیچ حركت دیگری نتیجه نخواهد داشت، به گونه ای كه اطلاعات محصولات تولیدی در مسیر دستبرد حقوقی متخلفان قرار می گیرد.به گفته شهرستانی كپی رایت همچنان مهمترین مشكل این صنف است.
او تاكید می كند : ما صنف را به عنوان ایجاد ضابطه می خواستیم، به گونه ای كه قبل از تشكیل دادگاه برای رسیدگی به مشكلات تولید كنندگان داخلی با اخطارهای كتبی به واحدهای متخلف مقابله كند، همچنین سازمان با شناسایی فروشگاه های مجاز برای فروش نرم افزار آنها را به استفاده از نرم افزار اصلی متعهد كند، از طرفی حركت كپی سی دی ضابطه مند باشد و نظارت بر كارخانه های تكثیر سی دی وجود داشته باشد. به اعتقاد وی سازمان نظام صنفی باید قادر باشد كمتر از۲۴ ساعت واحدهای متخلف را شناسایی كند و با دادن اخطار آنها را جریمه و یا تعطیل كند تا تولیدكننده ها اسیر سیكل چندساله دادگاه ها نشوند.
● خلاء قانونی
موضوع كپی رایت در حوزه دیجیتال هرچند با حضور و گسترش استفاده از كامپیوتر و اینترنت شكل جدی تری به خود گرفته اما سال ها است در جهان به عنوان یك بحث پیاده شده شكل و قالب اصلی خود را پیدا كرده است. به رغم اینكه كپی رایت در این حوزه در جهان به صورت نسبتاً یكسانی اعمال می شود، اما تغییرات سریع تكنولوژی عملاً ریسك استفاده های غیرقانونی از محتوا را روی ابزارهای دیجیتالی افزایش داده است.مشهورترین مورد در این زمینه جنجال هایی بود كه سایتی با عنوان «نپستر» خلق كرد. این سایت به كاربران اینترنتی اجازه می داد با دانلود كردن یك نرم افزار خاص به آهنگ های مورد علاقه خود گوش بدهند.هرچند نپستر هزینه یك بار استفاده از این آهنگ ها را پرداخته بود اما به دلیل آنكه این آهنگ ها را در اختیار میلیون ها كاربر اینترنتی قرار داد از سوی صنعت موسیقی تحت تعقیب قرار گرفته و درست در زمانی كه این سایت به اوج محبوبیت خود رسیده بود، دادگاه حكم به تعطیلی آن داد. نپستر درواقع از خلاء قانونی در زمینه ارائه موسیقی روی اینترنت استفاده كرد. اما به نظر می رسید آنها حداقل هوشمندی مدیران شركت كازا را نداشتند.
كازا به دنبال نپستر پا به میدان گذاشت و نرم افزاری را روی سایت خود ارائه داد كه كاربران می توانستند از طریق آن به جست وجوی فایل های مورد علاقه خود ( از جمله فایل های موسیقی) بپردازند. در این میان كازا برای آنكه اسیر شكایت های خرد كننده صنعت موسیقی قرار نگیرد نرم افزار خود را به گونه ای طراحی كرد كه كاربران موسیقی ها را نه از سایت این شركت بلكه از كامپیوتر دیگر كاربران دانلود كرده و استفاده كنند. كازا با این كار عملاً قدرت مانور تكنولوژی را در مقابل قوانین سنتی به رخ كشید هرچند صنعت موسیقی هم بیكار ننشست و این بار كاربرانی را هدف قرار داد كه با استفاده از نرم افزار كازا به دانلود غیرقانونی موسیقی می پرداختند.اما موسیقی همه موضوعات مربوط به حقوق معنوی را در اینترنت تحت تاثیر قرار نداده است. گوگل به عنوان شركتی كه همواره در فكر توسعه و كسب سهم بیشتر از فضای دیجیتالی است یكی دیگر از شركت هایی است كه در معرض چنین اقدامات قانونی قرار داشته است. چند ماه قبل درست پس از آنكه این شركت اعلام كرد قصد دیجیتالی كردن كلیه كتاب های موجود در كتابخانه های بزرگ جهان را دارد بنگاه های انتشاراتی بزرگ جهان اعلام كردند كه تصمیم دارند علیه این اقدام گوگل اعلام جرم كنند. گوگل البته می گوید تمامی تلاش خود را به كار خواهد گرفت تا با ارائه بهترین و منطقی ترین خدمات، منافع شركایش را در این پروژه حفظ كند.
اگرچه مقامات ارشد گوگل حاضر نشده اند توضیح دهند چطور قصد دارند با آن لاین كردن كتب منافع خود، ناشران و نویسندگان كتاب را حفظ كنند اما آدام اسمیت مدیر ارشد تولید تجاری گوگل اعتقاد دارد كه گوگل بر مبنای تعامل با سایرین و اصل خودداری از به مخاطره انداختن منابع سایرین پا به عرصه حیات گذاشت. غول جست وجوگر اینترنت حاضر نیست به شكایاتی كه تا این مقطع دریافت كرده، اشاره كند. یكی از سخنگو های گوگل گفته بود شركت متبوعش ناشران را از طرف های ذی نفع در پروژه های دیجیتالی كردن كتابخانه ها می داند اما حاضر به ارائه توضیحات بیشتری در این زمینه نشده بود. این در حالی است كه تا پیش از اعلام برنامه گوگل بسیاری از ناشران مشاركت در زمینه انتشار آن لاین كتب برروی شبكه جهانی وب را فرصتی طلایی برای خود می پنداشتند اما امروز ورود این غول را به عرصه نشر و كتاب خطری جدی برای خود تلقی می كنند. با این حال مقامات گوگل قصد ندارند با گذاشتن كل یك كتاب روی سایت خود عملاً این شركت را در معرض هزاران شكایت قرار دهند. شیوه كار گوگل نیز مشابه كازا به نوعی منفعت بردن از این قضیه با توجه به محدودیت های قانونی است.
پیشنهاد گوگل این است كه وقتی كتابی به روی بانك كتب این پورتال قرار می گیرد كاربر تنها می تواند چند صفحه از آن را مطالعه كند اما در صورتی كه تمایل داشته باشد كتاب را به طور كامل مطالعه كند به لینكی ارجاع داده می شود كه او را به سایت ناشر و عرضه كننده كتاب ارجاع می دهد. اگر قرار باشد كتاب با پرداخت وجهی در اختیار شخص قرار گیرد گوگل از محل قراردادن آگهی بر روی وب سایت ناشران منافعی به دست می آورد كه بخشی از آن به مالكان سایت ها تعلق می گیرد. آنچنان كه مدیران گوگل می گویند آنان مانند سایر خدمات متعارف گوگل بابت جست وجوی كتب و معرفی ناشران هزینه ای دریافت نمی كنند و عواید آنها از بابت دریافت پورسانت فروش هم ناچیز است.همین مسئله باعث شد كه بسیاری از ناشران حاضر شوند در پروژه آزمایشی گوگل مشاركت كنند. آنچه مایه ناخرسندی ناشران شد گسترش برنامه گوگل بود كه براساس آن حیطه ارائه كتب به كتابخانه های بزرگ نیز رسید و این پورتال از تصمیم خود برای دیجیتالی كردن كتاب های موجود در كتابخانه های بزرگی چون آكسفورد و نیویورك خبر داد. گوگل می گوید صرفاً آن دسته كتب موجود در این كتابخانه ها دیجیتالی می شوند كه كپی رایت ندارند اما این نیز لطمه ای به كار ناشران خواهد بود.فضای دیجیتالی تعاریف جدیدی را به وجود آورده و ضرورت های جدیدی را می طلبد. موضوع محتوا و مالكیت معنوی آن از جمله مباحث بحث برانگیزی است كه احتمالاً با فراگیر شدن و گسترش شبكه های ارتباطی در داخل كشور ما شكل جدی تری به خود خواهد گرفت.
به رغم این بحث هایی از این دست همچنان نیز در جهان وجود دارد ولی مشكل كشور ما این است كه همچنان در بحث كپی رایت جدا از سایر جهان پیش می رود. این در حالی است كه اینترنت و فناوری های مبتنی بر آن فضاهای مرزگونه را شكسته اند و عملاً ما را در یك مجموعه جهانی قرار داده اند. به طور طبیعی در چنین مجموعه جهانی بدون رعایت قوانین عملاً زندگی ممكن نیست و وفق دادن هرچه سریع تر با این زندگی می تواند هزینه های كمتری را در آینده به ما تحمیل كند.

نویسنده: مینو مومنی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی تخصصی فن‌آوری اطلاعات